Neerlandia. Jaargang 79

[p. 2]

25 Jaar Nederlands te Rijsel

Op 7, 8 en 9 mei 1974 werd aan de Staatsuniversiteit te Rijsel (Université de Lille III) het feit herdacht dat 25 jaar tevoren met het onderwijs van het Nederlands van wal werd gestoken. De Nederlandse afdeling o.l.v. dr. W. Thys, maître de conférences associé, heeft die herdenking willen opluisteren met een aantal lezingen (o.m. door de professoren Brachin, Stuiveling, Brugmans en Van Caenegem), een tentoonstelling, Nederlandse en Vlaamse films, een toneelavond, openbare colleges en een werkvergadering van alle docenten Nederlands in Frans-Vlaanderen. Op 27 mei werden de ‘Journées du néerlandais’ geopend met een academische zitting die o.a. werd bijgewoond door Jonkheer J.A. de Ranitz, Ambassadeur van Nederland en Graaf de Kerchove de Denterghem, Ambassadeur van België. Er werden inleidingen gehouden door Prof. P. Deyon, president van de Université de Lille III en de heer Sadi de Gonter, gevolmachtigd minister en directeur van het Institut Néerlandais. Dr. W. Thys sprak over ‘Vingt-cinq ans d'études néerlandaises à l'université de Lille’. Door de zorgen van de redactie van Neerlandia werd zijn toespraak in het Nederlands vertaald. De tekst volgt hierna:

In 1948 werd aan Professor Blancquaert, Belgisch oud - minister en eerste rector van de Gentse Universiteit na de Tweede Wereldoorlog, door de Staatsuniversiteit te Rijsel, een doctoraat honoris causa verleend. De betrekkingen, bij deze gelegenheid met de Letterenfaculteit te Rijsel ontstaan, inzonderheid met de toenmalige dekaan, professor Maxime Herman, vormden grotendeels de basis voor de oprichting, tijdens het academisch jaar 1948-1949, van een nederlandstalig lectoraat aan de faculteit van de Letteren. Het was eigenlijk een ‘ruillectoraat’. De heer Van Elslander, toenmaals assistent bij de leerstoel voor Nederlandse literatuur te Gent, kwam elke week in Rijsel Nederlands doceren en terzelfdertijd verzorgde de heer Margolin, en later de heer Décaudin, specialist in het symbolisme en Apollinaire, een cursus Franse literatuur te Gent. De eerste betrekkingen met de nederlandstalige universiteiten waren dus betrekkingen met Gent. Tot op heden blijft Gent een belangrijke plaats bekleden tussen de andere buitenlandse universiteiten (Münster, Halle, Wroclaw) waarmee Rijsel III eveneens uitwisselingsakkoorden heeft afgesloten.

Ik wens hier hulde te brengen aan de nagedachtenis van Professor Bancquaert, hoogleraar in de Nederlandse taalkunde te Gent, alsook aan dekaan Herman. Deze laatste, specialist in slavische talen en literaturen kwam geregeld zijn cursussen bijwonen, uit belangstelling voor de Nederlandse taal en cultuur. De heer Blancquaert schonk de volledige reeks van zijn dialectatlassen en legde daardoor de basis van de Nederlandse bibliotheek.

Deze 25ste verjaardag van de Nederlandse afdeling biedt me vervolgens de gelegenheid een huldewoord te spreken tot de heer Van Elslander, mijn collega aan de universiteit te Gent en eerste Nederlandse lector te Rijsel. Hij is de werkelijke pionier van deze cursus en het moeilijke werk van de ontginning was al door hem gedaan toen ik hem in 1953 verving. Het zal hem aangenaam zijn te weten dat sommige van zijn oudstudenten het Nederlands trouw zijn gebleven, en zelfs in hun publikaties bewijzen hebben geleverd van hun grondige kennis van de nederlandstalige banden. Een sprekend voorbeeld hiervan is onze collega, de heer Lentacker, die een van de eerste studenten van de heer Van Elslander was. Als hoogleraar in de Nederlandse literatuur, oud-dekaan van de faculteit van letteren en wijsbegeerte te Gent, en tevens oud-Rijselaar, kan de heer Van Elslander een belangrijke rol spelen in de uitwisseling tussen onze twee universiteiten. Indien u mij toestaat in het kort de ontwikkeling van de cursus sedert 1949 te schetsen, dan wil ik u meteen vertellen dat zowel voor mijn voorganger, als voor mijzelf de eerste jaren erg moeilijk waren. Weinig studenten, de onzekere positie van een ‘vrije’ cursus die niet naar een examen leidt, dit alles was weinig bemoedigend. Sedert de oprichting van een ‘maîtrise de conférences associée’ in 1964, hebben we een groter aantal studenten kunnen bereiken.

Vanaf dat moment konden germanisten en anglisten het Nederlands als vierde optioneel getuigschrift kiezen bij de samenstelling van hun licentie. Dit betekende voor mij dat ik eindelijk drie jaar na elkaar dezelfde studenten zou hebben. Na deze periode hadden de meesten van hen een tamelijk gevorderde passieve kennis van de taal verworven, en sommigen slaagden er zelfs in moeilijke vertalingen, zowel thema als versie, te maken, actief deel te nemen aan Nederlandse conversatie en Nederlandse spreekbeurten te houden over onderwerpen op het gebied van de beschavingsgeschiedenis.

In hetzelfde jaar 1964 konden we starten met een onderwijsprogramma in:

1.	linguïstiek, uitwendige en inwendige geschiedenis van het Nederlands, invloed van andere talen op het Nederlands en vice versa, inleiding tot de ety-

[p. 3]

	mologie, inleiding tot het Afrikaans en het Fries en tenslotte - gedurende 1 semester - de studie van het Middelnederlands.
2.	literatuur: ontleding van teksten uit de negentiende en de twintigste eeuw van Noord- en Zuidnederlandse auteurs, alsook hoofdstukken uit de Nederlandse literatuurgeschiedenis.
3.	beschavingsgeschiedenis: in het eerste jaar ging het (en gaat het nog steeds) om een cursus in het Frans, waarin de grote stromingen in de geschiedenis van de Nederlanden worden bekeken: 16de eeuw, Gouden Eeuw, Vlaamse Beweging en de huidige situatie in Nederland en België.

Op dit ogenblik bestuderen wij de zeer recente geschiedenis van België, met name de jaren dertig, de oorlog, de koningskwestie, de repressie, de schoolstrijd en de dekolonisatie. Deze onderwerpen boeien de studenten zeer. De meeste problemen worden hun voorgesteld in de vorm van vragen; dit gebeurt dan echter wel in het Frans, omdat we hier met beginners te doen hebben. In het derde jaar wordt de cultuurgeschiedenis behandeld door uiteenzettingen in het Nederlands door de studenten zelf. Enkele onderwerpen die de laatste maanden aan bod kwamen, zijn: Rembrandt, Rubens, Vermeer, Van Gogh, de geschiedenis van de geneeskunde in de Nederlanden en het probleem van het water in Nederland.

De situatie is echter sterk verbeterd, vooreerst in 1970, toen de universiteit mij een monitor of monitrice voor de bibliotheek heeft toegewezen. Van de zware taak als beheerder hiervan, werd ik aldus verlost. Vervolgens door vanaf 1971 een lector aan mijn leeropdracht toe te voegen, vanaf 1973 een ‘chargé(e) de cours complémentaires’. De heer E. Derluyn, licentiaat van de Katholieke Universiteit te Leuven die zijn doctorsdissertatie voorbereidt, en mejuffrouw lic. A.M. Bonneure, een van mijn oud-studenten van de Rijksuniversiteit te Gent, zijn beiden bevoegde en toegewijde medewerkers. Met ons drieën verzekeren wij het onderwijs aan 72 ingeschreven studenten voor het 1ste jaar, 41 voor het 2de en 20 kandidaten voor het 3de jaar, wat een totaal geeft van 133 studenten.

Sedert een aantal jaren stellen Nederland en België zeer veel in het werk om vakantiecursussen te organiseren voor buitenlandse leraren en studenten die zich in het Nederlands specialiseren. Sinds bijna 15 jaar organiseert de Nederlandse regering een vakantiekursus te Utrecht, nadien te Nijmegen en dit jaar, voor de eerste maal, in het prachtige kasteel Nyenrode te Breukelen. Elk jaar stuur ik twee of drie studenten



naar deze goed georganiseerde cursus, die zo werd opgevat dat de deelnemers, afkomstig van zowat overal uit Europa, een aantal activiteiten kunnen meemaken die hen het leven in Nederland leren kennen. Ieder jaar stelt de Nederlandse regering een beurs van bijna 500 gulden aan 2 tot 3 studenten ter beschikking. In naam van mijn studenten wens ik Zijne Excellentie de Ambassadeur van Nederland evenals Mevrouw Talsma, vertegenwoordigster van het Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen, zeer oprecht hiervoor te bedanken.

Voor de derde maal vindt dit jaar in Gent een vakantiecursus plaats, georganiseerd door het Belgische Ministerie van Nederlandse Cultuur en bestemd voor docenten en studenten Nederlands van Franse nationaliteit. Het doel van deze cursus is de opleiding

[p. 4]

van de leraren Nederlands bij het middelbaar onderwijs te bespoedigen. Aan deze cursus neemt een twintigtal Franse jongeren deel, van wie 5 tot 8 Rijselaars. Ik ben blij in de gelegenheid te zijn Zijne Excellence de Ambassadeur van België te danken voor de concrete en morele steun die de Belgische regering op deze wijze geeft aan het onderwijs van het Nederlands in Frankrijk en inzonderheid te Rijsel.

Tenslotte mag ik de recente vakantiecursus niet vergeten, georganiseerd door de Belgische Provincie Limburg op de nieuwe universitaire campus te Hasselt (Limburg), evenmin als de cursussen in de Nederlandse cultuur en kennis van de Nederlanden, die elk jaar plaatsvinden aan de Volkshogeschool te Bergen (Noord-Holland). Ieder jaar woont een aantal van mijn studenten, en spijtig genoeg een veel te beperkt aantal, een van deze cursussen bij, in Nederland ofwel in België. Velen van degenen die er eveneens aan zouden willen deelnemen, zijn verhinderd doordat zij verplicht zijn voorrang te verlenen aan gelijkaardige cursussen of studieverblijven in de landen van hun hoofdstudievak: Duitsland of Engeland. Deze situatie kan niet veranderen zolang het Nederlands een optievak blijft.

Onze herhaalde pogingen om dit te wijzigen, bleven tot nog toe zonder enig resultaat. Ik herinner mij uit de periode dat ik nog lector was, dat toen al een aantal studenten mij herhaaldelijk kwam vragen naar de oprichting van een licentie Nederlands. Velen wensten zich te specialiseren in deze taal, zonder dat zij onverbrekelijk verbonden was met het Duits of het Engels. Ik heb hun steeds geantwoord dat het niet tot mijn bevoegdheid behoorde een DEUG (Diplôme d'Etudes Universitaires Générales - Diploma van Algemene Universitaire Studies) of een LICENTIE Nederlands in te voeren, maar dat zij geduld moesten oefenen en vooral dienden in te zien dat een specialisatie, waar je later in het leven zo weinig aan hebt, nutteloos is.

De situatie is gewijzigd sedert de ministeriële besluiten van 1970 en 1971. Het eerste besluit van 14 september 1970 voorzag voor het baccalaureaat in het Nederlands dezelfde keuzemogelijkheid als voor Duits, Engels, Spaans, Italiaans en 5 andere talen. Het volgende besluit van 5 mei 1971 was nog belangrijker, want het voerde facultatieve Nederlandse proeven in bij de theoretische en praktische proeven van het Duitse en Engelse C.A.P.E.S. (Certificat d'Aptitude au Professorat de I'Enseignement Secondaire - bevoegdheidsgetuigschrift voor het secundair onderwijs). Zo werd niet alleen in de opleiding van leraren voorzien, maar eveneens in de mogelijkheid tot het benoemen van part-time leraren Nederlands in de Franse lycea.

Nu deze structuur er eenmaal is, kan men gaan denken aan een grondiger opleiding van de leraren Nederlands. Het verzoek tot oprichting van een DEUG, later gevolgd door een LICENTIE, werd met eenparigheid van stemmen ondersteund door de Onderwijsen Onderzoekseenheid voor Germanistiek, waarvan de Nederlandse sectie een onderdeel is. Onze ‘Nederlandse Dagen’ vormen als het ware de laatste proef die nog moet worden afgelegd alvorens dit verzoek wordt voorgelegd aan de Raad van de Universiteit. Ik durf wel hopen dat het Nederlands een goede indruk zal nalaten bij degenen die het binnenkort zullen moeten beoordelen.

Onder de activiteiten die zich in het verlengde van mijn eigenlijke onderwijstaak afspelen, wil ik graag de nauwe samenwerking vermelden tussen de Nederlandse Afdeling en het Instituut voor Universitaire Expansie (I.E.U.), dat elk jaar een groot aantal studenten uit het buitenland opvangt, waartoe een bepaald contingent Nederlanders en Belgen behoort, dat te Rijsel Frans komt studeren. Jaren lang al corrigeert de Nederlandse Afdeling de thema's en de versies die door deze Nederlanders en Belgen tijdens de examens worden gemaakt. Het gebeurt vaak dat Nederlandse studenten mijn cursus ‘Thème néerlandais’ volgen - voor hen dus versie - in het tweede jaar. Dit leidt soms tot een geanimeerde confrontatie tussen de noordelijke en zuidelijke gewesten van de Nederlanden, waarvan mijn Franse studenten dan de stille en geanimeerde toehoorders zijn. Het is eveneens te danken aan de tussenkomst van de Nederlandse Afdeling dat de zomercursus van de universiteit, georganiseerd door het I.E.U. sedert bijna 10 jaar aan het kleine honderdtal Nederlandstaligen die elk jaar in Boulogne Frans komen studeren, vertaalcursussen kan bieden.

Het Baccalaureaat is een andere dienst waarmee onze Afdeling is verbonden. Sedert mijn aankomst in 1953 kreeg ik tot taak de kandidaten voor het baccalaureaat met het Nederlands als optietaal te ondervragen. Tot 1970 waren dit voornamelijk Nederlanders en Belgen, verblijvend in Frankrijk, of die om een of andere reden hun studie in het Frans hadden ondernomen, vooral kinderen van leden van het Corps Diplomatique. Het aantal Fransen bleef zeer beperkt. Sedert 1970-1971, dus sedert de ministeriële besluiten waarover ik het hiervoor heb gehad, nam het aantal kandidaten voor de proef gestadig toe. Voor de eerstvolgende examens in juni zijn reeds 35 ingeschrevenen genoteerd in het ambtsgebied van de ‘Acadé-

[p. 5]

mie de Lille’. Een deel van deze examens wordt afgenomen in het Lyceum Pasteur, hier te Rijsel, een ander deel in het Franse Lyceum van België, te Ukkel bij Brussel. Zo doet zich het merkwaardige feit voor dat twee Belgen - de lector en ikzelf - voorzien van een Frans mandaat, in België een aantal kandidaten, waaronder ook niet-Belgen, gaan ondervragen om hun de eerste Franse universitaire graad te verlenen.

Het zou onmogelijk zijn de 25ste verjaardag van de Nederlandse Afdeling van de Universiteit te Rijsel te te vieren en daarbij de basis van dit onderwijs, met name de bibliotheek, over te slaan. Daarom hebben wij gemeend, tijdens deze ‘Nederlandse Dagen’ een tentoonstelling te moeten organiseren van boeken behorend tot de Nederlandse Afdeling. De Nederlandse Bibliotheek, op de vierde verdieping van dit gebouw, omvat ongeveer 4.000 boeken, een verzameling tijdschriften alsook platen en cursussen op band opgenomen.

Geregelde subsidies van de universiteit hebben tot de uitbouw van deze bibliotheek bijgedragen, maar wij hebben ook veel te danken aan de Nederlandse en Belgische regeringen. De Belgische regering zendt boeken en tijdschriften, terwijl de Nederlandse regering jaarlijks een bijdrage levert van 500 gulden, sinds kort 750 gulden, waarmee ik naar eigen goeddunken boeken kan kopen die ik meen nodig te hebben.

Indien de Nederlandse Afdeling over zulk een omvangrijke bibliotheek kan beschikken, dan is dit dank zij de samenwerking in dit verband tussen de Universiteit en de twee regeringen die hiervoor genoemd werden. In naam van mijn medewerkers en mijn studenten en ook uit mijn eigen naam, wil ik de personen die deze instanties vertegenwoordigen zeer hartelijk danken.

Men geeft er zich niet onmiddellijk rekenschap van, maar de ingebruikneming van de autoweg E3 naar Kortrijk, Gent, Antwerpen en vervolgens naar Eindhoven en het Roergebied ofwel naar Rotterdam, Den Haag, Leiden en Amsterdam, bijna twee jaar geleden, opende letterlijk een nieuwe weg naar het hart van de Nederlanden. Wanneer we verhuisd zullen zijn naar onze nieuwe campus van Villeneuve d'Ascq, vlakbij de autoweg, bevinden wij ons op 15 minuten van de nieuwe universitaire campus van Kortrijk, op 35 minuten van de Gentse Universiteit, op nauwelijks anderhalf uur van de universiteiten Antwerpen en Brussel. Langs dezelfde autoweg bereiken we in 3 uur de Erasmusuniversiteit te Rotterdam en zijn we ook rechtstreeks verbonden met de Universiteit te Leiden en de Technische Hogeschool te Eindhoven.

Er is echter ook nog een ander aspect. Via deze autostrade kunnen we op enkele minuten Kortrijk bereiken om aldaar een Nederlands toneelstuk bij te wonen. Zulke activiteiten vind ik met het oog op de taalbeheersing belangrijker dan het doceren zelf en ik heb besloten ze voort te zetten en nog uit te breiden. Maar zelfs vóór deze verkeersfaciliteiten bestonden, organiseerde de Nederlandse Afdeling studiereizen in Vlaanderen en Nederland zoals onder meer geleide bezoeken aan de Koninklijke Bibliotheek van België, de haven van Rotterdam, het Archief en Museum van het Vlaams Cultuurleven te Antwerpen, het openluchtmuseum Bokrijk in Limburg.

Mijn studenten hebben lessen kunnen bijwonen aan een Lyceum in Den Haag. Te Antwerpen woonden ze de repetitie bij van een toneelstuk en reeds verscheidene malen verzorgden zij uitzendingen voor de radio via de Gewestelijke Omroep West-Vlaanderen van de Belgische Radio en Televisie.

Wij hebben het Nederlands ook reeds in een geheel andere richting ontmoet, nl. in Parijs. Daar bezochten wij, enkele jaren geleden, niet alleen de unieke tentoonstelling ‘Van Ensor tot Permeke’ in het museum van de Orangerie, maar namen de gelegenheid te baat om een bezoek te brengen aan het Nederlands Instituut. De heer Frits Lugt zelf, de mecenas die aan de oorsprong ligt van dit wonderbaarlijke instituut, leidde ons rond en wij kregen ruimschoots de gelegenheid zijn uitzonderlijke verzameling kunstvoorwerpen en schilderijen te bewonderen. Maar ook Rijsel zelf biedt ons vele mogelijkheden tot studie. Reeds meer dan eens werden in het derde jaar spreekbeurten gewijd aan Nederlandse schilderwerken tentoongesteld in het Museum voor Schone Kunsten te Rijsel. Dit museum is zoals bekend zeer rijk aan werken van Nederlandse en Vlaamse scholen.

De vertegenwoordiger van het Nederlands aan een Franse Universiteit, zoals de meeste vertegenwoordigers van optionele talen, is aan de hele universiteit meestal de enige die deze taal beheerst. Door deze omstandigheid wordt hij zowat het ‘Manusje van alles’. Om te beginnen moet hij niet alleen de taal en de linguistiek onderwijzen, maar ook literatuur, geschiedenis, beschaving, aardrijkskunde, staatsinstellingen, en zo verder.

Zelfs vragen in verband met het stemrecht, de constitutionele macht van de koning of de persvrijheid, die nooit aan een hoogleraar Nederlands in Groningen, Leiden, Gent of Brussel gesteld zouden worden, moeten een antwoord krijgen. Het onderwijs van het Nederlands in het buitenland eist eigenlijk een speciale opleiding, die wij nooit gekregen hebben. Voor een

[p. 6]

groot deel moeten wij improviseren. Op dit vlak strekt Frankrijk ons tot voorbeeld: het bezit een voorbereidings- en vervolmakingsinstituut voor docenten Frans in het buitenland.

Ook beschikken wij noch in Nederland, noch in België in het Hoger Onderwijs over de formule van de ‘moederuniversiteit’, waar de hoogleraar die in het buitenland doceert een ‘thuishaven’ vindt die hem toelaat zijn functie te vervullen met de zekerheid dat er een band blijft bestaan tussen hem en zijn moederland. Ik hoop dat dit Franse voorbeeld de Nederlandse en Belgische regeringen eens moge inspireren.

Wat onze toekomstplannen betreft moge ik, buiten de zozeer gewenste instelling van een DEUG, wijzen op de vermoedelijke, ja, zo goed als zekere opname van het Nederlands, vanaf de aanvang van het a.s. academisch jaar, in het programma van de ‘Formation Continue et Education Permanente’ te Rijsel III. Nu onze afdeling voldoende personeel heeft, kunnen we eindelijk deelnemen aan dit nuttige en interessante initiatief, vooral dank zij één van de hoofdorganisatoren van deze dienst, zelf oud-student bij onze Parijse collega prof. Brachin. Ik hoop eveneens - en ik zal in die richting stappen ondernemen - dat men de mogelijkheid zal onderzoeken een reeks uitzendingen ‘Nederlands voor beginners’ te programmeren via de zender Rijsel. Wij zijn zo dicht bij de Belgische grens en die met Nederland gelegen, dat de kennis van het Nederlands zeer gewenst is in het kader van de ontwikkeling van de commerciële en industriële betrekkingen tussen onze landen. De cursussen Nederlands van het Belgisch Consulaat-Generaal zijn hierbij van groot nut. Daarom dank ik de heer Salembier, die deze leergang leidt, voor de goede voorbereiding van de studenten die hij naar mijn cursus stuurt.

Als u mij toestaat zou ik deze laatste zinnen graag voorbehouden aan mijn collega's en mijn studenten. Indien de situatie van de Nederlandse Afdeling gezond is, indien deze situatie in de voorbije vijfentwintig jaar die wij thans herdenken, steeds maar verbeterde, dan is dit hoofdzakelijk te danken aan de goede verstandhouding die er heerst tussen de leden van de afdeling en het hooglerarencorps, meer bepaald de collega's van de Unité d'Enseignement et de Recherche d'Etudes Germaniques, waartoe het Nederlands behoort, samen met het Zweeds. Nooit heb ik het gevoel gehad een buitenstaander te zijn. Ik breng hier graag hulde aan de Franse vriendelijkheid, waardoor wij ons meteen thuisvoelden en ons werk, ook al is het soms zwaar, met genoegen deden. In de eerste plaats breng ik hulde aan de President van deze Universiteit, professor Dyon, en aan al zijn voorgangers, die welwillend het Nederlands 25 jaar geleden in hun ‘huis’ hebben ondergebracht en het de gelegenheid hebben geboden wortel te schieten en zich steeds meer te ontplooien. Maar de Franse vriendelijkheid waarvan ik daarnet sprak, spitst zich misschien nog meer toe bij de studenten. In de 21 jaar dat ik in Rijsel doceer, kan ik mij geen enkel misverstand, geen enkel meningsverschil herinneren dat me zou hebben doen besluiten elders een andere en misschien gemakkelijker functie te zoeken. Integendeel, de ontmoeting met mijn studenten was altijd weer even aangenaam, week in week uit, jaar in jaar uit. Ik wil hen hiervoor hartelijk danken en ik hoop dat ik deze ideale samenwerking nog gedurende vele jaren zal mogen blijven voortzetten, in de overtuiging dat dit werk mede een stimulans kan zijn tot het aanhalen van nog nauwere banden tussen onze drie landen, Nederland, België en Frankrijk.

DR. W. THYS
Hoofd van de
Nederlandse Afdeling
Rijksuniversiteit Rijsel.