Neerlandia. Jaargang 89

[p. 57]

Re-integratie tegen ‘neo-apartheid’

Het Nederlands congres is geen geschiedkundig genootschap. Maar we weten dat een volk zonder historisch besef en perspectief er niet beter aan toe is dan een mens zonder geheugen.

Daarom is het zinvol de werkzaamheden van dit 39ste congres, dat opkomt voor de Nederlandse reintegratie, te plaatsen tegen de achtergrond van de gebeurtenissen die vierhonderd jaar geleden geleid hebben tot de eerste scheuring van de Nederlanden en hun desintegratie.

Toen werd de grens tussen de Spaanse Nederlanden en de Republiek der Verenigde Nederlanden bepaald door de diplomatieke en militaire successen van Farnese. De kerngebieden van de opstand - Vlaanderen en Brabant - werden doormidden gesneden door de grillige demarcatielijn tussen een half-geslaagde revolutie en een half-mislukte reconquista. De beide delen van de gebroken ‘generaliteit’ groeiden uit tot afzonderlijke staten, met een eigen politiek, religieus, economisch en cultureel klimaat.

Sommigen zullen uit onze geschiedenis willen leren dat de middelpuntvliedende krachten in de Nederlanden definitief een broze eenheid door een uitgesproken tweeheid hebben vervangen.

Anderen zullen willen teruggrijpen naar historische constructies als de zeventien provinciën of het koninkrijk van Willem I als blauwdruk voor de toekomst.

Maar men moet de geschiedenis evenmin willen vastschroeven als terugdraaien. Nuchter historisch perspectief voert tot een beter begrip van de ‘eenheid in verscheidenheid’, het tegelijk ‘eender en anders’ zijn van de Nederlanden.

Uit onze ingewikkelde en bewogen geschiedenis blijkt dat gewestelijke schakeringen, interne grenzen, ideologische spanningen steeds het driestromenland hebben gekenmerkt, zonder zijn eeuwenoude verbondenheid als landschappelijke, economische en culturele ruimte aan te tasten.

Binnen deze ruimte meer eendracht, samenwerking, eenheid, integratie tot stand te brengen is geen historische of ideologische aangelegenheid. Het is een bij uitstek pragmatische en eigentijdse taak, waartoe we samen veroordeeld zijn.

In deze tijd worden Nederland en Vlaanderen, Nederland en België, door geografische, historische, economische, sociaal-politieke en culturele omstandigheden in toenemende mate gedwongen om met één stem te spreken, in verregaande mate dezelfde weg te gaan, en tevens de voortrekkers te zijn van een bredere Europese integratie.

Niet uit platonische broederliefde, maar uit louter zelfbehoud.

*

Te gemakkelijk wordt over het hoofd gezien dat in de jongste veertig jaar niet alleen Nederland, België en Vlaanderen ingrijpend veranderd zijn, maar tevens hun onderlinge betrekkingen en de Europese en mundiale omgeving waarvan ze samen afhankelijk zijn.

Dit betekent dat de aloude stereotype ‘beelden van mekaar’ die we nog steeds hanteren, elke zin hebben verloren.

Nederland is niet langer een protestantse koloniale natie, maar een sterk pluralistische samenleving, zónder gordel van smaragd.

In België is van de drie oude tegenstellingen (klerikaal-antiklerikaal, links-rechts, Waals-Vlaams) de laatste beslissend gebleken voor een omvorming van de unitaire staat.

De achtergestelde en achtergebleven gewesten van Vlaanderen, Brabant en Limburg zijn door de Vlaamse beweging uitgegroeid tot een dynamische gemeenschap, waarvan de taal, de cultuur en het karakter Nederlands zijn.

Vlaanderen heeft voor het eerst een beperkte politieke autonomie, met eigen wetgevende en uitvoerende macht, en een officiële taal die het Nederlands is. Er is meer. Door deze diepgaande mutaties behoren Noord en Zuid niet langer tot twee verschillende socio-politieke klimaten, zoals de contrareformatorische continentale monarchie en de protestantse maritieme republiek in de 17e en 18e eeuw.

Vandaag vertonen beide dezelfde politieke structuren en een gelijklopend ideologisch pluralisme en behoren in alle opzichten tot hetzelfde kamp.

Beide hebben de gemeenschappelijke beproeving van de tweede wereldoorlog en het drama van de dekolonisatie meegemaakt.

Beide behoren tot de Europese gemeenschap, de West-Europese unie, de Raad van Europa, de OESO, het Noord-Atlantisch verdrag. In al die organen zijn zij aangewezen op verregaande samenwerking indien ze een eigen stem willen laten horen en hun bestaansrecht zelf doen erkennen.

Tenslotte vergeten de realisten dat in de jongste veertig jaar zeer specifieke internationaal-politieke banden tussen de Nederlandse staten zijn ontstaan:

het cultureel akkoord, de Beneluxverdragen, de Nederlandse Taalunie, het raamverdrag van de Raad van Europa inzake de grensoverschrijdende samenwerking tussen plaatselijke en regionale overheden.

Men zegt dat het cultureel akkoord technisch niet veel meer voorstelt dan gelijkaardige verdragen met andere landen.

[p. 58]

Maar inmiddels heeft de gemengde commissie tot uitvoering van het akkoord er in de praktijk een zeer bruikbaar instrument van gemaakt.

Het belang van de Beneluxverdragen wordt ten onrechte onderschat. Het Beneluxverdrag bestrijkt een groter gebied dan de Nederlandse taalgemeenschap. Maar juist daardoor is het een eerste stap naar verdere supranationale integratie en een brug naar het Franse en Duitse cultuurgebied.

Benelux is een voorbeeld en stuwkracht geweest voor de Europese gemeenschappen en moet dit opnieuw worden.

Het Taalunieverdrag is de jongste politieke mijlpaal in het honderdvijftigjarige streven van velen om de kwade gevolgen van de scheiding te overwinnen. Het is de eerste en enige internationale conventie waarbij twee souvereine staten de zorg voor de gemeenschappelijke taal, gesproken door twintig miljoen van hun staatsburgers aan een supranationaal orgaan overdragen.

Beseft men voldoende dat de Nederlandse Taalunie, in onze ganse geschiedenis, de eerste en enige politieke constructie is die uitsluitend en volledig het Nederlands taalgebied omvat?

Tegen deze grondig gewijzigde politieke achtergronden is er heel wat meer in beweging gekomen dan men in brede kring beseft.

Men denke aan de oprichting van tientallen leerstoelen en lectoraten Nederlands in het buitenland, gesteund door de beide regeringen; de samenwerking tussen Nederlandse en Vlaamse radio- en televisiezenders en de wederzijdse uitstraling van beide netten; de oprichting van een permanente contactcommissie van de Nederlandse Staten-generaal en de raad van de Nederlandse gemeenschap (Vlaamse Raad); het Nederlands huis in Parijs en het Vlaams cultureel centrum in Amsterdam; het commissariaat-generaal van de Nederlandse gemeenschap in België voor de internationale samenwerking; de rechtstreekse verkiezing van een Europees parlement, waarin zij aan zij Nederlandstalige verkozenen uit Vlaanderen en Nederland zitting hebben en vele andere ontwikkelingen waarvan de soms verreikende betekenis nog veel te weinig tot de publieke opinie is doorgedrongen.

Dit betekent dat bij alle psychologische remmen, de objectieve voorwaarden voor de reïntegratie, sinds 1830, nooit gunstiger zijn geweest dan vandaag.

*

Uitgaande van deze hedendaagse Nederlandse werkelijkheden, die harde feiten zijn en geen dagdromen, wil het 39ste Nederlandse congres vier concrete acties ondernemen.

Vooreerst een politieke campagne, gericht tot de regeringen, centrale en gewestelijke, de volksvertegenwoordiging, de politieke partijen, om de voortreffelijke instrumenten waarover zij beschikken - als daar zijn het cultureel akkoord, de Beneluxverdragen, de Nederlandse Taalunie, de grensoverschrijdende samenwerking - niet te laten roesten, maar volledig te verwezenlijken in overeenstemming met de aangegane verbintenissen; waar nodig aan te passen aan de gewijzigde omstandigheden, zoals de Belgische staatshervorming; naar behoefte nieuwe instrumenten te scheppen en particuliere initiatieven te steunen die het Nederlands gemenebest naderbij kunnen brengen.

Concreet wordt hierbij gedacht aan de gemeenschappelijke radiozender, de Engelstalige publikatie van Ons Erfdeel, het bestendig contact- en documentatiecentrum van het Congres.

Tevens zullen we ervoor pleiten dat aan de inter-Nederlandse betrekkingen in het buitenlands beleid de plaats wordt toegekend die hen toekomt: die van een absolute prioriteit - en dat ze in de bevoegde departementen en diensten worden toevertrouwd aan speciale afdelingen, bemand met bekwame en gemotiveerde ambtenaren.

Ten tweede een brede informatiecampagne om deze te weinig gekende en dus te weinig gewaardeerde ontwikkelingen in het licht te stellen, niet alleen bij onze eigen werkgroepen en aangesloten verenigingen, maar ook bij het brede publiek.

Verbreding en verdieping van de informatiestroom zijn noodzakelijk - in eigen kring door het steunen en uitbouwen van algemeen-Nederlandse tijdschriften - in brede kring door een actief samenspel met de massamedia - om de integratiebeweging een vaste basis te geven.

Ten derde de interne mobilisatie van al onze werkgroepen en aangesloten verenigingen.

We kunnen de beleidsmensen slechts met goed fatsoen en met kans op succes stuwend en kritisch tegemoet treden indien we zelf aantonen dat voor de voorgestelde maatregelen een klankbord aanwezig is. Daarom moeten wij zelf aan de basis een creatieve bijdrage leveren tot het vrije verkeer van mensen en ideeën in alle gewesten en geledingen van de Nederlandse gemeenschap, op alle terreinen van het maatschappelijke verkeer.

[p. 59]

Laten we allen onder meer in ledenvergaderingen en publikaties ruimte scheppen voor de reïntegratiegedachte, en ijverig de ‘integratie in eigen kring’ beoefenen door uitwisseling en samenwerking met gelijkgezinden over de staatsgrenzen heen.

Ten slotte willen we alle verenigingen, instellingen, besturen, partijen, bewegingen, scholen, faculteiten enz. uitnodigen zich te bezinnen over de inspirerende verrijking en verruiming, vaak ook de besparing van krachten en middelen, die ze kunnen bereiken door vergelijkende studie, uitwisseling van mensen en ervaring, gezamenlijke initiatieven, binnen het ganse taalgebied, over de grenzen heen.

*

Wij zijn er ons terdege van bewust dat wij met dit werkprogramma op stevige tegenwind mogen rekenen. Het besef dat het Deltagebied, met zijn ingewikkelde historische en culturele werkelijkheid, toch een aaneengesloten gebied is gebleven met een bevolkingsdichtheid, een concentratie van zeehavens en verkeersmiddelen en een aanbod aan creativiteit en arbeidskracht die het maken tot het kruispunt van Europa - dit besef is nog steeds zwak.

Daarentegen steekt in deze crisistijd ons aloude particularisme opnieuw de kop op, in Noord én Zuid.

Dit particularisme kwam ons in het verleden vaak duur te staan. Indien we het niet overwinnen zal het ook onze toekomst afgrendelen.

Het 39ste congres wil het heroplevend paricularisme ontmaskeren als een verderfelijke vorm van een nieuwsoortige, kortzichtige ‘neo-apartheid’, die Noord én Zuid bedreigt met bewustzijnsvernauwing, zelfgenoegzaamheid en verstarring.

Het wil eveneens de bekrompen visie bestrijden als zou cultuur in een tijd van ‘inlevering’ slechts bruikbaar zijn als kruiwagen voor handelspromotie.

Een crisistijd is in de eerste plaats een uitdaging om met de beschikbare middelen de kwaliteit en de creativiteit te redden. In de tweede plaats is het een dwingende aansporing om liever éénmaal samen te ondernemen wat men samen beter en zuiniger kan doen dan tweemaal apart. Samenwerking en integratie zijn voor een cultuurgebied van twintig miljoen Nederlandssprekenden, omringd door zoveel grotere taalgebieden met een machtige en agressieve cultuurpolitiek en amusementsindustrie, een voorwaarde tot overleven.

Het enig passend antwoord op de ‘neo-apartheid’ is een versnelling en verdieping van de reïntegratiebeweging.

Hiertoe blijven de niet aflatende inspanningen, de kritische begeleiding en de verhoogde pressie van allen die met deze problemen begaan zijn, noodzakelijk.

Remi PIRYNS