Wie regeert na 8 september in Den Haag?
De uitslag van de gemeenteraadsverkiezingen, het vertrek van de socialistische bewindslieden uit het Nederlandse kabinet, het rumoer over de voorjaarsnota en de regeringsverklaring zijn alweer voor velen uit het gezichtsveld verdwenen. Er gebeurt ook zoveel op het politieke strijdtoneel, dat het nauwelijks is bij te houden en de belangstelling zal tanen nu de vakantietijd hoogtij viert. Eerst tegen 8 September, wanneer de verkiezingen voor de Tweede Kamer worden gehouden, zal de interesse waarschijnlijk weer opleven. Inmiddels rijst de vraag bij parlementariërs, partijfunctionarissen en journalisten, wie straks de stemmenwinst zal binnenhalen en welke de verliezende partij wordt. Een vraag die zowel betrekking kan hebben op groeperingen van links of van rechts, zoals de etiketten luiden, of op een of meer partijen afzonderlijk. Maar vooral is iedereen in deze kringen benieuwd, wie straks als minister en van welke partij bij de koningin op de stoep zal staan voor de traditionele groepsfoto. Een beetje ondeugend kan men zeggen dat dit van meer belang schijnt te zijn dan de zorgelijke toestand van het land. Maar het een kan niet los worden gezien van het andere en uiteindelijk is de politiek toch in een bepaalde mate ook een spel. Zoals het gehele wereldgebeuren, willen we Vondel geloven.
‘Socialisten sluit de rijen’, luidt een oud strijdlied. Daar lijkt het momenteel in de P.v.d.A. allesbehalve op. De fractie in de Tweede Kamer heeft een tijdje in onmin geleefd met het partijbestuur, de vraag wie lijsttrekker zou worden liep uit op interne botsingen en de meningen over de oorzaken van de verkiezingsnederlaag bij de stemming voor de Provinciale Staten sjtaan dikwijls lijnrecht tegenover elkaar.
Daar komt dan nog bij, dat economen uit het socialistische kamp soms de stekels opzetten wanneer naar hun inzicht te vlot en propagandistisch met het opstellen van een verkiezingsprogramma wordt omgesprongen.
De oud-socialistische premier en tot voor kort minister drs. J. den Uyl mag zich dan weer beschikbaar hebben gesteld als lijsttrekker, maar of dit voor hem en vele anderen van harte is gegaan valt te betwijfelen. Hij heeft dan ook te kennen gegeven zo nodig halverwege de rit, van mederegeren óf op de oppositiebanken zitten, het veld te mogen ruimen. Hetzelfde trouwens heeft mr. Van Agt, de huidige premier als lijsttrekker bedongen. Zal drs. Den Uyl de kar kunnen trekken? Zijn banenplan en het ongenoegen dat hij zich op de hals heeft gehaald met de vakbeweging over de ziektekostenregeling zal men niet licht vergeten. Al hoopt men in de P.v.d.A. daar wel een beetje op. Moeilijk is ook voor de socialisten om het ‘nieuwe realisme’ te verkopen nu juist hun politiek van wenselijkheden en idealen op de werkelijkheid is stuk gelopen. Althans zo beweren de eigen economen van de P.v.d.A.
Wie mocht denken dat het in het CDA botertje tot de boom is, vergist zich schromelijk. Ook bij de christen-democraten lopen de discussies hoog op. Zowel in de Tweede Kamerfractie als in het partijbestuur bestaat geen algemene instemming met de keuze op mr. Van Agt als de lijsttrekker. Dat hij het toch is geworden demonstreert een gebrek aan politiek talent, de CDA-fractieleider drs. Lubbers uitgezonderd. Maar of dat talent bij mr. Van Agt in huis is, betwijfelen anderen weer.
Wat de CDA-ers eveneens verdeeld houdt is de keuze met wie er in een komende regering zitting wordt genomen. Sommigen betreuren deze verdeeldheid, zoals de gouverneur van Limburg dr. Kremers die onlangs opmerkte: ‘Is er wel een CDA? Ik denk dat het CDA veel meer een verzameling is van kringetjes en circuits. Ik vind dat een groot probleem. Hèt CDA is er in onvoldoende mate’. Hij meent dat in het CDA personen en zaken slecht van elkaar worden gescheiden. ‘Je bent voor of tegen Van Agt, voor of tegen Lubbers’, aldus dr. Kremers in een vraaggesprek met een redacteur van De Volkskrant.
Overigens zijn er CDA-ers die het verkiezingsprogramma nogal aanmatigend vinden. Wie kan beloven een paar honderdduizend arbeidsplaatsen te scheppen? De P.v.d.A. is met dergelijke beloften volkomen de mist ingegaan.
Bij de partij van de Democraten '66 stapelen de moeilijkheden zich met de dag op. Aanvankelijk werd bij verkiezingen winst geboekt, maar bij de twee laatste stemmingen ging het bergafwaarts. De teleurstelling over de persoon van de vroegere lijsttrekker, dr. Jan Terlouw als minister van economische zaken en zijn houding tegenover de P.v.d.A. in de zin van een afwijzing van de politiek van die zijde, zullen aan de flinke verkiezingsnederlagen niet vreemd zijn geweest. Maar meer nog heeft Terlouw tot verzet aanleiding gegeven met zijn veroordeling van de stelling dat niet met de VVD mag worden samengewerkt. Mocht men daartoe overgaan dan trekt hij zich als lijsttrekker terug. Die beslissing valt op het partijcongres dat, op het moment waarop wij dit schrijven, nog voor de deur staat. In dat geval zal Jan Terlouw waarschijnlijk voor de politiek verloren zijn. Het beeld in de Nederlandse politieke verhoudingen vertoont thans wat schimmige omlijningen van de drie lijsttrekkers. Misschien zijn zij alle drie over een paar jaar vervangen.
Hans Wiegel, voormalig politiek leider van de VVD en voor vriend en vijand iemand met politieke talenten, is commissaris van de koningin in Friesland geworden, Zijn opvolger in de Tweede Kamer, de jonge drs. Nijpels zal zich nog moeten waarmaken. In ieder geval zal hij straks een grote fractie in de Kamer van wellicht meer dan 30 zetels aanvoeren en invloed kunnen uitoefenen op de onderhandelingen voor een nieuw kabinet. De samenstelling daarvan wordt in alle partijen niet gelijk gewenst. De meeste kans is gelegen in een samengaan van het CDA met de VVD.
Daarop wijst ook de voorkeur van de kiezers, zoals een bureau voor marktonderzoek heeft uitgewezen. Van de PvdA-kiezers denkt 64 % dar er een kabinet komt van CDA/VVD en D'66, 61% van CDA-kiezers zijn die mening toegedaan en niet minder dan 73% van de VVD-stemmers.
Het blijven gissingen. Het wachten is op het tijdstip dat de stembus heeft gesproken en daardoor een duidelijker zicht mogelijk is op de kaarten van het politieke spel in Den Haag.
GEERT GROOTHOFF
Auteursrechtelijk beschermd
