Neerlandia. Jaargang 87

[p. 133]

Nederland-Belgie in monumentenland

Een ontmoeting van parlementariërs

Dat Nederland en België elkaar ook op het terrein van de monumentenzorg kunnen ontmoeten, werd bewezen tijdens een tweedaagse bijeenkomst van de permanente contactcommissie Vlaanderen-Nederland uit de Vlaamse Raad en het Nederlandse Parlement. Deze commissie die zich de afgelopen jaren vooral met de Taalunie heeft beziggehouden, sprak vooral tot grote vreugde van de Belgische Rijksdienst voor Monumenten- en Landschapszorg op 10 en 11 juni j.l. over het reilen en zeilen van de monumentenzorg in Nederland.

Deze dienst vindt namelijk niet alleen, dat in Nederland de monumentenzorg goed is geregeld, maar beziet met aandacht de interesse die ons Parlement voor de monumentenzorg heeft, zoals bijvoorbeeld bleek bij de behandeling van de CRM-begroting 1982. Dat verschijnsel komt in België niet voor. Daarom wilden de Vlaamse monumentenzorgers graag, dat hun volksvertegenwoordigers in het ‘monumentenmekka Nederland’ (naar hun oordeel) een kijkje zouden gaan nemen. Maar ook de Nederlandse Rijksdienst voor de Monumentenzorg stelt het contact met de Belgische collega's niet alleen zeer op prijs, maar heeft dat contact ook van node. immers, op een aantal terreinen beschikt de Belgische monumentenzorg over belangrijke kennis op het gebied van conservering, materialen, technieken, scholing en kennisbundeling en -overdracht. Het is voor zowel België als Nederland van belang gebruik te maken van de wederzijdse ervaringen en archieven naast practische specialisatie. Zo zullen dit jaar in het kader van het cultureel verdrag uitwisselingen plaats vinden van specialisten, terwijl vervolgens wordt bezien hoe de samenwerking gestalte kan krijgen bij de kennisoverdracht t.a.v. monumentenregistratie en bescherming. Ook uit een oogpunt van architectuurgeschiedenis is voor ons land kennis van Belgische monumenten en architecten van enorm belang. Vele belangrijke Nederlandse monumenten zijn beinvloed door hetgeen eerder in Vlaanderen en Brabant werd gebouwd en Vlaamse bouwmeesters zijn in ons land actief geweest zoals het beroemde architectengeslacht Keldermans en de architect Van Baurscheit. Hoewel aan de monumentenzorg al kort na de vorming van het Koninkrijk België aandacht werd gegeven door onder meer de oprichting van een monumentencommissie - in 1985 stelt men zich voor ‘150 jaar monumentenzorg in België’ te herdenken - en ondanks het feit, dat al in 1931 een Monumentenwet tot stand kwam, dus dertig jaar eerder dan hier, was men ten tijde van het Monumentenjaar 1975 nog niet verder gekomen dan de ‘klassering’ van zo'n 2.000 monumenten. In 1976 kwam een nieuwe wet tot stand en werd vooral door toedoen van de toenmalige Minister Mevrouw Rika de Backer een actiever beleid in gang gezet. Dat beleid komt ook wel van de grond, maar met een thans ongeveer 2 500 beschermde objecten plus wat gebieden, die men als ‘gezicht’ heeft beschermd, bevindt de monumentenzorg in Vlaanderen zich toch in een geheel andere positie dan in ons land. Merkwaardig is te vernemen, dat men daar in staat is practisch alle - spaarzame - restauratie-initiatieven in financieel opzicht te ondersteunen. Geen ‘stuwmeer’ dus. Er bestaat sinds 1972 een Rijksdienst voor Monumenten- en Landschapszorg die zich naast de monumenten- en landschapsbescherming bezig houdt met het waken over het ‘roerend patrimonium’ zoals dat op zijn Belgisch wordt genoemd.

De Nederlandse en Vlaamse delegatie. In het midden de heer Pede, voorzitter van de Vlaamse Raad.

Nadat de beide delegaties met elkaar hadden vergaderd op het Slot van Zeist vond in de kantine van onze Rijksdienst in Zeist een uitvoerige en diepgaande discussie plaats over de organisatie en de problemen van de monumentenzorg in ons land. De Hoofddirecteur van de Dienst, de heer J. Jessurun, leidde het gezelschap van ongeveer 25 parlementariërs in de problematiek in. De voor de Nederlanders bekende ontwikkelingen passeerden de revue: Victor de Stuers, de Monumentenraad, het functioneren van eerst het Rijksbureau, later de Rijksdienst voor de Monumentenzorg, de Monumentenwet, het subsidiestelsel, de verfijningsregeling, de decentralisatie, de samenwerking met het Ministerie van VRO, het aanvullende werkenbeleid, de fiscale en werkgelegenheidsaspecten, het onderhoudsprobleem en tenslotte de moeilijke financiële situatie van het heden. In de discussie kwamen vooral het woonhuisherstel in oude binnensteden (stads- en dorpsvernieuwing), de rol van het particuliere initiatief - in Nederland zijn 600 organisaties op het terrein van de monumentenzorg actief op landelijk, regionaal en lokaal niveau - de vraag, hoe een in Belgische ogen zo groot beschermd bestand (zo'n 42.000

[p. 134]

Het slot van Zeist.

Stadsbezoek aan Leiden, de Groenhazengracht.

monumenten) - in stand moet worden gehouden, hoe ongewenste ontwikkelingen in de nabijheid van monumenten kunnen worden voorkomen, het beschermen van jongere monumenten en het stuwmeer van niet-gehonoreerde subsidieaanvragen aan de orde.

De discussie gaf ook de Nederlandse parlementsleden de gelegenheid hun inzichten in de monumentenproblematiek te verdiepen. Heel duidelijk kwam naar voren, dat in Nederland in de loop van de zeventiger jaren een structureel en met andere beleidsterreinen geïntegreerd conserveringsen herstelbeleid is opgebouwd op basis van een planmatige aanpak en in nauwe samenwerking met de lagere overheden. Hoewel het financieringssysteem voor een buitenstaander bepaald niet eenvoudig is te begrijpen - leg een begrip als de Interim Saldoregeling of het Integraal Structuurplan Noorden des Lands maar eens in twee woorden uit - kon toch wel duidelijk worden gemaakt, dat dankzij al deze mogelijkheden met een relatief bescheiden budget belangrijke resultaten waren geboekt met name op het terrein van het tegengaan van het verder verval van de historische waardevolle binnensteden.

Met een rondgang door het gebouw van de Rijksdienst werd het werkgedeelte van de eerste dag afgesloten.

Om te laten zien, dat wij niets teveel hadden gezegd, als je als rijksoverheid in goed samenspel met een enthousiaste gemeente het beschikbare instrumentarium op juridisch en financieel gebied zo goed mogelijk benut, werd op 11 juni een bezoek gebracht aan wat in enkele jaren een Nederlands paradepaardje voor de monumentenzorg in ons land is geworden, te weten Leiden, een gemeente die tien jaar geleden nog in een haast onstuitbaar lijkend verval verkeerde. Burgemeester Goekoop leidde de bezoekers trots langs het resultaat van de gezamenlijke inspanningen. In de in restauratie zijnde tekenacademie ‘Ars Aemulae Naturae’ aan de Pieterskerkgracht zette mr. W.M.N. Eggenkamp, hoofd van het Bureau Stadsvernieuwing, uiteen hoe de gemeente Leiden in samenwerking met het rijk (CRM én VRO) het ‘grootste beschermde stadsgezicht in Nederland’ aanpakt. Wie geïnteresseerd is in het door de gemeente Leiden gevoerde beleid, leze ‘Heemschut’ van mei en juni 1982 erop na. De belangrijkste door de heer Eggenkamp benadrukte

[p. 135]

punten waren: de ommezwaai van het beleid in 1974: geen verkeersdoorbraken meer, opgeven van het Witte Singelplan, het streven naar de aanwijzing tot beschermd stadsgezicht, het opbouwen van een goed frequent contact met de Rijksdienst voor de Monumentenzorg (wat de gemeente geen windeieren bleek te leggen), het ervoor zorgen, dat je plannen klaar hebt liggen en het weten wat je als gemeente wilt, zodat het rijk erop kan inspelen. In zijn inleiding werd de stimulerende rol van de betrokken wethouder, de heer mr. C.J.D. Waal, sterk onderstreept. De heer Eggenkamp kon voorts niet nalaten te wijzen op de noodzaak van de restauratie van Caecilia Gasthuis ten behoeve van het Rijksmuseum Boerhaave.

Vooral voor de Nederlandse parlementariërs was het een verademing nu eens géén klaagzang, géén gezeur over het ontbreken van middelen te horen, maar een positief verhaal over wat met een bureau van negen man tot stand was gekomen op basis van een bestuurlijke wil en mede dankzij het rijk en de Rijksdienst voor de Monumentenzorg.

Daarna een stadswandeling, die langs hoogtepunten als de tempel van Taffeh in het Rijksmuseum van Oudheden, de Pieterskerk - een troetelkind van burgemeester Goekoop - de gerehabiliteerde Langebrug en de Hooglandsekerk voerde. Bij een niet geënsceneerd bezoek aan een bewoner van een in restauratie zijnd pand aan de Steenschuur bleek, hoe soepel zo'n restauratie in Leiden verloopt, hoe de gemeente daarbij behulpzaam is en wat het kostte, zowel aan subsidie als aan de eigenaar zelf.

Het kon natuurlijk niet missen, dat de tocht eindigde bij de ‘mooiste bibliotheek van de wereld’, zoals ze in Leiden zeggen, die gevestigd is in het voormalige Heerenlogement aan de voet van de Burcht. Sommige van de aanwezige Nederlandse Kamerleden

Stadsbezoek aan Leiden, de Pieterskerk.

herinnerden zich nog levendig met wat voor zorgelijke gezichten men bijeen had gestaan in dat toen zeer verloederde en door brand aangetaste Logement in 1975 tijdens een Kamerexcursie in het Monumentenjaar.

Een door het Ministerie van CRM aangeboden lunch in het Koetshuis op het Burchtterrein sloot dit, vooral dankzij de inspanningen van de Afdeling Voorlichting van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg naar mijn mening uitstekend geslaagde bezoek af.

Wij hebben hopelijk de Belgische parlementariërs duidelijk kunnen maken dat een zich gezamenlijk inspannen voor de restauratie van een oude stad echt tot resultaten leidt, als men én bestuurlijk én ambtelijk op één lijn zit, een duidelijk beleid ontwikkelt en de financiële mogelijkheden uitbuit.

Mogen die mogelijkheden er - nog een klein beetje? - blijven! En voor wie het ook wil ervaren: Leiden is vrij toegankelijk.

G.W. VAN HERWAARDEN