Neerlandia. Jaargang 87

[p. 243]

algemeen-nederlands archief
studies en documenten van het algemeen-nederlands congres

Brussel ook onze hoofdstad

I. - Brusselse tweetaligheid en wederzijds begrip

Een Griekse fabel vertelt van een hond die met een stuk vlees tussen zijn tanden van de ene oever van een rivier naar de andere zwom. In het water zag hij zichzelf weerspiegeld als een tweede hond met een tweede stuk vlees. Daarop liet hij het zijne los om naar het andere te happen. Dit bestond niet en wat hij had was hij kwijt.

Als Vlamingen over het toekomstige statuut van Brussel redetwisten en intussen te weinig aandacht voor de bestaande taalwetgeving over hebben, doen zij aan die hond van Aisopos denken.

Na de aanvullingen die het gevolg waren van het ‘conclaaf’ van Hertoginnedal (5 juli 1963) is de wettelijke regeling over het taalgebruik in de tweetalige hoofdstedelijke agglomeratie bevredigend te noemen, met uitzondering van de keuze van de voertaal in het onderwijs, waar uiteindelijk in 1971 aan het gezinshoofd de vrijheid van beslissing moest worden toegegeven.

Gelukkig konden door de reeds ingezette eigen actie van de Vlamingen en door de toegezegde overheidssteun betere voorwaarden voor de bloei van het Nederlandstalig onderwijs te Brussel verenigd worden dan mogelijk was gebleken door een ondoeltreffende inspectie, die moest nagaan of de keuze van het gezinshoofd samen viel met de moedertaal van het kind.

Aan de toepassing van de bestaande wetgeving moet kordaat de hand worden gehouden, want zij maakt deel uit van het fundamentele vergelijk tussen Franssprekenden en Nederlandssprekenden: eentaligheid in Wallonië en Vlaanderen, tweetaligheid in het hoofdstedelijk gebied.

Enige hoop wordt nu gesteld op de mogelijkheid van een betere verstandhouding onder Brusselaars. Allerlei omstandigheden dragen daartoe bij, o.m. de relatief sterkere economische betekenis van het Nederlandse taalgebied en de moeilijkheden die het Franstalig onderwijs te Brussel ondervindt wegens het hoge percentage vreemde leerlingen.

Dit zouden slechts voorbijgaande verschijnselen kunnen zijn, waarop het niet geraden is zich uitsluitend te verlaten. Het betere klimaat dat zij bevorderen kan evenwel leiden tot het besef dat de duurzame grondslag voor een vriendschappelijk samenleven van de twee cultuurgemeenschappen te Brussel een voldoende kennis van het Nederlands vanwege de Franstaligen veronderstelt.

In de eentalige gebieden Vlaanderen en Wallonië weet men meestal niet dat de wetgeving op het onderwijs in de Brusselse agglomeratie de mogelijkheid inhoudt voor een redelijke tweetaligheid.

Terwijl zowel in Vlaanderen als in Wallonië, het aanleren van de andere landstaal vanaf het vijfde schooljaar van het lager onderwijs kan beginnen, is in de tweetalige agglomeratie dit onderricht vanaf het derde schooljaar verplicht gesteld met een groter aantal uren. Ook in het middelbaar onderwijs is de andere landstaal verplichtend de tweede taal.

Het Nederlandstalig onderwijs in de hoofdstad past deze regeling volledig toe en vormt voorbeeldige tweetaligen. De Franstalige scholen te Brussel schieten in dezen schromelijk tekort.

De Franstalige Brusselse jeugd die tot de leeftijd van achttien jaar school loopt krijgt vanaf haar achtste jaar de kans versterkt Nederlands onderwijs te genieten. Helaas na die tien jaar kunnen veruit de meesten geen tien Nederlandse woorden behoorlijk in één volzin aaneenrijgen.

De schuld hiervoor wordt al te gemakkelijk gelegd op verkeerde methoden die voor het onderricht van de tweede taal zouden gebruikt worden. De naakte

[p. 244]

waarheid is dat de familiekring doorgaans niet alleen vijandig maar hartsgrondig geringschattend optreedt tegenover het Nederlands.

Als aan schoolgaande jongens en meisjes - die al een zwaar programma door te nemen hebben - wordt voorgehouden dat de kennis van het ‘Vlaams’ geen zin heeft, hoe zouden zij dan enige inspanning doen om zich in de tweede landstaal te bekwamen?

Het is beslist betekenisvol en verheugend dat enkele honderden Franstalige gezinnen hun kinderen nu in het Nederlandstalig onderwijs te Brussel laten opvoeden.

De wezenlijke grondslag voor een hechte verstandhouding tussen de twee gemeenschappen zal evenwel pas aanwezig zijn als in het Franstalig onderwijs van de hoofdstad het Nederlands met ernst wordt aangeleerd. Dan zullen ook de kinderen van vreemdelingen, die naar die scholen gaan, voldoende Nederlands kennen, hetgeen hen zal toelaten, als zij later werkplaatsen zullen bezetten, zoals b.v. in het openbaar vervoer, de Nederlandssprekenden in hun taal te bedienen.

Mag er terloops op gewezen worden hoe weinig die Vlamingen tot eerbied voor het Nederlands bijdragen die zich in dialectale slordigheden blijven vermeien en steeds maar de nadruk op een ‘Vlaamse’ cultuur willen leggen. Hoe kunnen Vlamingen, die zelf weigeren zich te beschouwen als behorende - samen met de Noord-Nederlanders - tot een gemeenschap van twintig miljoen Nederlandssprekenden, verwachten dat Franssprekenden de waarde van die taalgemeenschap zouden erkennen en het nut zouden inzien volledig gebruik te maken van de kansen die het onderwijs in de hoofdstad wettelijk biedt om hun kinderen Nederlands te laten leren.

Een tweede randbemerking betreft de voertaal van het onderwijs. Die is het Frans of het Nederlands voor alle vakken, resp. in de Franstalige en de Nederlandstalige scholen. De laatsten hebben bewezen een goede kennis van het Frans te kunnen meegeven zonder de Nederlandse eigenheid van haar leerlingen aan te tasten. Hetzelfde kan dus, met behoud van de Franse eigenheid, voor de kennis van het Nederlands in het Franstalig hoofdstedelijk onderwijs bereikt worden. Er mag geen spraak zijn een nieuwe soort ‘verbeulemansing’ aan te moedigen, zoals in 1968 door de heer Saint Remy werd voorgesteld.

Anderzijds wordt hier geenszins - zelfs niet onrechtstreeks - gepleit voor een wijziging van de bestaande regeling voor het onderwijs van de tweede taal in Vlaanderen en Wallonië.

De veelzijdige voorschriften, op bestuurlijk en gerechtelijk gebied, die moeten verzekeren dat zowel Nederlandssprekenden als Franssprekenden steeds in hun taal kunnen worden te woord gestaan, vormen een ander uitzicht van de wetgeving voor de Brusselse agglomeratie.

Al wie met het publiek in aanraking komt moet de twee talen kennen, de berichten van de overheid aan het publiek moeten in beide talen worden gesteld en binnen de diensten moeten voldoende overheidsdienaren de zaken in de ene of de andere taal, dus ook in het Nederlands, kunnen behandelen.

Dit geldt niet alleen voor de gemeentelijke diensten maar ook voor de provinciale en gewestelijke diensten en voor de diensten van het rijk en van de parastatale instellingen in de hoofdstedelijke agglomeratie.

Buiten de overheid om is er in het zakenleven te Brussel een verbetering merkbaar, mede door de invloed van een meer vernederlandste economische bedrijvigheid in Vlaanderen en ingevolge een grotere taalweerbaarheid van de Nederlandssprekende cliënteel ter plaatse.

Deze gunstige ontwikkeling mag niet uit het oog doen verliezen dat op wettelijk vlak en tegenover de overheid in al haar vormen een aanhoudende waakzaamheid geboden is.

Herhaaldelijk is gebleken dat ook in diensten die van nationale ministeries afhangen - zelfs als de ministers Vlamingen zijn! - de wettelijke verplichting van tweetaligheid voor personeelsleden die in betrekking staan met het publiek niet nageleefd wordt.

De werkgroep ‘Taalgebruik’ van het Algemeen Nederlands Verbond heeft op dat stuk een indrukwekkende lijst klachten ingediend en het is ontgoochelend hoe dikwijls Vlaamse ministers, op voorlezing van hun administratie, met drogredenen de onwettelijkheid goedpraten. Een overzicht van de toestand dringt zich op, waartoe het Verbond van het Vlaams Overheidspersoneel zijn bijdrage zou moeten leveren.

Wat voor zin heeft het zich voor structuurhervormingen te Brussel warm te maken indien niet eerst de elementaire voorschriften worden nageleefd die moeten waarborgen dat Nederlandssprekenden in hun taal bij de overheid terechtkunnen.

Dit is geen zaak die alleen de tweehonderd duizend Nederlandstalige inwoners van de Brusselse agglomeratie aanbelangt. Niet minder belangrijk is deze regeling voor de ongeveer even talrijke Vlamingen die van buiten Brussel naar de hoofdstad komen tijdens de werkdagen voor hun arbeid en tijdens de weekeinden en op feestdagen voor hun ontspanning. Daarenboven is Brussel de hoofdstad van de Europese Gemeenschap waar Noord-Nederlanders zich ook thuis moeten kunnen voelen. Als tegenhanger van deze wettelijke regeling is er de individuele plicht van alle Nederlandstaligen te Brussel steeds hun taal te gebruiken.

[p. 245]

Een verbinding van de verplichting tot naleving van de bestaande wetgeving binnen de Brusselse agglomeratie met eisen om nieuwe rechten in het eentalig Nederlands gebied daarrond aan Franssprekenden toe te kennen kan geen gespreksbasis vormen en wel om twee redenen.

Enerzijds wordt hierdoor de noodzaak miskend de vrede tussen de twee gemeenschappen te blijven vestigen op de fundamentele overeenkomst van wederzijdse non-agressie waarbij, naast de door beiden aanvaarde tweetaligheid van de Brusselse agglomeratie, de wettelijk vastgelegde grenzen van de eentalige gebieden Vlaanderen en Wallonië gelijkelijk onaantastbaar zullen zijn.

Anderzijds brengen deze nieuwe eisen de bestaande wettelijke tweetaligheid te Brussel onrechtstreeks in het gedrang op het ogenblik dat een verheugende ontwikkeling in de richting van een betere kennis van het Nederlands door de Franstaligen te Brussel zich aftekent en aldus de grondslag wordt gelegd voor een duurzame toenadering tussen de twee taalgroepen in de hoofdstad.

II. - De Nederlandstalige bewustwording te Brussel

De bewustwording van de Nederlandstalige Brusselaars - met de steun van heel Vlaanderen - is de meest waardevolle ontwikkeling in de Vlaamse Beweging tijdens de laatste dertig jaar.

Tot en met het ‘conclaaf’ van Hertoginnedal begin juli 1963 werd door wettelijke maatregelen gepoogd om de Brusselse Vlamingen te beschermen tegen hun eigen gebrek aan taalbewustzijn en gehechtheid aan de eigen taal.

De taalwetgeving werd vaak door Franstalig België veroordeeld als strijdig met de vrijheidsbeginselen die door de Grondwet en ons politiek stelsel gehuldigd worden.

In dit debat konden de voorstanders van een gebiedende taalregeling deze terecht - in de toen heersende ongelijke maatschappelijke verhoudingen - als een vorm van sociale wetgeving verdedigen.

Was het niet Lacordaire die het op de meest overtuigende wijze had weten te zeggen: ‘Tussen de sterke en de zwakke, tussen de rijke en de arme, tussen de meester en de dienaar is het de vrijheid die onderdrukt en de wet die bevrijdt’ (Entre le fort et le faible, entre le riche et le pauvre, entre le maître et le serviteur, c'est la liberté qui opprime et la loi qui affranchit).

Voor Vlaanderen werd de deugdelijkheid van de wettelijke bescherming van de volkstaal onweerlegbaar bewezen.

De talentelling van einde 1947, - de eerste, en de laatste, na de grote taalwetten van de jaren dertig - toonde aan dat Vlaanderen dank zij die wetten op weg was om, volgens de wens van August Vermeylen, ‘grondig vervlaamst’ te worden.

In de tweetalige Brusselse agglomeratie daarentegen, - waar ten tijde van de telling van 1930 - reeds een meerderheid van de bevolking verfranst was en schier alle leidende maatschappelijke geledingen uitsluitend het Frans gebruikten en aan de anderen oplegden, werden in 1947 vergeleken bij 1930 circa honderdduizend Vlamingen minder geteld.

Zonder een voldoend Nederlands bewustzijn ter plaatse bleek de bescherming door de wet voorzien ontoereikend om de achteruitgang van het Nederlands in de hoofdstedelijke agglomeratie te stuiten.

In 1932, - het jaar van de nieuwe wetten op het gebruik der talen in het bestuur en in het lager en middelbaar onderwijs - hadden wij, op initiatief van ingenieur Arthur Cornelis, samen met Jozef Clottens, R. van der Bracht, E. Brieven en A. Wouters het ‘Vlaams Verbond voor Brussel’ opgericht om het Nederlandstalig verenigingsleven samen te bundelen en om de Vlamingen van de hoofdstad tot weerbaarheid aan te zetten.

Enkele jaren later onderbrak de oorlog deze eerste poging en na 1944 kwam helaas de Vlaamse Beweging zeer traag weer op gang. Op mijn aandringen werd wel einde 1946 het ‘Vlaams Comité voor Brussel’ opgericht om het vroegere ‘Verbond’ te vervangen, maar een krachtige Vlaamse actie tot bestrijding van de verdere verfransing bleef uit.

De publikatie van de talentelling in 1954 en de latere onthulling van een plan om een groot deel van Nederlandstalig Brabant te veroveren door de Brusselse ‘olievlek’ tot aan een verfranst Leuven uit te breiden, dank zij de groeiende aanwezigheid van een Franstalige katholieke universitaire gemeenschap bijna even talrijk als de Leuvenaars zelve, bracht Vlaanderen eindelijk tot een stelselmatig verweer.

Zolang het alleen om de Vlaamse Brusselaars ging, vonden oproepen als deze van de Antwerpse burgemeester Lode Craeybeckx onvoldoende weerklank.

Vlaanderen was op weg zich te ontworstelen aan het Belgisch keurslijf. De franstaligen hadden inderdaad van oudsher als Belgen het recht opgeëist zich in het Nederlands taalgebied te gedragen als in het Frans taalgebied, hierbij op de meest onbeschaamde manier verzwijgende dat in Wallonië hun Vlaamse landgenoten nooit enige kans gegund werd het Nederlands te gebruiken. Tegen die aanmatiging in, ging Vlaanderen eindelijk naar een toestand die overal elders als nor-

[p. 246]

maal beschouwd wordt, met de landstaal als voertaal van het onderwijs en van alle openbare instellingen.

Alleen te Brussel liepen de zaken verkeerd. In Vlaanderen was daarom de neiging sterk om de schuld voor deze mislukking op de onvoldoende weerbaarheid van de Vlaamse Brusselaars te verschuiven, daarbij vergetende dat deze niet zo heel veel verschilden van de Vlaamse winkeliers aan de kust - die nu nog dolgraag het Frans gebruiken - en ook niet beseffende dat, zolang de naar Brussel inwijkende Vlaming niet stambewuster was, hij evenals de geboren Brusselaar - en zelfs nog vlugger - aan de verfransingsdruk bezweek.

Langzaam aan groeide de overtuiging dat geheel Vlaanderen uit eigenbelang - en niet zo maar om de Vlaamse Brusselaars te helpen - krachtdadig op twee fronten de verdere verfransing moest tegengaan: door de grenzen van het eentalig Nederlands gebied rond Brussel niet meer te laten aantasten en door actief bij te dragen tot de bewustwording van de Brusselse Vlamingen binnen Brussel als deel en speerpunt van de gehele Nederlandse cultuurgemeenschap.

De Vlaamse Brusselaars lieten zich niet onbetuigd. Het onderwijs met het Nederlands als voertaal en als middel om de Nederlandse eigenheid te versterken was vanaf 1932 niet alleen voor Vlaanderen een nieuw verschijnsel. Ook te Brussel vormden degenen die dit onderwijs mochten genieten een nieuwe, meer zelfbewuste kern.

In drie richtingen werden in de hoofdstad tijdens de jaren zestig initiatieven genomen die de Nederlandse aanwezigheid te Brussel levenskrachtiger gingen maken.

Het ‘Vlaams Onderwijscentrum’ (V.O.C.) was het gevolg van voorstellen die ik samen met burgemeester Craeybeckx had gedaan om door een financiële steun van heel Vlaanderen een grootscheepse publiciteitscampagne voor het Nederlandstalig onderwijs in de hoofdstedelijke agglomeratie te voeren.

Samen met vele anderen richtten wij het ‘Contact en Cultuurcentrum’ (C.C.C.) op als informatiedienst en om bijstand te verstrekken aan het Nederlandstalig cultuur- en verenigingsleven te Brussel.

Intussen was door het initiatief van P. Szondi te Etterbeek een begin gemaakt met het samenbrengen van al de Vlaamse verenigingen van één gemeente. Later zouden op hetzelfde stramien in elk van de 19 gemeenten, de socio-culturele raden ontstaan.

Deze raden hebben nu ieder hun maandblad dat regelmatig per gemeente aan al de Nederlanstalige inwoners verzonden wordt door de diensten van het C.C.C. Zij hebben bijna allen hun plaatselijk ‘trefcentrum’ en vervullen meer en meer een adviserende functie bij de plaatselijke overheid.

Bijna allen genieten zij een driedubbele financiële steun: door hun gemeentebestuur, door het Vlaamse gewest en door de Nederlandse Commissie voor de Cultuur (N.C.C.).

Zij zijn sedert oktober 1972 gegroepeerd in de ‘Agglomeratieraad van het Plaatselijk Socio-Kultureel Werk’ (A.P.S.K.W.), die reeds twee Congressen van de Brusselse Vlamingen heeft ingericht, in 1975 en 1980.

Door de wet van 26 juli 1971 werden in de schoot van de Brusselse Agglomeratieraad twee cultuurcommissies opgericht: een Franse en een Nederlandse.

De ‘Nederlandse Commissie voor de Cultuur’ (N.C.C.) bleek één van de gelukkigste nieuwigheden te zijn. Zij heeft op grote schaal voor het Nederlandstalig onderwijs en voor het Nederlandstalig verenigingsleven te Brussel ongelooflijk nuttig werk verricht. Haar voorzitter Hugo Weckx, haar secretaris P. Szondi en haar beleidsverantwoordelijke André Monteyne kwijten zich voorbeeldig van hun taak.

Het is jammer dat door het uitblijven van nieuwe structuren de samenstelling van de N.C.C. niet is aangepast kunnen worden ten einde een vier partijensamenwerking mogelijk te maken zoals in de Vlaamse executieve - en zoals ook officieus het geval is in het V.O.C. en het C.C.C.

Flandria farà da se

Voor het te laat was hebben gelukkig meer en meer Vlamingen - in en buiten de hoofdstad - begrepen dat zij zich voor de redding van de Nederlandse aanwezigheid te Brussel niet slechts op een bescherming door de wet konden verlaten, maar dat zij die redding zelf ter hand moesten nemen.

Wellicht, zonder aan het wachtwoord van Cavour in de strijd voor de eenheid van Italië te hebben gedacht, gingen de Vlamingen eveneens hun hoop in eigen actie stellen. ‘Flandria farà da se’ zou als het motto van deze verheugende ontwikkeling kunnen luiden.

III. - De politieke vertegenwoordiging van de Brusselse Vlamingen

Elk ontwerp voor een nieuwe structuur van de hoofdstedelijke agglomeratie veronderstelt onvermijdelijk de splitsing van de huidige provincie Brabant.

Wat de Walen met het arrondissement Nijvel zullen doen is hun zaak.

De eentalig Nederlandse arrondissementen Halle-Vil-

[p. 247]

voorde en Leuven kunnen best samen een vijfde Vlaamse provincie vormen. Daaraan zou moeten vermeden worden de naam ‘Vlaams Brabant’ te geven, hetgeen historisch als een soort ‘contradictio in terminis’ kan aanzien worden. ‘Zuid-Brabant’ zou aan de groot-Nederlandse dimensie van het vroegere hertogdom Brabant herinneren, dat zich over de provincie Antwerpen tot in Noord-Brabant uitstrekte. ‘Brabant’ zou de nieuwe provincie zonder meer moeten heten, want het is het hertogelijke kernland waarin achtereenvolgens de hoofdplaatsen Leuven en Brussel lagen. Bij de inrichting van het aldus afgezonderd tweetalig hoofdstedelijk gebied weze vooraf gesteld dat de huidige grondwettelijke bepalingen de verwezenlijking van een bevredigende oplossing niet in de weg mogen staan en dat aan nieuwe grondwettelijke teksten slechts dan kan gedacht worden als vaststaat voor welke nieuwe hoofdstedelijke structuren zij als onderbouw moeten dienen. Het vorige geknoei met ellenlange grondwetsartikelen, die achteraf ontoepasselijk bleken, moet een voldoende aanwijzing zijn van hoe het morgen niet hoort.

In een geest van positieve vereenvoudiging en doelmatigheid dringen zich drie overwegingen op:

1.	de nieuwe instellingen moeten een beeld van vertrouwde eenvoud vertonen;
2.	de plaatselijke overheid moet zo dicht mogelijk bij de bevolking blijven;
3.	het recht van de Brusselse Vlamingen op een behoorlijke politieke vertegenwoordiging dient erkend en zij moeten aan het dagelijks bestuur kunnen deelnemen.

Aan de eerste twee voorwaarden zou wellicht nog het best kunnen voldaan worden door de Brusselse Agglomeratieraad af te schaffen en van het hoofdstedelijk gebied een provincie te maken, uitgerust met de gewone provinciale bevoegdheden, aangevuld en aangepast om aan haar bijzondere culturele tweevuldigheid te beantwoorden. De vice-gouverneur zou zijn opdracht bewaren, de meeste bevoegdheden van de agglomeratieraad overgenomen worden en de culturele commissies voortbestaan.

Zó zou de Nederlandse Commissie voor de Cultuur - ondanks de afschaffing van de agglomeratieraad - haar vruchtbaar werk kunnen voortzetten. En dat men in 's hemels naam, haar benaming behoude en, - uitgerekend in een hoofdstad met internationale roeping, - het bijvoeglijk naamwoord ‘Nederlandse’ niet opoffere aan een nieuwe vlaag van ‘vervlaamsing’!

Wie de provinciale formule verwerpt, omdat hierdoor het voortbestaan van een centraal gezag wordt verondersteld, onderhoudt de gevaarlijke illusie dat zonder dergelijk gezag om het even welk redelijk statuut voor Brussel kan uitgewerkt en nageleefd worden. In de centrale regering zou een comité van Brusselse ministers een soort ‘kerncabinet’ voor het hoofdstedelijk gebied kunnen vormen, terwijl de hogere wetgevende functie voor Brussel als hoofdstad bezwaarlijk anders dan door de nationale wetgevende macht kan worden waargenomen, dit alles onder voorbehoud aan de ‘persoonsgebonden’ materies die, in elk geval van Nederlandstalige zijde van hoog tot laag - dus ook op gemeentelijk vlak - onder de Vlaamse Raad en de Vlaamse Executieve zouden ressorteren. Gemeentelijke instellingen - hoofdzakelijk met de bestaande bevoegdheden uitgerust, doch eveneens aan de tweevoudige culturele toestand aangepast - zouden in voldoende aantal behouden blijven, opdat de plaatselijke overheid niet te zeer van de inwoners vervreemd zou geraken. De huidige negentien gemeenten zouden tot een zestal eenheden kunnen herleid worden, hetgeen op gemiddeld honderdvijftig duizend inwoners per gemeente zou neerkomen.

Dit zou op geen onoverkomelijke moeilijkheden moeten stuiten, want in het verleden zijn herhaaldelijk gemeenten van het hoofdstedelijk gebied samengevoegd geworden.

De wenselijkheid relatief grote plaatselijke eenheden van ongeveer dezelfde omvang te vormen, vloeit onder meer voort uit de noodzaak de politieke vertegenwoordiging van de Vlamingen op gemeentelijk vlak te vergemakkelijken. Mocht van Franstalige zijde deze redelijke hervorming verworpen worden, zou dit het bewijs zijn dat de tijd voor de godsvrede tussen de twee taalgroepen in het hoofdstedelijk gebied nog niet is aangebroken.

In de nieuwe provincie Brussel en in het zestal gemeenten waarin zij zou onderverdeeld worden zullen de verkiezingen fundamenteel dezelfde moeilijkheden met zich brengen die nu op gemeentelijk vlak bestaan. Deze moeilijkheden zijn het onvermijdelijk gevolg van de verdubbeling van het aantal der traditionele partijen: vier Nederlandstalige (CVP, SP, VU, PVV) en vier Franstalige (FDF, PSC, PS, PLP). Daarbij voegen zich een viertal kleinere formaties die ook op weg zijn traditioneel te worden: de ‘groenen’, de ‘anti-belastingspartij’, de communisten en de trotskyisten. Deze voelen zich echter te klein om eentalig op te treden en dienen daarom tweetalige lijsten in. Al met al, minstens twaalf lijsten die naar stemmen dingen.

Dit politiek spectrum heeft bepaalde gevolgen die het gedrag van partijleidingen en kiezers beïnvloeden. Men kan het een Nederlandstalige kiezer evenmin als een Franstalige die intens ‘groen’ of ‘anti-belasting’, of ‘communist’, of ‘trotskyist’ voelt, euvel duiden dat hij - in de gegeven omstandigheden - op een tweetalige lijst van zijn gading stemt.

[p. 248]

Anderzijds is het begrijpelijk dat eentalige ‘kleur’-partijen hun kansen berekenen naar gelang zij alléén zullen optreden, dan wel op kleurgemengde eentalige lijsten of op tweetalige lijsten van eenzelfde kleur.

Tijdens een voordracht in de Vlaamse Club op 3 mei 1982, hoorde ik Hugo Schiltz zich tegen tweetalige lijsten te Brussel verzetten omdat de Vlamingen als een machteloze minderheid de Franstaligen aldus aan meer stemmen helpen, al winnen zij er zelf enkele zetels bij. Ik liet Schiltz opmerken dat als Vlaamse kandidaten op tweetalige lijsten achter zich een eigen partij-organisatie hebben (CVP, SP, PVV) de anderstalige zusterpartij daarmee wel rekening moet houden. Op zijn beurt reageerde Hugo Weckx in ‘Ons Brussel’ (maandblad van de Vlaamse Club, aug.-sept. '82) tegen de miskenning door Schiltz van de reële kansen die Vlamingen op tweetalige lijsten kunnen waarmaken.

Intussen had ik tien maanden vóór de gemeenteraadsverkiezingen van oktober 1982 gepleit voor een vierpartijenberaad, om de beste voorwaarden voor het succes van Nederlandstalige kandidaten te bespreken, zoals o.m. op mijn initiatief vóór de gemeenteraadsverkiezingen van 1976 voor de hele agglomeratie was gebeurd. Het mocht ditmaal niet baten, met als gevolg het verlies van een aantal Vlaamse zetels.

De objectieve werkelijkheid is:

1) dat alleenstaande Vlaamse partijen te Brussel - omdat zij ieder maar een fractie van een minderheid zijn - slechts uitzonderlijk aan een gemeenteraadszetel geraken en in elk geval bij de zetelverdeling sterk benadeeld worden;

2) dat Vlaamse kleurpartijen - als de Franstalige zusterpartij weigert met haar een tweetalige lijst te vormen - doorgaans belang hebben bij een Vlaamse kartelvorming met de V.U., maar daartoe niet altijd overgaan;

3) dat in gemeenten waar het Nederlandstalige kiezerskorps een aanzienlijke minderheid vormt, - en dit zijn minstens een tiental gemeenten op de negentien, - niet alleen de Vlaamse kleurpartijen maar ook haar Franstalige zusterorganisaties, als zij niet door Vlamingenhaat verblind zijn, inzien dat zij meer zetels kunnen winnen met een gemengde lijst.

Er zijn enkele overtuigende voorbeelden te vermelden, o.m. de SP/PS te Anderlecht en te Evere, de CVP/PSC te Brussel, St Agatha Berchem en Ganshoren.

In negen gemeenten, die samen 470.000 inwoners tellen, hebben de Vlaamse partijen - na de verkiezingen van oktober 1982 - een of twee schepenen. In een tiende gemeente is een Nederlandstalige, die op een Franstalige lijst voorkwam, tot schepen voor Vlaamse aangelegenheden benoemd. Voor meer dan de helft van de bevolking van de Brusselse agglomeratie is er nu een Nederlandstalige aanwezigheid in het dagelijks bestuur.

Deze verheugende uitkomst mag niet uit het oog doen verliezen:

1) dat voor de andere helft van het hoofdstedelijk gebied de Nederlandstaligen van elke noemenswaardige plaatselijke vertegenwoordiging verstoken blijven;

2) dat de Nederlandstaligen de - toch onvoldoende - machtposities die zij tot in 1988 zullen bekleden, bij de volgende gemeenteraadsverkiezingen kunnen verliezen indien de Franstalige zusterpartijen een verdere samenwerking weigeren.

De veiligstelling van een behoorlijke politieke vertegenwoordiging voor de Nederlandstaligen te Brussel zal geen gemakkelijke opdracht zijn bij de onderhandelingen over nieuwe hoofdstedelijke structuren.

Uit het voorgaande van de Europese parlementsverkiezingen van juni 1979 blijkt dat het grootste percentage Vlaamse stemmen bereikt wordt als geen andere dan eentalige partijen in het strijdperk treden. Naar deze formule zou moeten gestreefd worden voor de wetgevende verkiezingen en de verkiezingen voor de nieuwe provincieraad te Brussel en de nieuwe gemeenteraden van de hoofdstad, met optelling van de stemmen per taalgroep om het aan elke taalgroep toegewezen aantal zetels onder de partijen van die taalgroep te verdelen.

Hierbij rijst dan de vraag van een gewaarborgd minimum aantal zetels en van vaste toezeggingen voor de Nederlandstalige aanwezigheid in het dagelijks bestuur.

Een betere verstandhouding tussen de twee taalgroepen van de hoofdstad kan het vinden van gepaste formules in de hand werken.

Overhaasting is niet aangeraden. De toenadering dient met veel zorg en alzijdig voorbereid. Het gunstiger klimaat voor het Nederlands, o.m. in de taalgemengde gezinnen, kan de aangroei van het aantal Nederlandstalige kiezers mogelijk maken. De komende Europese verkiezingen van juni 1984 zouden daarvan het bewijs moeten leveren en voor een betere onderhandelingsbasis kunnen zorgen.

Waarschuwing

In geen geval mag de band tussen de Brusselse Vlamingen en Vlaanderen verzwakt worden. Tegen de overmacht van een Franstalige meerderheid, waarvan de atavistische neiging tot culturele agressiviteit steeds een bedreiging zal vormen, kunnen de Brusselse Vlamingen zich als speerpunt van de Nederlandse cultuurgemeenschap in de hoofdstad niet handhaven zonder de krachtige steun van heel Vlaanderen.

H. FAYAT