Neerlandia. Jaargang 85

Het Nederlands Instituut te Parijs: Nederlands culturele gezicht in Frankrijk

Zoals bekend zijn er diverse Nederlandse instituten in het buitenland die tot taak hebben de culturele en wetenschappelijke betrekkingen met de landen waarin deze instituten zijn te bevorderen. In deze bijdrage schenken wij aandacht aan het Nederlands Instituut te Parijs. Het ligt in de bedoeling in volgende nummers artikelen te wijden aan de andere instituten. De informatie komt uit het IB-Bulletin van C.R.M.

Het 25-jaar oude Institut Néerlandais in Parijs neemt in de reeks buitenlandse culturele huizen in deze stad een bijzondere plaats in. Niet alleen door zijn leeftijd maar ook door zijn achtergrond en museale collectie die indertijd de voornaamste aanleiding was tot de joint-venture die de oprichter-verzamelaar Frits Lugt aanging met de Nederlandse overheid. In twee prachtige ‘hotels particuliers’ bevindt zich nog steeds wat de Parijzenaar beschouwt als het Institut Néerlandais; in feite een combinatie van twee stichtingen die beide door Frits Lugt werden gecreëerd en waarvan de ene de collectie en de infra-structuur omvat en de andere het eigenlijke Institut Néerlandais, een stichting naar Frans recht zonder lucratieve bedoelingen, die sinds de oprichting aan het Franse publiek openbaart wat Nederland cultureel is en was.

Hiertoe worden exposities van diverse omvang georganiseerd, concerten (kamermuziek) van allerlei aard aangeboden, lezingen gehouden, marionetten- en filmvoorstellingen gegeven, terwijl het huis verder een uitgebreide kunsthistorische biblioteek omvat. Tevens is er een logeergelegenheid voor Nederlanders belast met culturele werkzaamheden in Parijs en kan het Franse publiek er lessen Nederlands volgen.

[p. 139]

Waaier van activiteiten

Het is duidelijk dat deze waaier van activiteiten een vrij ingewikkelde dagelijkse organisatie vergt, terwijl ook de politiek van het huis een terdege overdachte lange lijn dient te vertonen. Het allereerste uitgebrachte jaarprogramma van het Institut Néerlandais had een karakter dat in wezen niet zo heel veel verschilt van de huidige presentatie. Dit is typerend voor een culturele instelling in Frankrijk.

Er wordt met grote voorzichtigheid omgesprongen met datgene wat men als waardevol heeft leren kennen; toevoegingen en wijzigingen worden op subtiele wijze aangebracht zonder een éénmaal ontstane structuur te verstoren. Toch kan een dergelijke instelling niet leven als er niet voortdurend aan gesleuteld wordt. Zou het programma eigentijdse ontwikkelingen verloochenen, dan zou ook het nu zo bekende Institut Néerlandais geen lang leven beschoren zijn. De Fransen komen kijken en beluisteren wat er in Nederland omgaat, maar zij kunnen ook terugvinden wat hen vroeger getroffen heeft of wat hen terug doet verlangen naar eerdere kennismakingen met ons land. Derhalve vindt men in de tentoonstellingsreeksen 16e-eeuwse Nederlandse meesters, maar ook Bart van der Leek, Anton Heyboer, André Volten en talloze andere, vaak nog jeugdige, Nederlandse kunstenaars. Het is duidelijk dat bij deze laatste categorie de doelstelling tweeledig is, want naast voornoemde presentatie voor Nederland willen velen van onze landgenoten graag hun vleugels uitslaan in het traditioneel kunstminnende Frankrijk.

Op muzikaal gebied is het al niet veel anders. Bekende en internationaal gewaardeerde Nederlandse musici begonnen nog al eens hun Franse carrière op het enigszins geïmproviseerde podium in de salons van het Institut Néerlandais. Dat velen nu nog graag terugkomen is belangrijk voor een jongere generatie die zich aandient en waarvan de prestaties op deze wijze aan een publiek kunnen worden aangeboden dat onwillekeurig toch aangetrokken moet worden door bekende namen. Parijs is nu éénmaal een stad die zo overweldigend veel aanbiedt dat men kan spreken van keiharde concurrentie. Het is geen uitzondering dat op één enkele avond enige tientallen nieuwe exposities opengaan. Alleen uitgelezen kwaliteit, bekendheid van de instelling en klinkende namen halen, in combinatie, een groot publiek.

Gevestigde instelling

Het Institut Néerlandais is door zijn traditie, kunstverzameling en kwaliteitsbewaking gaan behoren tot de bevestigde instellingen, bekend bij een breed publiek, maar vooral bij de fijnproevers op het gebied van de beeldende kunst en kamermuziek. Opsommingen zijn in een bestek als dit artikel niet doenlijk. Het Institut Néerlandais organiseert een 50-tal manifestaties per seizoen. De ‘kapstok’ van zo een seizoen wordt doorgaans gevormd door een tweetal grote exposities, waarvan het thema - altijd vergezeld van een publikatie van allure - aan het publiek wordt aangeboden. Zo'n expositie valt ook wel eens buiten de wereld van de kunst; zo werd ook aandacht besteed aan jubilea als 400 jaar Leidse Universiteit, en de 350e geboortedag van Christiaan Huygens.

Er wordt steeds gezocht naar een aanknopingspunt, enige herkenning om verdere interesse bij het Franse publiek te wekken. Op die wijze werd enige tijd geleden een tentoonstelling gewijd aan de in Nederland weinig bekende Ary Scheffer, een groot succes. Overigens kan in dit verband opgemerkt worden dat al veel Nederlandse musea met een bewonderenswaardige inzet in Frankrijk optraden via de zalen van het Institut Néerlandais.

Een seizoen wordt verder zoveel mogelijk in logische samenhang ontworpen: concerten vormen reeksen rond een zelfde thema of een zelfde uitingsvorm, hedendaagse kunstenaars worden zo veel mogelijk in verband gebracht met de zogenaamde grote exposities terwijl vernissages zo veel mogelijk samenvallen opdat het eigentijdse werk mee profiteert van het talrijke publiek dat aangelokt wordt door reeds bekende onderwerpen.

Op deze wijze komen vele tienduizenden Fransen jaarlijks in de rue de Lille, oud en jong, met een sterke tendens naar steeds jeugdiger publiek; klinkende namen doch ook talloze onbekenden die essentieel zijn voor de ‘bouche à l'oreille’- publiciteit die de zalen toch altijd weer helpt vullen.

Lezingen

Per seizoen worden er een tiental lezingen gehouden van diverse aard - kunst, wetenschap, politiek, sociale ontwikkelingen - vaak in samenhang met andere onderdelen van het programma of herdenkingen. De sprekers zijn meestal Nederlanders maar ook wel Fransen.

Dikwijls wordt gestreefd naar een combinatie waarbij juist de uitwisseling een interessant aspect biedt.

Vele informele bijeenkomsten volgen op de georganiseerde gebeurtenissen waarbij Fransen en Nederlanders van gedachten wisselen, kennis met elkaar maken, nieuwe plannen smeden, enz. In dit bestek speelt de zogenaamde hotellerie, bewoond door Nederlandse kunstenaars en wetenschapsmensen een niet onbelangrijke rol.

Deze tijdelijke Parijzenaars hebben vaak interessante informatie voor Fransen die meer van ons land willen begrijpen, terwijl de studenten zelf op een ongedwongen manier ruimschoots mogelijkheden krijgen om alle mogelijke Fransen te ontmoeten.

Het is duidelijk dat naast dit alles het team van het Nederlandse culturele huis in Parijs op velerlei gebied min of meer vanzelfsprekende diensten verleent aan landgenoten die in Frankrijk hun weg zoeken en aan Fransen die naar openingen in Nederland streven. Alles bijeen genomen kan men stellen dat deze culturele vitrine van Nederland zeker een tweerichtingsverkeer bevordert. En dit is te danken aan de oprichters en aan de steun die zowel de door Frits Lugt in het leven geroepen Stichting Custodia als de Nederlandse overheid (ministeries van Onderwijs en Wetenschappen, Buitenlandse Zaken en CRM) blijven verschaffen om het functioneren mogelijk te maken.