Neerlandia. Jaargang 86

14e Frans-Vlaamse culturele dag te Oostburg

De Frans-Vlaamse Culturele Dag, welke de Stichting ‘Zeeland-Frans-Vlaanderen’ jaarlijks organiseert, vond dit jaar plaats te Oostburg’ Zeeuws-Vlaanderen, op 24 april j.l. Doel van deze dag is voorlichting te geven over Frans-Vlaanderen, de z.g. Westhoek van Frankrijk, als vrijwel onbekend deel van de Nederlandse taal- en cultuurgemeenschap.

In de met ruim 160 personen goed bezette Raadzaal van het Stadhuis te Oostburg werd, na een woord van welkom van de voorzitter van de stichting, drs A.G.U. Hildebrandt, de officiële opening van de Academische Zitting verricht door de Burgemeester van Oostburg, Mr Ch.Th. Spijkerboer.

De Burgemeester ging eerst in op het voor hem nieuwe begrip ‘Academische zitting’, een volgens hem typisch Bourgondisch begrip. Hij wees er op, dat taal in de eerste plaats een communicatiemiddel is, dat in het leven van de mens iets wezenlijks betekent. Hij meende dan ook, dat Provincie en Gemeente terecht deze dag subsidiëren. Voorts wees hij er op, dat ondanks het Taalunieverdrag van september 1980 de Nederlandse regering nog steeds geen Nederlands Cultureel Centrum in Brussel heeft tot stand gebracht, ofschoon België thans wel een Vlaams Cultureel Centrum in Amsterdam heeft geopend.

De voorzitter Drs. A.G.U. Hildebrandt heet welkom op de academische zitting.

Met voldoening constateerde de Burgemeester echter, dat er nu in Oostburg een Frans-Vlaamse Culturele Dag werd gehouden.

Hierna kreeg Dr Erik Vanneufville het woord om te spreken over de ‘Geschiedenis van Vlaanderen’, van de oorsprong af tot de 20e eeuw, waaraan het volgende is ontleend.

Hij begon met het schetsen van het ongedeelde Vlaanderen van omstreeks het begin van onze jaartelling tot het tijdvak van Lodewijk XIV. Tot dit ongedeelde Vlaanderen behoorde ook Zeeuws-Vlaanderen, Walcheren en de Bevelanden.

In 56 v.Chr. dringt de Romein Julius Caesar door in de gebieden ten Noorden van de Somme. Hij vindt daar bossen en moerassen in een gebied dat meermalen overstroomd wordt door de zee; men spreekt dan van de Duinkerkse transgressies.

Julius Caesar trof daar naar hij meende de dapperste volken van Gallië. Hij noemt hen Belgen. Zij waren oorspronkelijk Germaans, maar hebben zich snel aangepast aan de levenswijze van de Kelten tussen Seine en Loire, d.w.z. van de Galliërs in de strikte zin van het woord.

Volgens Julius Caesar bewoonden deze Belgen het belgische Gallië, het gebied tussen Rijn, Maas en Seine. De voornaamste stammen waren: Morinen, Menapiërs, Atrabaten en Nerviërs. Zij leefden van landbouw, jacht en visserij. Ondanks hun dapperheid werd hun gebied echter bezet door de Romeinen. Zij ondergingen de Romeinse beschaving, welke gericht was op aanleg van wegen en concentratie op steden.

Van de derde eeuw af komt er een reactie van de Belgen tot stand, vermoedelijk door de druk van binnen uit door Franken, Saksen en Friezen. De Romeinen verliezen hun invloed, vooral aan de kust. Het huidige Vlaanderen ontstaat dan met zijn etnisch karakter en drie belangrijke eigenschappen: handel, godsdienst en de strijd tegen de zee.

Vanaf de 5e eeuw begint zich in de buurt van de Leie een pré-Vlaamse taal te ontwikkelen, overwegend Anglo-fries langs de kust en Frankisch in het binnenland.

De Friezen en Saksen waren kooplieden, die in een deel van N.W.-Europa handel dreven. De voornaamste centra van dit handelsverkeer waren in het Zuiden Kent (thans in Frankrijk Quentocic), Bonen (Boulogne), Monsterole (Montreuil), Witzand (Wissant). Noordelijker: St Omaars, Veurne, Diksmuide, Sint Winoksbergen, Gistel en Brugge, en in het gebied van de Schelde Doornik, Dowaai, Valencijn en Kamerijk. Hun handel betrof: Fries, Angelsaksisch en Vlaams laken, wijnen uit het Parijse gebied, Engels lood, Frankische wapens.

De kerstening van Vlaanderen vond in de 7e eeuw plaats.

De Graafschap Vlaanderen op zich was een vrijwillig tot stand gekomen eenheid. De Graven van Vlaanderen bouwden versterkinkingen en stimuleerden de commerciële rol, die de versterkte burchten speelden van de 9e eeuw af, waarbij vooral de kustgebieden moeten worden genoemd: Monsterole (Montreuil), Broekburg, St Winoksbergen, Veurne, Oudenburg, Brugge, Aardenburg.

In de steden vormden zich gilden of Hanzeverbonden van burgers, poorters, enz.

In de 12e eeuw is er een teruggang van de Vlaamse taal tegenover de Romaanse dialecten, speciaal t.a.v. het Picardisch. Een rol speelde daarbij de opkomst van Parijs als handelscentrum en de evangelisatie in de Romaanse taal.

Mr. Ch. Th. Spijkerboer, burgemeester, doet de officiële opening.

[p. 178]

De opkomst sinds de 12e eeuw van Vlaanderen als machtig welvarend land wekte de afgunst van de Franse koningen, die bovendien volgens het feodale recht de opperheer waren van de Graafschap Vlaanderen. De gevechten tussen Frankrijk en Vlaanderen hadden verschillende oorzaken, waarbij het Gallische (Waalse) Vlaanderen zich dikwijls tegenover het Vlaamse Vlaanderen opstelde.

De conflicten losten zich op toen aan het eind van de 14e eeuw Vlaanderen door erfrecht en huwelijk onder Philips de Stoute bij Bourgondië kwam.

In die tijd was Vlaanderen een van de draaischijven van de economische betrekkingen tussen Oost en West en de Middellandse Zee en Noord-Europa. De machtige handelssteden sloten zich aaneen in Hanzes, zoals de Vlaamse Hanze van Londen van 1278. Symbool van de stedelijke macht was o.a. het Belfort.

Vlaanderen deelt in die tijd voor- en tegenspoed van Bourgondië. In de 100-jarige oorlog volgde Vlaanderen Jan zonder Vrees en Philips de Goede eerst aan Engelse, later aan Franse zijde.

Na de nederlaag van Karel de Stoute tegen de Franse koning Lodewijk XI kan Vlaanderen

Dr. Eric Vanneufville over de Geschiedenis van Vlaanderen.

de Franse ambities slechts ontlopen door een beroep te doen op prins Maximiliaan Habsburg van Oostenrijk. De kleinzoon van Maximiliaan, Keizer Karel (Karel V) geboren in Gent, slaagde er in de Zuidelijke Nederlanden te verenigen met de Noordelijke Nederlanden (de Zeventien Provinciën). Daartoe droegen bij de instelling van een Raad van State, een Raad op het gebied van de rechtspraak, en een Raad voor de financiën met een Rekenkamer te Rijsel.

In 1529 werd bij de Paix des Dames te Kamerijk de suzereiniteit van de Franse koning t.a.v. Vlaanderen en Artesië opgeheven.

Wat vooral de eenheid bevorderde was de pracht en praal van het Bourgondische Hof.

De rijkdom en overdaad waarmee door dit hof werd gepronkt was een afspiegeling van de welvaart die in heel Bourgondië heerste dank zij de grote Vlaamse handelsbedrijven. Het belangrijkste centrum van deze handel was Antwerpen, de voornaamste haven van het Westen.

In 1555 volgde Philips II zijn vader Karel V op. Dit hield in dat hij als koning van Spanje zijn vader opvolgde als graaf van Vlaanderen. Hij beschouwde de lage landen echter als een verafgelegen provincie.

Op religieus gebied bestreed hij het Calvinisme. De Beeldenstorm was in 1566 begonnen in Steenvoorde en ging vandaar naar het Noorden.

Langzamerhand ontstond er oppositie, hetgeen er toe leidde dat in 1576 de Staten-Generaal van de Nederlanden de Pacificatie van 1576 van Gent sluiten, dat de 17 provinciën verenigde.

Inspelend op het katholieke sentiment, dat vooral in zuidelijk en gallisch Vlaanderen leefde, heroverde Don Juan van Oostenrijk Artesië, Henegouwen en Gallisch (Waals) Vlaanderen en Brabant op Willem van Oranje.

In 1598 maakte Philips II de Zuidelijke Nederlanden tot een autonoom Vorstendom, waarover zijn dochter Isabelle, gehuwd met aartshertog Albert van Oostenrijk, de scepter zwaaide. Dit regiem van de aartshertogen duurde tot 1633. Dank zij het 12-jarig bestand van 1609-'21 richtte Vlaanderen zich geleidelijk weer op.

In 1633 overleed Isabelle. Aangezien er geen opvolger was kwam Vlaanderen weer onder Spaans bestuur. Het werd in het Zuiden aangevallen door Frankrijk, dat in 1639 Heusden en in 1640 Atrecht veroverde. Bij het Verdrag van de Pyreneeën in 1659 werden Duinkerke en Artesië bij Frankrijk gevoegd.

In de periode van 1667 tot 1713 verovert Lodewijk XIV heel Frans-Vlaanderen. Van toen af werden Vlaanderen en Artesië geïntegreerd in Frankrijk. In de praktijk gebeurde dat door benoeming van bisschoppen en door de verkoop van ambten en andere functies, uitsluitend door de koning.

Het centralisme sinds de Franse Revolutie van 1789, met verbod van onderwijs in het Vlaams, deed de taal achteruit gaan.

De tweede helft van de 20e eeuw toont echter in Frans-Vlaanderen een duidelijke weder-opbloei van regionaal belang en bewustwording. Het bewaren van het Vlaamse erfgoed is aan de orde van de dag. De levenskunst van de Vlaming heeft volgens de spreker nog veel mooie dagen in het verschiet!

Na de uitstekende voordracht van de Franse Vlaming Dr Vanneufville over de opkomst en het uiteenvallen van de graafschap Vlaanderen, voor welk betoog hij een welverdiend applaus kreeg, was het woord aan de Nederlandse historicus Dr J. Briels, die sprak over oorzaken, omvang en betekenis van de emigratie uit de Zuidelijke Nederlanden in de periode 1572 tot 1630.

Aan de boeiende voordracht van Dr Briels over de verschillende facetten van deze immigratie is het volgende ontleend.

De problemen waarop werd ingegaan zijn niet nieuw. Reeds eerder werd daarover gepubliceerd. Men ging echter van een chauvinistisch standpunt uit: de ‘Gouden Eeuw’ werd vóór alles als een product van eigen (Noord-Nederlandse) bodem voorgesteld.

Weinig belangstelling dus voor historische gebeurtenissen en processen, die hun oorsprong buiten de nationale grenzen hadden. Dr Briels wil aan de Zuidnederlandse immigratie in Noord-Nederland die plaats in de geschiedenis van de Republiek toekennen, waarop zij in verband met de feiten recht heeft, geplaatst in een zo breed mogelijk perspectief.

[p. 179]

De emigratie van Zuidnederlanders naar Noord-Nederland kende vier emigratie-golven:

1540-'60 en 1567-'73 voornamelijk naar Engeland en Duitsland en

1577-'89 en 1590-1630 voornamelijk naar Noord-Nederland.

De grootste stroom viel in de periode 1577-'89. In de jaren 1585-'89 trokken na de val van Antwerpen niet minder dan 40.000 Antwerpenaren naar Holland en Zeeland. Ook uit Brugge en Gent vertrokken velen naar het Noorden (o.a. Datheen).

De geloofsvervolgingen in de Zuidelijke Nederlanden leidden daar tot ontvolking en ontwrichting. In Noord-Nederland vonden de protestanten geloofsvrijheid en nieuwe economische mogelijkheden dank zij de gunstige ligging van Noord-Nederland.

Briels komt tot 175.000 emigranten die in de periode 1540-1630 de Zuidelijke Nederlanden verlieten. Daarvan hebben zich 150.000 in Noord-Nederland gevestigd. De Zuidnederlanders trokken vooral naar de steden. Een hoog percentage van de bevolking van vele steden bestond uit immigranten:

Amsterdam		105.000	inwoners
waarvan	33%	immigranten
Leiden		45.000	inwoners
waarvan	67%	immigranten
Middelburg		40.000	inwoners
waarvan	63%	immigranten

Het waren niet alleen Calvinisten die uit de Zuidelijke Nederlanden naar het Noorden vluchtten. Er waren ook doopsgezinden en een kleiner aantal Lutheranen, die naar het Noorden emigreerden.

De Noord-Nederlanden hadden nog een typisch agrarisch karakter, waar het Calvinisme nog geen vordering had gemaakt. In het begin van de 17e eeuw was nog bijna de helft van de Noord-Nederlandse bevolking Rooms-Katholiek, voor wie er echter geen vrijheid van godsdienst bestond.

De Zuidelijke Nederlanden kenden een zekere industrielë ontwikkeling met een stedelijke cultuur, wat de Reformatie bevorderde. De bloei van Hervormde, Waalse en Doopsgezinde gemeenten in Noord-Nederland was dan ook te danken aan de Zuidnederlandse immigranten, die gemotiveerd en goed georganiseerd waren.

In de jaren ca. 1572, toen Noord-Nederland in ongunstige economische omstandigheden verkeerde, voerde Philips II een meedogenloze strijd tegen de protestanten in de Zuidelijke Nederlanden. Het gevolg was, dat vele kooplieden, industrielen en bekwame vaklieden vluchtten. Zij werden in de steden en provincies van Noord-Nederland in verband met de slechte economische toestand daar graag toegelaten. Leiden b.v. kreeg daardoor een bloeiende textielindustrie; Delft, dat uit vrees voor Spaanse represailles de poorten gesloten hield, miste daardoor de geboden kans.

De groeiende welvaart in de Republiek was te danken aan de Zuidnederlandse immigranten.

In 1591 verklaarden de Staten van Zeeland dat hun provincie groot voordeel had van de komst van de immigranten uit Zuid-Nederland. Men deed dan ook alle moeite om hen hier te houden.

De val van Antwerpen werkte in het voordeel van Amsterdam (1585). Middelburg werd de tweede belangrijke havenstad van de Republiek.

Voor de Noord-Nederlandse cultuur is de komst van de Zuid-Nederlanders (Vlamingen, Brabanders en Vlaamse Walen) van grote betekenis geweest.

Voor het onderwijs werd de Republiek al spoedig afhankelijk van de Zuidnederlandse onderwijzers. In Middelburg werd in 1591 een schoolmeestersgilde opgericht. Van de 23 ingeschrevenen waren er 22 uit Zuid-Nederland afkomstig. In Leiden kwam tweederde van de schoolmeesters uit Zuid-Nederland.

In Rotterdam hadden twee Zuid-Nederlanders (de een uit Brugge en de ander uit Antwerpen) een zeevaartschool opgericht. In Amsterdam verzorgde de Zuidnederlandse predikant Petrus Plancius de opleiding aan de zeevaartschool.

In 1572 begon in Noord-Nederland een renaissance van het middelbaar onderwijs. Steden van enige betekenis stichtten een ‘Latijnse school’. Voor het onderwijs op deze scholen bleef men echter lange tijd afhankelijk van de uitstekende classici uit Zuid-Nederland.

Ook de in 1572 opgerichte Leidse universiteit had vele Zuid-Nederlanders als hoogleraar, b.v. Gomarus uit Brugge, Baudius uit Rijsel, Heynsius uit Gent.

De komst van de vele Zuid-Nederlanders leidde tot het ontstaan van nieuwe takken van bedrijf in Noord-Nederland, b.v. de boekdrukkunst, waardoor Noord-Nederland een internationaal prestige kreeg op cultureel gebied. Bekende drukkers waren: Plantijn, Bonaventura, Abraham Elsevier. Belangrijke lettergieterijen werden van Zuidnaar Noord-Nederland verplaatst.

De bekende Mercator-atlas, in 1606 in Amsterdam gepubliceerd, was het resultaat van samenwerking tussen Zuid-Nederlanders.

Andere belangrijke takken van kunstnijverheid die naar Noord-Nederland waren verplaatst waren: diamantslijperijen (van Antwerpen naar Amsterdam), goud- en edelsmeden, plateelbakkers, tapijtwevers. Voorts architecten, beeldhouwers, kunstschilders (Cuyp, Hals, Jordaens, van Ostade).

Vele kunsttheoretische geschriften waren afkomstig van Zuid-Nederlanders (van Mander, Hoogstraten, de Lairesse).

Bekende dichters van Zuidnederlandse herkomst: Vondel, Barleus, Heinsius, Sweers. De immigranten richtten ook verschillende Vlaamse Kamers van Rhetorica op. Bekende

Dr. J. Briels over de Gouden Eeuw.

[p. 180]

de rederijkers waren: Karel van Mander uit Meulebeke, Abraham de Coningh uit Belle, Jacob Célasse uit Ronse.

De geïmmigreerde Zuid-Nederlanders waren meer geëvolueerd en cultuurbewuster dan de autochtone bevolking van Noord-Nederland, die bij de Zuid-Nederlanders bekend stond als dom en onbeschaafd.

De autochtone Hollanders zelf waren overtuigd van hun eenvoud en zedige netheid.

Volgens hen brachten de Zuid-Nederlanders hier oppervlakkigheid en zucht naar weelde en beroofden zij het volk aldus van zijn degelijkheid en zedelijke kracht. Zo kon dan ook de idee postvatten, dat de Noord-Nederlanders eigenlijk superieur waren aan de Zuid-Nederlanders en dit ook altijd geweest zijn.

Goed beschouwd was de zelfbevestiging van de Noordeling in wezen een vorm van zelfoverschatting, geboren uit het pijnlijk besef vroeger in het buitenland en nu zelfs in eigen land als ‘harsenloose Hollantsche botmuyl’ bestempeld te worden.

De Zuid-Nederlanders werden gekenmerkt door hun hoofse manieren en intellectuele beschaving. Daarmede irriteerden zij hun gastheren. De diepere oorzaak van die irritatie was een pijnlijk besef van minderwaardigheid dat hier leefde t.a.v. de Zuid-Nederlanders

Pastoor Decalf uit Ekelsbeke in fransvlaams dialekt.

die men bewonderde en wier wijze van leven men zich maar al te graag eigen wilde maken. Maar dat wilde men niet laten blijken, hetgeen leidde tot een geestelijke frustratie, waaraan men op verschillende wijze lucht gaf. Dit deed men door de Zuid-Nederlanders er op te wijzen, dat zij maar landverhuizers waren, die zich als afhankelijke en onderdanige lieden dienden te gedragen en door de nationale eigenschappen op te hemelen, die men echter zo vlug mogelijk kwijt zou willen zijn.

De taal en de zwierige, aristocratische manier van doen van de Zuid-Nederlanders werden bespot. De Bourgondische cultuur die door de Zuid-Nederlanders en vooral door de Walen werden uitgedragen ging echter spoedig een grote aantrekkingskracht uitoefenen.

Het proces van culturele emancipatie was dan ook niet te stuiten. De Zuidelijke Nederlanden van macht, cultuur en aanzien, werden geleidelijk overtroffen door de Noordelijke Nederlanden als resultaat van een samenspel van verschillende krachten, waarvan de immigratie een der belangrijkste was.

Het gevolg van de komst van de Zuid-Nederlanders was dan ook, dat Noord-Nederland in betrekkelijk korte tijd opklom tot een van de toonaangevende naties in Europa.

Mevrouw E. Schippers - Le Bleu in het Zeeuws-Vlaams dialekt.

Tenslotte ging Dr. Briels in op de verhouding tussen de Noord- en de Zuid-Nederlanders in de samenleving.

Omstreeks 1572 waren er nog maar weinig protestanten in de Noordelijke Nederlanden. In verband met de belangen van de commercie was men er echter tolerant. Aan de immigranten uit Zuidelijk Nederland werden dan ook geen belemmeringen in de weg gelegd.

Aangezien de kwaliteit van de Noordnederlandse staatslieden niet hoog was, bestond een groot deel der regenten omstreeks 1580 uit bekwame Zuid-Nederlanders.

De buitenlandse diplomatie van de Republiek kwam in handen van de politiek bewustere immigranten.

Naarmate echter het aantal Calvinisten toenam, kwamen er grotere tegenstellingen.

De uit de Zuidelijke Nederlanden afkomstige Gomarus (Calvinist) predikte dat de staatsmacht onderworpen was aan de geloofsleer. Hij ging voorts uit van de predestinate en wenste een nationale synode om de geloofsleer vast te leggen.

Arminius (Remonstrant) daarentegen wenste een revisie van de officiële kerkleer te bekrachtigen door de Staten van Holland. De predestinatieleer wees hij af, uitgaande van de vrije wil van de mens.

Raf Seys over het Peene-comité.

[p. 181]

De overheid sympathiseerde met de Remonstranten, waardoor er een verwijdering ontstond tussen de Overheid en de immigranten.

Wat predikanten en kerkbesturen betreft overheersten in de kerk de Zuid-Nederlanders. Van de heersende armoede maakte de kerk gebruik door via armenzorg meer aanhang te krijgen.

Vele immigranten hadden een sterke sociale frustratie, omdat zij ideëel en materieel niet naar waarde werden geschat en vreemdelingen bleven.

Aan het verlangen van de immigranten naar maatschappelijke emancipate werd door de regenten echter niet voldaan, maar wel door de kerk.

Omstreeks 1585 komt er een kentering en willen de magistraten geen gebruik meer maken van de diensten van de Zuid-Nederlanders.

Dit had verschillende oorzaken.

De Zuid-Nederlanders hadden in de eerste plaats oog voor het belang van het geheel, met name van dat van de Zeventien Provinciën. De Noord-Nederlanders daarentegen keken allereerst naar het belang van hun eigen gebied, de provincie.

Voor de Zuid-Nederlanders was de godsdienst het fundament van de opstand. Voor de Noord-Nederlanders daarentegen was de afscheiding van Spanje allereerst een politiek gebeuren.

Het standpunt van de kerk werd door de Zuid-Nederlanders onderschreven, doch niet door de Noordnederlandse regenten.

Om die reden wensten zij geen immigranten in de overheidsdienst, want die zouden de gevestigde orde ondermijnen.

Aldus werden de Zuid-Nederlanders politiek monddood gemaakt.

De immigranten kwamen in een oppositie die religieus getint was. De godsdienst werd de enige bedding voor alle frustrates: sociaal, economisch en cultureel.

In de jaren 1617-'19 behaalden de rechtzinnige Zuid-Nederlanders de overwinning. Prins Maurits koos hun zijde in verband met zijn monarchale aspiraties. Oldebarnevelt werd geliquideerd. De bijeenroeping van de nationale synode van Dordrecht was een overwinning voor de rechtzinnige contraremonstrantse Zuid-Nederlanders.

Zuid-Nederlanders werden weer in ambtelijke functies benoemd.

Na 1618 werden de Zuid-Nederlanders geleidelijk in de Noordnederlandse samenleving opgenomen.

Na dit boeiende betoog van Dr. Briels is het duidelijk, dat de zo veel geroemde ‘Gouden Eeuw’ vooral aan de komst van de Zuidelijke Nederlanders is te danken geweest.

Op een desbetreffende vraag antwoordde Dr Briels, dat zijn uitvoerige studie binnen niet te lange tijd zal worden gepubliceerd.

In het namiddagprogramma brachten het ‘Zeeuws-Vlaams Kamerkoor’ (dirigent Fr. van Raad) en het jongerenkoor ‘De Sluisse Rakkers’ (dirigent Jaak Roose) liederen ten gehore van o.a. de Coussemaker, Belle.

Voordrachten werden gehouden door pastoor Decalf uit Ekelsbeke met volkswijsheden in de volkstaal (het Frans-Vaamse dialect) en door Mevr. Schippers-Le Bleu uit Groede, die in het West-Zeeuwsvlaamse dialect voordroeg; verder handelde Raf Seys over het Peene-comité.

Voorts was er een tentoonstelling van landkaarten en boeken van de Openbare Bibliotheek te Oostburg, de Provinciale Bibliotheek te Middelburg en de Heemkundige kring van West Zeeuws-Vlaanderen.

Veel bewondering oogstten Mevr. Loosen uit Steenvoorde en Mevr. Brakman uit Groede met hun poppen in resp. Frans-Vlaamse en Zeeuws-Vlaamse klederdrachten.

De vele bezoekers van de Frans-Vlaamse Culturele Dag te Oostburg kunnen terugzien op een interessante manifestatie!

De volgende Frans-Vlaamse Culturele Dag zal plaatsvinden op zaterdag 16 april 1983 te Terneuzen.

Drs A.G.U. HILDEBRANDT