Neerlandia. Jaargang 88

[p. 42]

algemeen-nederlands archief
studies en documenten van het algemeen-nederlands congres

10 jaar taaldecreet in Vlaanderen

‘Taalbelang is stoffelijk belang’
of de vernederlandsing van het bedrijfsleven in Vlaanderen

De weg naar de totale ontvoogding van de Vlaamse meerderheid in België is lang en moeizaam geweest.

Stapsgewijs heeft de Vlaamse volkskracht het gehaald op de Belgische staatsmacht. Eerst moest de taalkundige en culturele identiteit gevrijwaard worden.

De strijd vergde de totale inzet van allen, zodat weinig energie overbleef voor andere eveneens belangrijke doeleinden. Aan voormannen zoals Julius McLeod en bovenal Lodewijk de Raet komt de verdienste toe de Vlaamse Beweging opgetrokken te hebben naar het sociaal-economische domein. In zijn ‘Economisch programma voor de Vlaamse Beweging’ schreef De Raet in 1905: ‘Wij die ons bestaan als vlaamssprekend volk steeds bedreigd zien, hebben er alle belang bij sterk te staan; de vlaamse beweging is niet op te lossen langs sentimentele weg, maar kan enkel langs economische weg haar einddoel bereiken’.

Slechts weinigen kon hij destijds van deze waarheid overtuigen. Een onder hen was Lieven Gevaert, stichter van het gelijknamig bedrijf. Met een aantal vrienden-industriëlen en de steun van het Algemeen Nederlands Verbond stichtte hij het ‘Vlaamsch Handelsverbond’.

Hoofddoel van de vereniging was de vernederlandsing van het bedrijfsleven in Vlaanderen. De leden verbonden zich ‘op hun eer’:

1.	Op al hun drukwerken, de ereplaats af te staan aan het Nederlands;
2.	In hun handel het Nederlands in te voeren met het volgende principe; De koper stelt de wet aan de verkoper. Dus al de briefwisseling met de leveranciers in 't Nederlands te doen, en te eisen dat daarop in dezelfde taal geantwoord wordt;
3.	Alle drukwerken zij in 't Nederlands, zij in de beide talen te drukken;
4.	In alle Staatsinstellingen de formulieren met Vlaamse tekst te eisen;
5.	Volstrekt te weigeren al wat de Staat niet in het Nederlands zou afleveren;
6.	Het Nederlands in te voeren in de boekhouding;
7.	Al diegenen die Nederlands kennenL en met hun handel in betrekking zijn, te verplichten zich, 't zij mondeling, 't zij schriftelijk, in 't Nederlands uit te drukken;
8.	In hun handelshuizen de opschriften zo te schikken, dat alles het ware Vlaamse karakter draagt.

Een ongehoord hard programma voor die tijd. Zelfs de leden van het Verbond waren zich bewust van het verschil tussen theorie en praktijk. Maar Lieven Gevaert zette toch als eerste de stap en eigenhandig schreef hij op 7 juni 1907 de tekst van een taalregeling - de eerste van het land - voor zijn bedrijf. Ze begon met de programmatische zin: ‘Het Nederlands is de officiële taal der firma’.

Verder omvatte de regeling alle belangrijke punten uit de verklaring van het handelsverbond.

De regeling zou aangeplakt worden in alle lokalen van het bedrijf en ingaan op 1 januari 1908, wat dan ook gebeurde.

De Wereldoorlog zou jammer genoeg het elan van het Vlaams Handelsverbond breken en pas in 1926 ont-

[p. 43]

stond een nieuwe organisatie met dezelfde, maar toch ook ruimere en aan de nieuwe tijden aangepaste doelstellingen: het Vlaams Economisch Verbond. Lieven Gevaert, die er de eerste voorzitter van werd, omschreef de taak als volgt: ‘Wij wensen dat onze taal in het zakenleven de plaats bekleedt, die haar van rechtswege toekomt en dat de economische macht, die vooralsnog grotendeels in handen van onze tegenstrevers berust, stilaan maar zeker overgenomen wordt door doelbewuste vlaamsgezinden, die haar zullen aanwenden tot heropleving en versteviging van ons volksbestaan’.

Daarmee verwoordde hij weerom de klare visie van de te vroeg gestorven L. de Raet, die in zijn ‘Economisch programma’ had gesteld: ‘...geen kracht (mag) verwaarloosd worden die tot doel heeft het productievermogen der natie te bevorderen; een dezer krachten is de taal’.

Deze taak zou echter zwaarder zijn dan kon verondersteld worden. De taalwetten tot en met 1932 bewezen voldoende hoe moeilijk het was de staat in al zijn geledingen tot erkenning van de ethnische dualiteit te bewegen. Deze afgedwongen wetten ook nog doen toepassen blijkt zelfs tot op heden niet altijd mogelijk.

Elke ingreep in de economische sector met de bedoeling de sociale taalmuur af te breken stuitte op nog veel groter verzet. Wij kunnen ons vandaag op de drempel van een nieuwe eeuw amper voorstellen hoe de toestand in de bedrijfswereld eruit zag een kwarteeuw geleden.

In 1959 hield Herman Deleeck een enquête in enkele grotere ondernemingen in Oost-Vlaanderen met meer dan 200 werknemers. Hij stelde hierbij vast dat in de 112 onderzochte bedrijven, die dus - het weze opgemerkt - ten volle in het Vlaamse land lagen:

-	het gebruik van het Frans toeneemt naarmate men de top van de bedrijfshiërarchie nadert;
-	de situatie van de arbeiders en van de bedienden vanzelfsprekend zeer sterk verschilt.

De arbeiders zijn praktisch uitsluitend Nederlandssprekenden. In nog geen 10% van de onderzochte ondernemingen speelt de kennis van het Frans een rol bij de promotie. Dit is wel het geval voor de meestergasten waar in ongeveer 10% van de gevallen uitsluitend of overwegend Frans gebruikt wordt.

De toestand van de bedienden vertoont een geheel ander beeld. Zij vormen geen homogene taalgroep terwijl zij bovendien overwegend met in het Frans gestelde documenten te maken hebben. Homogeen Frans taalgebruik komt voor in de boekhouding (75%), in andere administratieve documenten (61%); minder in documenten betreffend het personeel (38%). Het Frans taalgebruik komt vooral sterk voor in de briefwisseling met de provincie en gemeentelijke overheid (29%), met de centrale overheid, met beroepsgroeperingen, banken, verzekeringsmaatschappijen en dgl., en met cliënten (ongeveer 70%); met andere ondernemingen (56%). In nagenoeg 2/3 van de onderzochte gevallen is de kennis van het Frans een voorwaarde voor promotie.

Dat was een beeld van het Vlaamse bedrijfsleven vóór 25 jaar. Toch was deze toestand reeds enigszins beter dan voor de oorlog. Prof. A. Devreker maakte een vergelijking tussen de vennootschapsstatuten van in Vlaanderen gevestigde bedrijven, gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad. Dit gaf volgend beeld te zien wat de taal der statuten betreft:

	N	F
1937-1939	52%	48%
1956-1957	79%	21%

Indien men alleen de Naamloze Vennootschappen in aanmerking neemt verandert het beeld aanzienlijk:

	N	F
1937-1938	33%	67%
1956-1957	62%	38%

Hoe groter de firma, hoe meer Frans dus!

Een doelmatige aktie bleef bijgevolg ook toen nog noodzakelijk. Elke poging tot wetgevend optreden stuitte echter op het verzet van het bedrijfsleven dat zich beriep op het beruchte artikel 23 van de grondwet, die taalregelingen buiten de openbare sfeer uitsluit. Op een colloquium georganiseerd door het J. Vuysteke-Fonds in 1962 (!) verklaarde een Gents bedrijfsleider:

‘De Belgen en inzonderheid de Vlamingen, hebben het voordeel geboren te zijn in een tweetalig land.

Zij hebben aldus de gelegenheid om talen te leren en in 't bijzonder Frans. Deze gelegenheid hebben de Walen niet in dezelfde mate... Waarom dan de Vlamingen van dit voordeel beroven?’

Even later beschuldigt hij de ‘Bestuurders van Gevaert’ van asociaal gedrag omdat zij ‘een onoverbrugbare gracht hebben gedolven tussen twee groepen mensen: zij die Vlaams en Frans spreken en zij die alleen Vlaams spreken’.

Men staat werkelijk versteld van dergelijke bedrijfsleiderslogika. De verslaggever van het colloquium noteert bovendien nog dat deze standpunten de instem-

[p. 44]

ming van de meeste aanwezige industriëlen scheen te vinden.

Ondanks deze houding kon in de taalwetten van 1963, later samengevoegd in 1966, toch een artikel ingevoegd worden dat aan de bedrijven een taalverplichting oplegt voor alle handelingen die de openbare sector raken, zoals de dokumenten door de wet opgelegd. Dit vertegenwoordigt echter slechts 10% van de handelingen van een bedrijf. Het aanvankelijk entoesiasme - ook bij VEV-kringen - koelde snel af, daar van enige konkrete uitvoering zeer weinig in huis kwam.

De vakbonden toonden zich immers zelden aktief om in deze aangelegenheden krachtdadig op te treden. Toch moet er op gewezen worden dat in het belangrijk Nationaal Pakt van 1958 aan het probleem niet werd voorbijgegaan. De sociale partners verklaren:

‘Het staat buiten kijf dat de kontakten tussen de directie en het personeel bevorderd worden wanneer ze plaats hebben in de taal van de meerderheid van de werknemers. Zulks heeft voor gevolg dat deze kontakten in beginsel in de taal van de streek dienen te geschieden’.

En in een ander vakbondsdokument uit het jaar 1959, ondertekend door L. Major, B. Cool en M. Colle stond dat dezen er zich toe verbonden bij de ondernemingshoofden sterk aan te dringen ‘opdat zij in hun verhoudingen tot de werknemers (informatie, gesprekken, redactie van elk document bestemd voor de werknemers) de taal van het gewest zouden gebruiken en dat zij zich tot eventuele minderheidsgroepen in de taal van deze groepen zouden richten.’

Een eerlijke toepassing van deze principes beperkt tot de betrekkingen van werkgevers en werknemers in de onderneming, kon reeds een eerste stap betekenen in de richting van de normalisatie van de taalverhoudingen. De grondwetsherziening van 1970 en de erin vervatte decretale bevoegdheid voor de Nederlandse Cultuurgemeenschap schiep het raam waarbinnen dergelijk initiatief mogelijk zou worden. In 1973 werd het decreet tot regeling van het gebruik der talen in de sociale betrekkingen tussen de werkgevers en de werknemers goedgekeurd.

Ondanks het feit dat het werd ondertekend door het staatshoofd, zes ministers en van ‘'s lands zegel voorzien’, zoals het heet, verklaarde 's Konings Minister P. Van den Boeynants op 17 februari 1974: ‘Het taaldecreet wordt niet toegepast en zal dat ook nooit worden’ (RTBF).

Nooit stuitte een wettekst in België op dergelijk verzet. Wij kunnen er alleen maar uit besluiten dat de belangrijkheid ervan juist door dit verzet ten volle wordt onderstreept.

Tien jaar en een grondwet later is het gepast ons te bezinnen over de functie van het zogenaamde septemberdecreet en over de eventuele verbeteringen die eraan moeten gebracht worden. Vandaar dat wij het initiatief namen tot het organiseren van een studiedag waar onder andere een historische uiteenzetting, een tekstanalyse, en de sanctionering en controle behandeld werden en bijzondere aandacht besteed werd aan de internationale context. Samen met Frankrijk en Québec zijn wij immers het enige land dat in deze materie heeft gelegifereerd. Toch mag niet vergeten worden dat ook Frankrijk in 1975 een wet goedkeurde waarin te lezen valt dat in publiciteit, gebruiksaanwijzingen, garantiebewijzen, fakturen en kwitanties uitsluitend de Franse taal mag gebruikt worden. Deze wet voorziet tevens in een uitbreiding van het Arbeidswetboek met een aantal paragrafen die het Frans verplichtend stellen voor alle contracten.

Formeel is deze wettekst te vergelijken met de door ons hier bestudeerde. Fundamenteel staat hij er diametraal tegenover daar het hier gaat om het opleggen van de taal der meerderheid aan de verschillende minderheden die de Franse staat rijk is. Hier dus geen bevrijdende wet - in de geest van Lacordaire - maar een duidelijk oppressieve. Daarom valt hij hier buiten ons bestek.

De studiedag werd verder gezet met de standpunten van de betrokkenen m.n. de werkgevers en werknemers, aangevuld met een kritisch standpunt van de geëngageerde burger vertolkt door de Werkgroep Taalgebruik van het Algemeen Nederlands Verbond, die in deze materie een permanente slagvaardigheid heeft aan de dag gelegd. Met deze studiedag wilden wij naar de toekomst toe werken. Geen wet is ooit volmaakt. Tien jaar ervaring zijn zeker voldoende om tekortkomingen aan het licht te brengen. Daarenboven wijzigen de omstandigheden zich ook, zodat een aantal konkrete voorstellen naar voor gebracht werden inzake tekortkomingen van de tekst alsook eventuele uitbreidingen. De opinie van de politici enerzijds en van de sociale partners anderzijds tendeerde naar een niet-wijzigen van het decreet. De tien degelijke rapporten zullen samen met een tekstgedeelte in de loop van het voorjaar 1984 als een fors handboek verschijnen.

Dr. Y.J.D. PEETERS