Neerlandia. Jaargang 86

[p. 144]

Charles Howard Hodges, schilder van het Hollands patriciaat

De periode van de Bataafse Republiek en het Koninkrijk Holland is in vele boeken over onze vaderlandse geschiedenis enigszins onderbelicht gebleven. Het is één van de verdiensten van prof. P. Geyl geweest, dat hij meer reliëf aan deze roerige tijd heeft gegeven en in het bijzonder de betekenis van een aantal patriotten heeft geaccentueerd. Ik noem in dit verband zijn publicaties ‘De Patriottenbeweging 1780-1787’ (1947) en ‘De Bataafse revolutie’ (1956). Er zijn na de Tweede Wereldoorlog meer geschriften over aanhangers van de Patriottenpartij verschenen. Ik vermeld slechts de biografie van Paul van 't Veer ‘Daendels, maarschalk van Holland’ (1963) en L. Plemp van Duiveland ‘Schimmelpenninck, 1761-1825’ (1971).

Het Koninkrijk Holland met zijn zwakke maar humane en kunstlievende koning Lodewijk Napoleon was voor T. Spaans-van der Bijl aanleiding tot het schrijven

Charles Howard Hodges (1764-1837) olie op doek, ca. 1810-15

van een studie met de veelzeggende titel ‘Lodewijk Napoleon, koning van Holland. Vredesvorst in een tijd van geweld’ (1967). In vele handboeken kan men de beeltenissen van Schimmelpenninck en Lodewijk Napoleon vinden. Minder bekend is echter de maker van deze portretten Charles Howard Hodges. Toch is werk van deze Engelsman in verschillende Nederlandse musea aanwezig: in het Frans Halsmuseum te Haarlem, het Rijksmuseum te Amsterdam, het Gemeentemuseum in Arnhem, het Museum De Lakenhal in Leiden, het Gemeentemuseum te 's-Gravenhage, het Centraal Museum in Utrecht en het Museum Boymans-van Beuningen in Rotterdam.

Het was een goede gedachte van de directie van het Haarlemse Frans Halsmuseum dit jaar een tentoonstelling aan deze schilder te wijden, waarbij ook een kleine catalogus werd uitgegeven. Deze tentoonstelling ging samen met het verschijnen van een groot opgezet standaardwerk over Hodges van de hand van A.C.A.W. Baron van der Feltz.

Charles Howard Hodges werd in 1764 geboren als zoon van een miniatuurschilder. Hij doorliep vlot de Royal Academy Schools. Een van zijn leermeesters was de bekende Engelse portrettist Sir Joshua Reynolds. Reeds op twintigjarige leeftijd kon hij zich als zelfstandig kunstenaar vestigen. Door zijn reizen met de schilder en kunsthandelaar William Humphrey naar Holland leerde hij dit land kennen en hij besloot zich hier in 1792 in het internationaal georiënteerde Den Haag te vestigen. Hodges woonde vijf jaar in de hofstad en verhuisde in 1797 naar Amsterdam. Hier werd hij benoemd tot lid van het ‘Departement der Teekenkunde van Felix Mentis’. Hodges ontwikkelde zich tot een veelzijdig kunstenaar: portretschilder, etser en graveur. Zijn vroege portretten uit de periode 1790 tot rond 1800 zijn bijna steeds in pastel getekend, klein en meestal ovaal van formaat. Na 1800 ging hij meer in olieverf werken. Voorts trad hij nog op als kunsthandelaar, makelaar en taxateur. Hoewel hij in Amsterdam bleef wonen bezat Hodges in de jaren tussen 1796 en 1810 ook een atelier in Den Haag. Dit was nodig voor het uitvoeren van de vele opdrachten van Haagse magistraten en notabelen. Wie in Holland iets betekende wilde door Hodges geportretteerd worden!

Hodges overleefde probleemloos alle wisselingen in het politieke klimaat. Deze society-schilder vond zijn bewonderaars onder aristocraten en regenten van de meest-uiteenlopende politieke kleur. Ook aan het hof was hij zeer gezien. Hij schilderde stadhouder Willem V, de voorzitter van de Nationale Vergadering Mr

[p. 145]

J.G.H. Hahn, de raadpensionaris van de Bataafse Republiek Rutger Jan Schimmelpenninck, koning Lodewijk Napoleon, Jhr. mr. Paulus van der Hein, minister van marine en koloniën in 1806 en ook de eerste koning der Nederlanden Willem I. Behalve in Den Haag en Amsterdam telde Hodges in Haarlem verschillende opdrachtgevers: Van Lennep, de Bruijn Kops, de bekende drukker Abraham Enschedé, voor welke laatste zes portretten van diens familie werden vervaardigd.

Prinses Wilhelmina van Pruisen, de moeder van koning Willem I, vestigde de aandacht van haar zoon op de talentvolle schilder. De prinses zelf gaf opdracht tot het tekenen van twee portretten van haarzelf en van haar dochter Prinses Louise, de zuster van de koning.

Het portret van Bilderdijk dat Hodges maakte, ontlokte de dichter de volgende regels:

‘Zo 't noodlot wil, dat zich in later dagen
Mijn naam bewaar in 't onwijs vaderland,
En eenig beeld mijn leest moet overdragen,
Het zij geschetst door Uw begaafde hand...’

Naast figuren uit aristocratische, politieke, kerkelijke en handelskringen schilderde Hodges ook vele kinderportretten. Ik memoreer slechts die van de kinderen Beels, Willem Baron Six van Oterleek en Bernard Adolph Joan Wattendorf (de laatste vijfjarige wordt zeer zelfbewust uitgebeeld, voorzien van vest, pantalon en hogehoed!)

Geconstateerd moet worden, dat in het oeuvre van deze society-schilder sterke Engelse invloeden zijn te onderkennen, vooral in de kleur en in het landschap op de achtergrond van het schilderij. Meesterlijk is de weergave van de stoffen in vele vrouwenportretten. Van de door Hodges geschilderde vrouwen zijn te noemen: de vrouw en de dochter van de raadpensionaris Schimmelpenninck, Hodges' eigen dochter Emma Jane, en Johanne Louise van Tets, echtgenote van Jhr. m. Joan Huydecoper (ook deze, directeur van de Nederlandse Bank, werd geportretteerd). Alle portretten hebben een statige allure, een superieure voomaamheid. De huidige kritische beschouwer komen verscheidene portretten echter enigszins geflatteerd voor.

Ook als kunsthandelaar en verzamelaar is Hodges voor de Lage Landen van betekenis geweest. Aan hem danken we twee werken die zich in het Rijksmuseum bevinden: het portret van Frederik Hendrik door Anthony van Dijck en het zelfportret van Jan Steen.

Maar ook nog op andere gebieden heeft Hodges zich verdienstelijk gemaakt. Toen na het verdwijnen van Napoleon koning Willem I het uit Holland weggevoerde stadhouderlijk kunstbezit wilde laten terughalen, legde hij de organisatie hiervan in handen van de kunstschilder Cornelis Apostool. Deze riep, vooral waar het prenten betrof, de hulp in van Hodges.

Hierdoor konden niet alleen het grootste deel van de schilderijen maar ook ongeveer 10.000 prenten naar ons vaderland terugkeren. Bovendien verzocht de koning nog aan Hodges zijn ideeën over een kunstbeleid op papier te zetten. Deze ‘Geheime memorie nopens den tegenwoordigen Staat der Kunsten in dit Rijk’ is in het Koninklijk Huisarchief bewaard gebleven.

Johanna Landrina Elisabeth Enschedé (1798-1821) olie op doek, 1817

[p. 146]

Rutger Jan Schimmelpenninckx (1761-1825) olie op doek, 1805

Soms raakt het werk van in hun eigen tijd befaamde kunstenaars later enigszins in vergetelheid of nemen de belangstelling en waardering ervoor af. Dit geldt bv. voor het werk van Ary Scheffer (1795-1858) en Laurens Alma-Tameda (1836-1912), in hun tijd Europese vermaardheden. Het geldt tot op zekere hoogte eveneens voor Hodges. Daarom ook valt het toe te juichen, dat het Frans Halsmuseum een tentoonstelling aan deze opmerkelijke kunstenaar wijdde. Voor een diepgaande studie van zijn oeuvre vindt men een voortreffelijke leidraad in het fraai uitgevoerde werk van A.C.A.W. Baron van der Feltz ‘Charles Howard Hodges, 1764-1837’ (uitgave Van Gorcum, Assen 1982, prijs f 135,-). De auteur schetst aan de hand van het werk van Hodges het culturele en maatschappelijke leven rond 1800. Het tweede gedeelte van deze monografie, gevormd door een catalogus, bevat ruim 600 afbeeldingen. Het boek geeft een vrijwel volledig beeld van het oeuvre van deze getalenteerde kunstenaar, die regenten, magistraten en staatslieden uit bijna een halve eeuw bewogen Nederlandse geschiedenis op het doek vereeuwigde.

P. KRUG