Neerlandia. Jaargang 87

[p. 125]

Metselaarssymbolen door de Nederlanden

Bij een werkbezoek aan Frans-Vlaanderen, hebben wij met eigen ogen kunnen vaststellen hoe taalgrenzen kunnen verschuiven door politieke intriges en expansiedrang.

Het recente voorbeeld ‘Voeren’ is een treurige herhaling.

Hoopgevend is dan vast te stellen dat de eigen volksaard, spijts de verfransing van de omgangstaal, zich handhaaft en zeer weinige impulsen nodig heeft om terug de bovenhand te nemen.

Wij herinneren tevens hoe de Nederlanden zich telkens hebben laten kortwieken, van gebieden ontroofd werden en zich terug hebben laten dringen binnen de hedendaagse grenzen!

En ongelooflijk lijken de toegevingen gedaan doorheen de geschiedenis, ten koste van de Zelfkant (D.), het gebied Wezet, Bitsingen, Wonk, Voeren, Brussel, Komen en Moeskroen (W).

We denken ook aan de oude Nederlandse gebieden rond Emden, Lingen en Geldern (D).

Toen wij tijdens een causerie de Nederlands-Limburgers waarschuwden voor de verfransing van Maastricht en heel Zuid-Limburg tegenover het opdringende frans, waren ze verontwaardigd en zelfverzekerd bij zulke pessimistische voorstellingen, maar gaven dan grif toe dat de ‘high life’ en de betere standen reeds of nog aan huis Frans spreken, dit vooral wegens financiële profijtjes en de eraan verbonden status!

Andersdenkenden zullen ons beschouwen als ‘expansionisten of gevaarlijke dagdromers’, dit omdat ze uit de historische feiten geen gevolgen willen en kunnen trekken.

Men moet echter al deze gebieden zelf bezoeken om uit allerhande menselijke of zakelijke aspecten op te maken hoe Diets al deze verloren landsdelen gebleven zijn.

De beweging om terug de ‘roots’ te zoeken, cfr. de ‘Belgian clubs’ in de U.S.A., het heropleven van de Vlaamse gedachte in Frans-Vlaanderen (zonder evenwel politieke bedoelingen), de bewustwording in de Zelfkant en elders, de pogingen en strevingen om de moedertaal terug te leren, de vergelijking van de architectuur, het landschap, de landbouwmethoden, de karaktertrekken, de werkijver zijn hiervan enkele bewijzen.

Door het veldwerk over metselaarssymbolen ontdekten wij een kenmerk te meer dat gemeenschappelijk voorkomt in al de hoger genoemde gebieden. Als amateur-volkskundige lijken me deze metselaarssymbolen, voorkomend van aan de Somme tot de Wezel, een doorslaand bewijs van zelfde volksaard en samenhorigheid.

Deze tekens komen voor op kerken, tiendeschuren, abdijen en andere specimen van burgerlijke bouwkunde zoals stadhuizen, patriciërswoningen en grote hoeven. De metselaarssymbolen, in tegenstelling met de steenhouwersmerken, zijn tekens in gekleurde, mat verglaasde bakstenen, die in zowat een 250 verschillende modellen te vinden zijn in de baksteen-architectuur. Deze baksteenarchitectuur is trouwens een van de voornaamste identificatiemiddelen om de lage-landen, de neder-landen van vroeger, te bepalen in de grote vlakten van Schelde, Maas en Rijn; meer gespecifieerd kunnen we het gebied omschrijven als volgt: Het Franse Vlaanderen (Artesië, Picardië, Houtland, Tourkonje, Land van Boonen), het Vlaamse Vlaanderen (Oost- en West- en Zeeuws-Vlaanderen), het Waal-

[p. 126]

se Vlaanderen (Namen, Henegouwen en Frans Henegouwen, Trierache), het Land van Brabant (Brabant, Antwerpen tot Noord-Brabant).

Het Land van Loon, de beide Limburgen, het Geldergebied, de regio Emden-Lingen en langs de Weichsel of het Teutonische Ordenland.

In deze streken, waar de baksteenarchitectuur hoogtij vierde en nog viert, nadat de Romeinen de baksteenovens hadden ingevoerd, bij gemis aan natuurlijke steen, maar met een overvloedige aanwezigheid van leem.

De evolutie van het verwerken van baksteen, de verfijning van de beroepskennis en het zoeken naar uitingen van innerlijke expressie van religieuze en wereldlijke gedachtengangen, sloegen neer in o.a. deze magische metselaarssymbolen.

Velen zien in deze metselaarstekens een reminiscentie van de Noorse runetekens, waarvan nog geen enkel bewijs voorhanden is.

Anderen vergelijken ze met de geheime vrijmetselaarstekens, waar ze geschiedkundig geen enkel verband kunnen leggen.

Nog anderen zien er eenvoudige versieringen in of misschien bekwaamheidsproeven voor het bekomen van de titel van meester-metselaar of eenvoudig als de gezellenproef.

Nog anderen zijn door vergelijkende studies gekomen tot de konklusie dat deze metselaarstekens relikten zijn van een tijd waar het kerkelijk bestuur en de rechtsmacht meer dan in andere tijden vergroeid waren met de maatschappelijke visie van het volk.

Het handjevol zoekers, dat dit probleem sedert jaren



onderzoekt, is nog niet tot eensluidend oordeel gekomen omdat er tot heden nog geen enkele algemene vergelijkende studie is gepubliceerd.

De metselaarssymbolen concentreren zich hoofdzakelijk rond het kruis, de ruit en het gestyleerde hartmotief.

De honderden variaties, composities en samenvoegingen zijn meestal tot deze drie basisfiguren te herleiden, alhoewel enige bijzondere tekens zoals de arend met dubbel hoofd, de leeuw, het Christusmonogram e.a. onder geen van de hoger geciteerde vormen zijn onder te brengen.

Men kan wel vaststellen dat materiële omstandigheden bijgedragen hebben tot hun verwezenlijking zoals de vorm, de kleur en de verbanden die eigen zijn aan baksteenarchitectuur.

Men kan ze waarnemen in gebouwen uit de XIIe tot en met de XXe eeuw.

Nieuwe metselaarsmethoden en het wegvallen van de oude metselverbanden, zoals spouwmuren, hebben aan dit fenomeen een einde gesteld.

Toch blijft de hoop latent, ooit de juiste betekenis en de reden van bestaan, meer nog, hun taal te ontdekken, opdat wij ze weer zouden verstaan en eventueel herinvoeren, zeker bewaren en beschermen.

Maar ze blijven de getuigenis van een gelijkgezindheid en een diepere motivering van levensopvatting in de aloude Nederlanden ‘daer wi toch sijn in eenen stronck geplant’ en zij allen ‘mensen lik wider’ zijn.

M. DRIESSEN