Neerlandia. Jaargang 88

[p. 113]

spiegel van de nederlanden

Nieuwe mogelijkheden voor de samenwerking Noord - Zuid?

Ik ben zeer verheugd vandaag op deze openbare bijeenkomst van het A.N.V. het woord te mogen voeren. Het onderwerp van mijn toespraak komt voor velen onder U niet als een verrassing over. Medio 1984 wellicht meer dan ooit de tijd aangebroken om de staatshervorming in België te evalueren en dit meer bepaald in het licht van de Vlaamse uitstraling.

De vraag kan hierbij gesteld worden in welke mate de Belgische staatshervorming als hefboom kan beschouwd worden naar een grotere ontmoeting en integratie van Noord en Zuid.

De staatshervorming - ik wens dit even te herinneren - ligt in het verlengde van de decennia-lange taalstrijd en zucht naar ontvoogding van de Vlaamse Gemeenschap in België.

Vandaag de dag zijn nog niet alle puinhopen weggeruimd. Denkt u maar aan de faciliteitenregimes in Vlaanderen.

De staatshervorming van 1980 werd reeds voorbereid in 1970 met de 3de grondwetsherziening. In deze Grondwetsherziening werd voor het eerst duidelijk gebroken met de unitaire staat. De culturele autonomie werd uitgewerkt en de gewestvorming werd mogelijk gemaakt.

Alhoewel de Grondwetsherziening van 1970 een grote mijlpaal betekende in de hervorming van onze Staat, werd dit door velen als onvoldoende beschouwd.

Weliswaar leidde de creatie van twee cultuurgemeenschappen en drie sociaal economische gewesten tot een beperkte autonomie inzake cultuur, onderwijs en taalgebruik in de gemeenschappen, wat een Vlaamse verzuchting was, en tot sociaal economische zeggenschap aan de gewesten, wat een Waalse eis was. Het geheel was echter een herverdeling van de politieke besluitvorming op het niveau van de wetgevende macht binnen een sterk unitaire structuur, waarbij de cultuurraden zonder uitvoerende macht of financiële middelen bleven.

Een tweede stap drong zich op en beheerste het politieke leven van de jaren 70. Wie van ons herinnert zich niet de talloze nachtelijke vergaderingen in zowat alle mogelijke plaatsen, waarbij o.a. Egmont en Stuyvenberg nog fris in het geheugen liggen.

Uiteindelijk kwam dan de Grondwetsherziening juni-juli 1980 die haar uitdrukking vond in de Bijzondere wet van 8 augustus 1980 en de gewone wet van 9 augustus 1980.

De kaarten werden grondig geschud:

* de samenstelling van de Vlaamse raad en de Vlaamse Executieve werd gewijzigd, maar vooral:

* de deelregering kwam in een totaal nieuwe situatie te staan: los van de Nationale Regering en proportioneel samengesteld uit alle politieke partijen (4 C.V.P. - 2 S.P. - 2 P.V.V. - 1 V.U.).

De Vlaamse Gemeenschap staat voor een uitdaging. Zij moet haar eigen politieke gestalte uitbouwen. Ons doel is een beleid uitbouwen gericht op de ontwikkeling van een vrije, pluralistische samenleving.

Binnen de afgemeten actieradius beschikt Vlaanderen over een niet te onderschatten autonomie. Weliswaar volgens strikte spelregels en met een bevoegdheidspakket dat wellicht bescheiden is. Maar de stap is gezet en er is geen weg terug.

De ervaring heeft ons nu echter reeds geleerd dat het huidig systeem tal van onvolkomenheden telt. Deze toestand wordt niet bijgestuurd door het feit dat de Centrale Regering menigmaal vergeet de staatshervorming naar de letter en de geest te respecteren, wellicht lijdend onder de hinderlijke paradoksen die het zo typisch Belgisch compromissen-systeem tracht te verbergen.

Talloze bevoegdheids- en belangenconflicten wijzen erop dat een efficiënt beleid moeilijk te verwezenlijken wordt. De staatshervorming is onafgewerkt. De Nationale regering aarzelt, treuzelt en remt af. De partijen in de Vlaamse Regering, die de Nationale Regering schragen, doen dit o.m. door inzake de bevoegdheidsfraude en bevoegdheidsevasie mede te collaboreren.

Met de lippen wordt veel beleden. Maar de liefde wordt niet waar gemaakt. De staatshervorming moet nieuw leven ingeblazen worden en moet worden afgewerkt.

De moeilijkheden rond het oprichten van het Arbitragehof, de moeizame uitbouw van de Vlaamse administratie, concurrerende bevoegdheden, financieel on-

[p. 114]

toereikende middelen, zijn evenveel voorbeelden van een manklopend mechanisme.

Nochtans moeten wij resoluut verder kiezen voor een regionalisering en communautarisering, dus voor autonoom beleid en afgestemd op de behoeften van de Vlaamse burgers. Wij mogen in geen geval de klok terugdraaien. De Staatshervorming is wat ons betreft onomkeerbaar.

De Vlaamse Gemeenschap moet resoluut verder gaan en haar eigen weg bewandelen. Dit moet gebeuren met de hulp van de nieuwe instellingen en met de bevoegdheden en de middelen die tot onze beschikking staan en die wij maximaal zullen aanwenden. Daarom moet een beleid ontworpen worden dat zowel in zijn conceptie als in zijn uitvoering steunt op een zo ruim mogelijke Vlaamse consensus en dat moet leiden naar een volledige valorisatie van het Vlaamse potentieel. Dit met het oog op het behoud en de uitbouw van het welzijn, de welvaart en de werkgelegenheid in Vlaanderen.

Dit beleid moet gericht zijn op de ontwikkeling van een vrije plurale samenleving waarin maatschappelijke verantwoordelijkheid en engagement de toetssteen moeten vormen voor verdienste en erkenning.

De Vlaamse identiteit moet tot ver buiten de grenzen kunnen reiken, herkenbaar door de wereld.

Deze ambitieuze opgave veronderstelt:

1.	het snel operationeel maken van de instellingen;
2.	een nauwkeurige inventaris van de huidige en te verwachten middelen;
3.	een zorgvuldige selectieve aanwending van de middelen, in het teken van gekozen prioriteiten;
4.	Doelbewust streven naar de uitbreiding en versterking van de bevoegdheden en middelen.

De Vlaamse Gemeenschap draagt nu zelf de verantwoordelijkheid, ook op financiëel vlak, voor het beleid inzake de culturele, de persoonsgebonden en de plaatsgebonden materies.

In al deze domeinen moet de Vlaamse Regering een eigen beleid kunnen voeren, waarvan de krachtlijnen in de beleidsverklaring werden vastgelegd.

Deze benadering mag evenwel niet leiden tot een nieuw centralisme op Vlaams niveau. Een doelmatige en gegroepeerde decentralisatie moet worden doorgevoerd.

Het is echter onze hoop dat de Vlaamse Regering de historische afspraak niet zal missen, om Vlaanderen dié kansen te geven waarop het recht heeft. Boven de partijpolitieke grenzen heen moeten we blijven ijveren om, via overleg, dié maatregelen te nemen waarbij alle Vlamingen voordelen hebben.

Het weze beklemtoond: er is een unieke kans dat Vlaanderen zich kan profileren door de krachtdadige uitoefening van zijn bevoegdheden.

Deze profilering, deze identificatie, moet in het internationaal verkeer vruchten kunnen afwerpen. Hiervoor is echter klaarheid nodig ten aanzien van de internationale aktiemogelijkheden van de Vlaamse Gemeenschap.

Wat de internationale samenwerking betreft weze herinnerd aan de nieuwe institutionele mogelijkheden voor Vlaanderen. Voor de internationale samenwerking op het vlak van onderwijs, de culturele en persoonsgebonden aangelegenheden (vergeef mij dit verschrikkelijk jargon), heeft de Vlaamse Regering de volle bevoegdheid.

Dit betekent dat de Vlaamse Gemeenschap bevoegd is autonome akkoorden en verdragen af te sluiten met andere Staten. Dit is de stellingname van de Vlaamse Regering.

Inzake de gewestmateries (plaatsgebonden materies zoals de economie en de handel) bezit de Vlaamse Regering echter hiervoor niet tenvolle de bevoegdheid. Wel wordt gesteld dat wettelijk de Vlaamse Gemeenschap betrokken moet worden bij de besluitvorming.

Deze formele analyse van de bevoegdheid inzake internationale samenwerking, is echter in de praktijk niet steeds beleden en bewaarheid.

De redenen zijn - zoals reeds vermeld werd - de aanwezigheid van een behoudsgezinde unitaire refleks van vele politici alsmede de institutionele dubbelzinnigheid waarin de staatshervorming van 1980 verholen ligt.

Met de Nationale Regering werden na lange gesprekken pragmatische afspraken gemaakt, doch de uitdaging blijft volledig.

Blijft het probleem van een al dan niet gedifferentieerd buitenlands beleid van België. De neo-unitaire opstelling, welke de absolute eenheid van de Belgische diplomatie poneert, houdt geen rekening met de realiteit van de staatshervorming.

Een door de Gemeenschappen bepaald verschillend beleid naar buiten toe, moet mogelijk zijn. Het is m.i. de rol van de diplomatie om de Belgische politieke en institutionele werkelijkheid in de wereld te expliciteren.

De uitdaging is enorm want de staatshervorming heeft tot nog toe geleid naar een erkenning van de autonomie van Vlaanderen binnen de eigen landsgrenzen, zonder echter een duidelijke oplossing te bieden voor de externe relaties.

Volgende problematiek is hieraan niet vreemd:

1.	De beperkte materiële bevoegdheid, daar de Gemeenschappen alleen volwaardig bevoegd zijn voor sommige materies.
2.	In het internationaal recht rijst het probleem van de - zeer onwaarschijnlijke - erkenning van de

[p. 115]

	andere Staten en - meer waarschijnlijk - door de internationale organisaties.
3.	De rol van het Staatshoofd is een belangrijk probleem. De Koning is grondwettelijk bevoegd inzake de internationale betrekkingen. Nochtans kan een Minister van de Vlaamse Regering de Koning niet politiek dekken. Ook kan geen Nationale Minister dit voor hem doen, daar deze Nationale Minister materieel niet bevoegd is.
4.	De diplomatieke vertegenwoordiging in het buitenland ressorteert onder de hiërarchische bevoegdheid van de Nationale Minister van Buitenlandse Betrekkingen. Zij zijn niet onderworpen aan de Gemeenschapsexecutieven.

Kortom, enkel op dit vlak, zal nog heel wat dienen te gebeuren om in sommige domeinen, een eigen buitenlands beleid te kunnen voeren, met eigen middelen, personeel en aangepaste instrumenten.

Al zijn deze argumenten van institutionele aard belangrijk, toch is er geen enkel dat afdoende is om te bewijzen dat de Nationale Regering enige bevoegdheid heeft inzake de gemeenschapsmateries. Formele argumenten zijn in dit geval slechts de vertaling van politieke onwil.

Ik meen echter dat de Vlaamse Regering onverdroten haar aktie moet verder zetten om de identiteit te beklemtonen en een programmering inzake haar buitenlands beleid moet opstellen.

Cultureel en geografisch lijkt mij de samenwerking met Nederland de grootste prioriteit.

Het begrip en de specifieke samenwerking die Vlaanderen van Nederland krijgt of zou krijgen, zijn voor Vlaanderen een enorme ondersteuning in zijn verlangen een eigen identiteit binnen het Belgisch geheel op te bouwen.

Vele domeinen lenen zich tot vernieuwde samenwerking. Institutioneel zijn nieuwe wegen mogelijk te bewandelen.

Op het culturele vlak zou nog meer aandacht dienen besteed te worden aan het gemeenschappelijk en geïntegreerd optreden. Ook in het buitenland zouden gemeenschappelijke initiatieven dienen genomen te worden. De agressiviteit van andere culturen, mede economisch bepaald, is zeer groot.

Het Taalunieverdrag is een mijlpaal. Maar zijn rol kan geïntensifieerd worden. Niet enkel de luister en de bescherming van de taal verdienen de volle aandacht, doch ook het onderwijs en het wetenschappelijk onderzoek zijn aan integratie en samenwerking toe.

Het einde van de twintigste eeuw stelt zeer akkuut de vraag naar een toekomst voor Europa en de Westerse democratieën.

De welvaart in Europa is mogelijk gemaakt ondermeer op grond van een intellektueel en wetenschappelijk overwicht. Op dit vlak ligt een enige kans voor Vlaanderen om de 21ste eeuw hoopvol in te stappen. De samenwerking op het vlak van het industrieel gericht toegepast onderzoek en van het industrieel beleid in het algemeen, moet tussen Noord en Zuid veel intenser worden.

Deze samenwerking moet echter een internationaal karakter hebben. De staatshervorming geeft ons de kans om deze Noord-Zuid verbinding te institutionaliseren.

Een van de belangrijkste instrumenten voor een vernieuwd buitenlands beleid is de Benelux, welke aan de Belgische staatshervorming zou dienen aangepast te worden, teneinde het verdrag nieuw leven in te blazen.

In de Benelux Economische Unie dient de rechtstreekse betrokkenheid van de Gemeenschappen en Gewesten erkend te worden, zowel op ministerieel als op ambtelijk niveau.

Als Europeaan vind ik dit van uitzonderlijk belang. De betrokken zone is de 4e handelsmarkt in de wereld en bovendien heeft zij steeds een pilootfunctie in en voor Europa uitgeoefend.

Sommige problemen die exclusief Vlaanderen en Nederland aanbelangen, bv. het probleem van de afvalstorting, zouden in principe door de Vlaamse Regering dienen geregeld te worden.

Het Vlaamse Gewest is immers de hoofdgeïnteresseerde voor de domeinen zoals ruimtelijke ordening, milieu, natuurbehoud, alsmede de samenwerking tussen lokale overheden, aan weerszijden van de landsgrenzen.

Deze Vlaams-Nederlandse coöperatie zou sterke institutionele vormen kunnen aannemen, in het raam van het op 21 mei 1980 in het kader van de Raad van Europa gesloten Europees raamverdrag inzake grensoverschrijdende samenwerking tussen de Gemeenschappen en regionale overheden.

De mogelijkheden voor een nieuwe relance van de Noord-Zuid integratie zijn potentieel aanwezig. Het ideaal kan, wars van elk romantisme of gedweep, op pragmatische wijze nagestreefd worden.

Tussen droom en werkelijkheid dient een brug geslagen te worden. Mijn betoog dient als een bescheiden bijdrage hiertoe beschouwd te worden.

In dit gezelschap - en voor deze vereniging - die steeds onverdroten geijverd heeft voor samenwerking tussen Nederlanders en Vlamingen - meen ik met mijn uitnodiging een optimale kans gekregen te hebben.

Marc GALLE Gemeenschapsminister

Uitgesproken te Amsterdam op 26 mei, voor de Algemene Vergadering van het Algemeen-Nederlands Verbond.