Neerlandia. Jaargang 80

[p. 162]

De herdenking van de pacificatie van Gent
Feiten en beschouwingen

Marnix van St. Aldegonde

Was de Pacificatie van Gent, die vrede en eenheid in de Nederlanden bewerkte, slechts van korte duur, de tolerantie-gedachte die aan deze overeenkomst ten grondslag lag en die zij in nog ruimere mate in het vooruitzicht stelde, is van alle tijden.

Aldus Mita Stockman, licenciate geschiedenis, tot besluit van een referaat dat zij in het najaar van 1972 houdt over Marnix Philips van St. Aldegonde voor de leden van de Gentse afdeling van de Marnix-ring, een vereniging die de idealen van Marnix tot de hare heeft genomen: trouw aan de Nederlanden, verspreiden en bevorderen van de Nederlandse cultuur, solidariteit, verdraagzaamheid en vrede.

Het verband wordt gelegd tussen Marnix van St. Aldegonde, de Pacificatie van Gent en de objektieven van de vereniging. De Marnix-ring beslist de 400-ste verjaring van de Pacificatie van Gent, naar aanleiding van zijn jaarlijkse bijeenkomst in 1976, met enige luister te vieren.

Op het programma staan: een wetenschappelijk colloquium, de publicatie van een boek, een tentoonstelling, een toneelcreatie, een concert, een ballet, een banket, een academische zitting en een nachtfeest. Al vlug blijkt dat de herdenking van 400 jaar Pacificatie van Gent niet de zaak kan zijn van één vereniging, al heeft zij dan ook Marnix van St. Aldegonde in haar vaandel.

Gepolst wordt naar de mogelijke plannen van het Gentse stadsbestuur. De schepen van middenstand

De herdenking van vier eeuwen Pacificatie bracht in 1976 een hele reeks manifestaties van academische, algemeen-culturele en feestelijke aard.

en sport denkt aan een praalstoet. Van dit ‘grootse’ initiatief (kostprijs 18.000.000 BF) wordt echter afgezien, naarmate de recessie ook de Gentse stadskas gaat aanvreten. Toch zou uiteindelijk nog een groots opgezet openluchtspel op de historische Graslei uit de bus komen. De schepen van cultuur gaat in op de suggestie om een tentoonstelling (Eenheid en Scheiding in de Nederlanden) te organiseren, die een indrukwekkend succes zal blijken te zijn.

De V.Z.W. de pacificatie van Gent

Teneinde mogelijke andere initiatieven te bundelen, en bovendien ook om concrete vorm te geven aan de basisbegrippen van de Pacificatie zelf: - pluralisme en integratie - wordt op 25-1-1975 een v.z.w. (vereniging zonder winstoogmerk) ‘De Pacificatie van Gent’ opgericht, met als doel: ‘de Pacificatie van Gent te herdenken ter gelegenheid van het vierde eeuwfeest door manifestaties van academische, algemeen-culturele en feestelijke aard. Ze beoogt hierbij een zo ruim mogelijke samenwerking tot stand te brengen tussen allerlei verenigingen, inzonderheid deze waartoe stichters behoren, dit alles in een geest van onderlinge eerbied en verdraagzaamheid’.

Stichtende leden zijn hoofdbestuursleden uit de volgende verenigingen: Het Davidsfonds, het Willemsfonds, het Vermeylenfonds, de Vlaamse Automobilistenbond / Toeristenbond, het Humanistisch Verbond, de Theaterclub, het Dosfelinstituut, het Algemeen Nederlands Verbond en de Marnix-ring.

De initiatiefnemende verenigingen zijn meestal culturele verenigingen of verenigingen met culturele nevenaktiviteiten uit Zuid-Nederland. Voor de voorbereiding in Noord-Nederland wordt een beroep gedaan op het Algemeen Nederlands Verbond. Met de stad Gent, die een reeks eigen activiteiten plant, wordt permanent overleg gepleegd. Uiteindelijk wordt ook de Orde van de Prince bij de werking betrokken, zonder evenwel tot de v.z.w. toe te treden.

Lode Verhaegen, secretaris van de v.z.w., bezielt en organiseert een reeks werkgroepen, die moeten instaan voor de realisatie van wat uiteindelijk een briljant herdenkingsprogramma zal worden. Hoogtepunten uit de herdenking waren ongetwijfeld het wetenschappelijk colloquium en de tentoonstelling. Interessant is ook dat naast de vele culturele, ook wetenschappelijke (De gouden Delta), sportieve, feestelijke en zelfs commerciële manifestaties, zoals bv. de succesvolle organisatie van een Nederlandse week, werden georganiseerd.

[p. 163]

Strijdprogramma

De herdenking van de pacificatie van Gent lijkt nog steeds geen vrijblijvende zaak. Ook niet in 1976. Lode Verhaegen: ‘Ongelooflijk hoeveel argwaan en wantrouwen je moet wegwerken. Die pacificatieproblematiek lijkt soms erg actueel. Er zijn oude tegenstellingen die verdwenen zijn, maar ze zijn vervangen door nieuwe. Eigenlijk is de pacificatie niet iets om te herdenken: op den duur ervaar je het eerder als een strijdprogramma dan als een herdenkingsprogramma. De brandstapel is er niet meer bij, maar verzoening en tolerantie blijken nog altijd aktieve deugden te zijn. We hebben intern aardig wat energie moeten besteden aan het overbruggen van tegenstellingen. Net als in 1576 zitten we nog met een amnestie-probleem, met links-rechts tegenstellingen, met de argwaan tussen gelovigen en vrijzinnigen, tussen conservatieven en progressieven, met de naijver tussen kleine en grote verenigingen en met de kleine en grote ambities van mensen. Gelukkig hebben we dat overbrugd en ik geloof dat iedereen dat als heel positief heeft ervaren’. Aanvankelijk was er ook heel wat skepsis. Het heette enerzijds dat de Pacificatie van Gent al te ver achter de rug lag om er nog een herdenking tegenaan te gooien, en anderzijds dat de tijd nog niet rijp was voor toenaderings- of verbroederingsfeesten met Noord-Nederland, of nog dat het herdenkingsprogramma te omvangrijk zou zijn. Maar ook hier is het prettig te kunnen vaststellen dat de Pacificatie-idee heel erg geactualizeerd werd en dat de typische Noord-Zuid ontmoetingen tot de meest succesvolle manifestaties hebben behoord, waarbij niet alleen heel wat menselijke verbroedering tot stand is gekomen, maar waardoor in elk geval weer een aantal klassieke misverstanden en vooroordelen uit de weg zijn geruimd.

De oorspronkelijke bedoeling van de herdenking was de idee van de tolerantie en van de eenheid in verscheidenheid te onderstrepen. Dat is uiteindelijk in veel onderscheiden aspecten gebeurd. Men heeft inderdaad de Pacificatie-herdenking aangegrepen om meerdere variaties op deze thema's te brengen: actieve en passieve tolerantie, godsdienst- en gewetensvrijheid, politieke vrijheid, vrede, sociaal engagement, democratie, ontvoogding, autonomie, Noord-Zuid-integratie enz. Voor de organisatoren was bovendien symbolisch belangrijk dat n.a.v. een historische evocatie van de Pacificatie aan de beroemde Graslei te Gent, en van de al eerder gemelde en succesvolle tentoonstelling, de vorstenhuizen uit België en Nederland vertegenwoordigd waren. Anderzijds heeft politieke argwaan ervoor gezorgd dat er weinig aktieve betrokkenheid is los gekomen vanuit de Waalse provincies en - allicht begrijpelijkerwijze - ook niet uit Frans-Vlaanderen. Maar de organisatoren waren er zich wel van bewust dat zij geen politieke grenzen konden slechten. Het beklemtonen van wat bindend is in een aktuele context was hun eerste opgave. Alhoewel zij dat niet hadden vooropgesteld is echter weer eens gebleken dat een gemeenschappelijk taal- en cultuurpatrimonium bindend, en een verschillend taalgebruik isolerend werkt.

Noord-Zuid

Maar het is zeker niet een kwestie van taalgebruik alleen. De politiek-administratieve grens tussen België en Nederland - een grens aan weerszijden waarvan toch eenzelfde taal wordt gesproken - heeft toch aardig wat vervreemding teweeggebracht tussen Vlamingen en Noord-Nederlanders. Lode Verhaegen: ‘Onze contacten met Noord-Nederland zijn uiteindelijk vlot geraakt. Maar in het begin leek het op één groot misverstand’. Zo is het comité van aanbeveling voor de Pacificatieherdenking heel voortreffelijk gestruktureerd met een evenwichtig aantal politieke, wetenschappelijke en andere gezagsdragers uit Vlaanderen en Nederland. En dat lijkt eigenlijk voor de hand te liggen. Maar aanvankelijk wilden bepaalde prominenten liefst toch maar niet meespelen, omdat het eigenlijk geen ‘nationale’ manifestatie betrof. Op een persconferentie in Den Haag die nagenoeg geen weerklank vond, wilden de aanwezige ‘Hollanders’ het per

Officiële opening van de ophefmakende tentoonstelling ‘Eenheid en Scheiding in de Nederlanden’.

[p. 164]

Prinselijke belangstelling voor de Pacificatie der Nederlanden.

se zo stellen dat de pacificatieherdenking eigenlijk een gecamoufleerde ‘Belgische’ communautaire aangelegenheid was. Op het vlak van de overheid stonden de organisatoren in Nederland voor een muur: zelfs de verspreiding van de voortreffelijke Pacificatiecourant bij de leraren geschiedenis werd in laatste instantie door het departement onderwijs en wetenschappen afgewezen. En het Algemeen Nederlands Verbond? Lode Verhaegen: ‘Eigenlijk hadden we méér verwacht van het A.N.V., dan alleen maar de sympathieke medewerking van een paar mensen uit Den Haag en van de plaatselijke medewerker te Gent’.

Zeer positief was anderzijds de spontane medewerking vanuit Nederlandse kringen voor geschiedenis, die bv. van het colloquium een werkelijke Noord-Zuid conferentie hebben gemaakt. In de pers kreeg de Pacificatie in Nederland een vrij geringe maar kwalitatief goede beurt. Tenslotte is het alleen maar jammer dat uit de delegatie uit Leiden die n.a.v. de Pacificatie-herdenking naar Gent is gekomen, niet een officiële verbroedering tussen Gent en Leiden, de twee pacificatiesteden bij uitstek is gegroeid. Als meest positieve factor in Noord-Nederland valt de radio- en tv-berichtgeving te vermelden, alhoewel men daar hoofdzakelijk bij de louter godsdienstige tegenstellingen is blijven stilstaan. En waar er gemeenschappelijke structuren zijn worden die gebruikt. De gemeenschappelijke tv-berichtgeving was heel voortreffelijk. Lode Verhaegen: ‘We moeten er beslist iets aan doen om weer dezelfde taal te gaan spreken. We zitten verroest in cliché's en hokjes die totaal voorbijgestreefd zijn’.

De algemene indruk is toch wel dat de Pacificatie-idee direkter aanslaat in Vlaanderen dan in Noord-Nederland, waar de Pacificatie van Gent geschiedenis is zonder meer. Misschien heeft dit iets te maken met de geïsoleerdheid waarin de Vlamingen zich gedrongen voelen ten opzichte van het Noord-Nederlandse cultuurblok. Elke gelegenheid om de horizont wat te verruimen wordt in Vlaanderen doorgaans dankbaar aangegrepen. Deze behoefte wordt in Noord-Nederland minder ervaren. Dat blijkt o.m. ook uit de houding van de onderscheiden overheidsinstellingen.

De samenwerking van de v.z.w. de Pacificatie van Gent met het Belgische Ministerie van Nederlandse Cultuur is in deze positief geweest, alhoewel ook van hieruit niet inspirerend kon worden ingewerkt op het Nederlandse departement. Men kan zich afvragen of de intussen vlot geraakte Cultuurraad voor de Nederlandse cultuurgemeenschap in België, met het ondertussen ook geïnstalleerde Permanent Overleg Nederland-Vlaanderen, indien ze vroeger tot stand waren gekomen, in de samenwerking Vlaanderen-Nederland een positief resultaat hadden kunnen bereiken. Een feit is in elk geval dat op het officiële vlak een vlotte verbinding tussen Gent en Nederland bemoeilijkt is geworden door de omweg Brussel-Den Haag.

Bijzondere dimensie

Dat in 1976 naar aanleiding van de 400ste verjaring van de Pacificatie van Gent een 40-tal herdenkingsmanifestaties hebben plaatsgevonden met als kwalitatieve toppers de tentoonstelling ‘Eenheid en Scheiding in de Nederlanden’ en het wetenschappelijk Colloquium ‘Pacificatie en Opstand in de Nederlanden’ is alleszins een merkwaardig feit. Gedurende meer dan twee maanden werd de lokale aktualiteit beheerst door de Pacificatieherdenking. Via sommige creaties werd de nationale of zelfs internationale actualiteit gehaald. Het uiteindelijk resultaat van de hele herdenking is méér geworden dan wat de initiatiefnemers zelf zich hadden voorgenomen. Bovendien zijn de organisatoren erin geslaagd de herdenking een bijzondere dimensie te geven: niet alleen werd een historisch moment in de geschiedenis van de Nederlanden herdacht, maar de confrontatie met de eigentijdse problematiek heeft aan de pacificatieherdenking een bijzonder aktueel karakter gegeven, en bovendien de scherpe aktualiteit onderstreept van begrippen als integratie, tolerantie, eenheid in verscheidenheid, wat in de huidige maatschappelijke context van eenrichtingsverkeer en slogans zeker niet onverdienstelijk is. Bij het terugkijken naar de herdenking van de Pacificatie van Gent verdient tenslotte ook de organisatie

[p. 165]

zelf onze aandacht. De pacificatieherdenking is niet de zaak van één vereniging die zichzelf heeft willen manifesteren - wat niets afdoet van de waarde van de initiatiefnemers. Maar de organisatie van de herdenking werd gedragen door een v.z.w. Deze v.z.w. heeft door de krachtige inzet van een aantal verenigingen, personen en werkgroepen een apparaat in het leven geroepen dat blijk heeft gegeven van een organisatorische trefkracht, die zelfs vele getrainde commerciële organismen haar kunnen benijden. Het Algemeen Nederlands Verbond neemt zich voor om, samen met andere verenigingen, de organisatie op zich te nemen van een algemeen-Nederlands Congres, en dat wellicht in 1978 te Gent. Het verdient in eik geval aanbeveling om daarbij enige aandacht te besteden aan de wijze waarop de Pacificatieherdenking is tot stand gekomen.

J. DE GRAEVE

Een Openluchtspel te Gent evoceerde de nederlandse vrijheidsstrijd.

Waarom herdenken?

Op 8 november 1576 werd te Gent, na langdurige onderhandelingen, een verdrag ondertekend tussen afgevaardigden van de opstandige gewesten Holland en Zeeland enerzijds en van dertien provinciën van de toenmalige Spaanse Nederlanden anderzijds. Er werd een gemeenschappelijke basis gevonden om onze gewesten, boven de innerlijke tegenstellingen van die tijd, te verenigen in hun strijd voor meer autonomie en vrijheid en tegen de verdere plagerijen van muitende Spaanse soldaten.

Dit samenwerkingsverdrag had, na vier jaar burgeroorlog, een periode kunnen inluiden van eenheid en verdraagzaamheid, doch oplaaiende godsdiensttwisten en de aparte rol die Holland en Zeeland met Willem van Oranje bleven spelen, vormden een steeds groeiende splijtzwam. Het vredelievend opzet van de Pacificatieondertekenaars kon wegens de onmacht van zijn uitvoerders geen werkelijkheid worden. Amper twee jaar na de plechtige ondertekening op het Gentse schepenhuis viel de algemene alliantie tegen Spanje uiteen. De scheuring van de Nederlanden lag in het verschiet.

Het kan ongemeen boeiend zijn de totstandkoming en het falen van dit verdrag samen met alle maatschappelijke achtergronden op een serene wijze te bestuderen. Dit mag zeker niet ontbreken op een vierhonderdste verjaring. Toch gaat de opzet van onze herdenking verder. De confrontatie met de tijdsgeest en het cultuurpatroon van vier eeuwen geleden biedt immers stof genoeg tot toekomstgericht nadenken.

Godsdienstige tegenstellingen kunnen nog steeds aan sociale of politieke conflicten een uitzonderlijke scherpte geven en zelfs - wellicht niet bij ons maar toch elders in Europa - leiden tot burgeroorlog. Wij kennen wel de tegenstelling kerkelijkheid-onkerkelijkheid. Ze is oorzaak van veel wrevel en wederzijdse achterdocht, die men poogt weg te werken in cultuurpacten. Dit moet ons aansporen om verder te ijveren voor de doorbraak van de geest van openheid en verdraagzaamheid, in onderlinge eerbied voor elkaars overtuiging.

De maatschappijvormen waarin de Lage Landen zich sindsdien afzonderlijk hebben ontwikkeld, deden tussen beide volksdelen een vervreemding ontstaan die oorzaak blijft van vele misverstanden en taaie vooroordelen. Ook voor het wegwerken van deze gevolgen zijn nog vele kansen te benutten. Meer belangstelling voor elkaars inbreng in de verdere uitbouw van de gemeenschappelijke Nederlandse cultuur in het Europa van morgen, kan zowel in het Noorden als in het Zuiden daartoe een gunstig klimaat scheppen.

FRANS TOP

Voorzitter

v.z.w. ‘De Pacificatie van Gent’