Neerlandia. Jaargang 77

[p. 88]

Venster op de wereld

[p. 89]

Land zonder grenzen

Migratie is beweging, en elke beweging raakt ergens het evenwicht. Welke zijn voor Vlaanderen de gevolgen van zijn internationale dimensie, van zijn diepe sociale bewogenheid? Panta rei. Alles beweegt, omdat leven een bestendig zoeken is naar evenwicht. Of verwarren we oorzaak en gevolg? De emigrant vraagt het zich niet af, doch wordt meer dan hij die honkvast is gebleven geconfronteerd met het fenomenaal axioma van het moeten zoeken naar evenwicht. Migratie is een maatschappelijk fenomeen, en moet dus door de maatschappij gesteund en beveiligd worden. Hier ontstaat de plicht van de gemeenschappen waartoe de emigrant behoort: deze waaruit hij voortkwam, en deze die hem heeft opgenomen. Deze laatste is zich meer van haar verantwoordelijkheid bewust, zoals onlangs in België nog bleek n.a.v. de Week van de Immigranten. We beperken ons dan ook vooral tot de eerste: een beschouwing rond de ethische plicht van het moederland t.o.v. de emigrant.

Een terugblik op de feitelijke Vlaamse emigratie: enkele honderdduizenden personen, en op de omstandigheden: hun wezenlijke problemen op de achtergrond van de Belgische toestanden, waardoor de Vlaamse emigrant een ‘verwaarloosd’ emigrant is; - deze terugblik roept een consequente uitbouw van een elementaire ethiek op.

Van uit het feitelijke ethos van de Vlaamse emigrant, die nog vele decennia zijn volksgemeenschap nodig heeft, dringt zich aan deze gemeenschap een aangepaste ethiek op, die zich aansluit bij de filosofie van Newman, deze der verhoudingen als basis van de waarde-bepalingen.

Deze ethiek slaat in de eerste plaats op de volksgemeenschap. Een volksgemeenschap is onderscheiden van een natie, die politiek wordt bepaald, hoewel beiden toevallig kunnen samenvallen; van een stam, die louter door afstamming wordt bepaald; en van een ras, dat door biologische verwantschap wordt bepaald.

De volksgemeenschappen zijn meestal anders dan de huidige politieke, economische of militaire gemeenschappen, en ze bezitten naast het rationele ook een grotere gevoelswaarde vanwege een gevoelssolidariteit. Ze staan daarom zoveel dichter bij de mens.

Vlaanderen als volksgemeenschap is niet een staat, doch een gesteltenis. Met de culturele autonomie is wel een belangrijke stap gezet in de richting van een organische staatsuitbouw. Intussen kan de Vlaamse gesteltenis overal ter wereld meegedragen en beleefd worden, zonder tekort te komen aan de deontologische verhoudingen tegenover de staat die hen heeft opgenomen, en waarin eventueel hun politieke en economische belangen beveiligd zijn. Zoals godsdienstgemeenschappen horizontaal door de wereld lopen, zo kan ook een volksgemeenschap horizontaal liggen doorheen staten en continenten.

Een volksgemeenschap is een van de sterkste bouwstenen van de wereldmaatschappij, omdat in een volksgemeenschap traditie en gemeenschap wezenlijke elementen zijn. De traditie voorkomt de wanorde en verstevigt de volkssolidariteit die nodig is voor de wereldorde. De folklore is er van zeer groot belang als ondergrond van de cultuur.

We mogen het zo ver drijven een volksgemeenschap overal aanwezig te zien waar haar volksgebonden leden verblijven. En onmiddellijk mag er de wet bij gesteld worden: de volksgemeenschap heeft haar plichten tegenover al haar leden, waar ze zich ook bevinden.

Maar eveneens de staat, waarin een volksgemeenschap is ondergebracht, een kerkgemeenschap en de internationale instellingen die een bepaalde volksgemeenschap in hun optiek nemen, zijn aan deze ethiek onderworpen.

De noodzaak van deze ethiek is moreel gegrond. De ethiek dient de nodige maatregelen te treffen opdat een mens binnen zijn eigen historisch gegroeide ethos de beste levensomstandigheden zou bekomen. Gezien nu de verhouding - waarde het ethos is van onze wereld, moet de ethiek het waar maken van de verhoudingen van de emigrant tot zijn volksgemeenschap in de hand spelen.

Wanneer we de problemen nagaan van de Vlaamse emigranten, dan merken we hoe velen ervan ontstonden doordat de emigrant, door zijn geboorteland te verlaten, onwennig geworden is: zijn gedragsljin, zijn levenspatroon, het geheel van zijn morele opvattingen, zijn ethos werd geraakt, en de eeuwen diep gewortelde verhoudingen werden verward en doorheen geworpen.

Er dient een aangepaste beveiliging opgetrokken te worden tegenover zijn nieuwe omgeving en tegenover hemzelf. Dit betekent ook een tactische en tactvolle begeleiding. Dit veilig stellen noemt men de ethiek, die, op basis van de relatieve waarden als gevolg van de subjectieve verhoudingen, een geobjectiveerde

[p. 90]

absolute autoriteit verwerft zolang de motivering van kracht blijft.

De meesten der Vlaamse emigranten staan niet alleen gans hun leven enigszins onwennig tegenover het gastland, maar na zekere tijd staan ze ook onhandig tegenover het eigen geboorteland, doordat een zekere vervreemding intreedt. Ze bezitten vaak de communicatiemedia niet om de traditie, waardoor zij gevormd werden en die door hun omgeving werd gedragen, in het gastland te bestendigen. Er is ook geen hulp terzake vanwege emigranten-begeleiders. Zodat ze na enige tijd nog wel de oude gesteltenis bezitten, maar de uiterlijke toenadering verloren zijn. Dit valt bv. op bij feestelijkheden, waar zij in een heterogene maatschappij hun volkskarakter moeten manifesteren. Ze kunnen niet. Evenmin kunnen ze moeilijk de persoonlijke waarden overdragen op hun kinderen. De commucatievormen ontbreken. De kinderen zijn de grootste slachtoffers.

Soms staan we voor het bevreemdend fenomeen, dat de emigrant schijnbaar geen culturele hulp van uit het moederland meer wenst. Dit bewijst niet dat hij deze hulp niet meer nodig heeft en dat hij reeds voldoende geassimileerd is met zijn nieuwe omgeving. Vaak is hij op dat ogenblik zodanig in de mist geraakt, dat een algemene ontmoediging elke belangstelling bedwelmt. Meer nog dan voor de anderen is voor deze een sociaal-culturele begeleiding van uit de eigen volksgemeenschap gedwongen. Zijn gastland, met wie hij nog geen wezenlijke psychologische binding heeft, kan zijn letargie niet ontzenuwen. Slechts zijn traditionele volksgemeenschap, met wie er - hoe latent ook - nog altijd een gevoelsbinding is, kan er in slagen zijn hogere belangstelling uit de bedwelming te halen, zodat hij volwaardig en rustig kan integreren, - integrar sin renegar.

Wanneer een emigrant beweert zijn oude volksgemeenschap niet meer nodig te hebben, dan bedriegt hij iedereen, in de eerste plaats zichzelf. Het is ook een vorm van onmacht: hij kan het emigratie-proces en het brug-zijn niet aan. Dan zoekt hij zijn handelswijze te rechtvaardigen tegenover zichzelf en tegenover alles wat hij verliet. Hij stelt de nieuwe dingen uit zijn leven in een zo gunstig mogelijk daglicht en als totaal verworven. Hoe kan hij echter zijn nieuwe omgeving met al de eigen-aardige verhoudingen verwerven indien hij haar niet kent en zich haar verhoudingen niet heeft kunnen eigen maken en in vitale waarden omzetten? De verantwoordelijken mogen zich door dit bedrog niet laten misleiden.

In feite blijft de emigrant gans zijn leven, en vaak nog een paar generaties lang, aan de oppervlakte van een maatschappij die hem welwillend opnam maar ook niet méér vermag. Als staatsburger zal hij bereid zijn voor het gastland, dat zijn vaderland geworden is, te strijden.

Maar in de grond geeft hij niet graag zijn historische persoonlijkheid prijs, - hij màg het ook niet doen: hij heeft tot plicht de eigen waarden te cultiveren en ze aan het gastland door te geven. Intussen kan hij zich verrijken aan wat het gastland te bieden heeft. Gans de volksgemeenschap dient te helpen bij dit integratieproces, dat dan niet langer een geisoleerd gebeuren is doch een internationale opdracht.

De emigrant is tot meer dan één belangengroep gaan behoren, waarbij wetmatigheden hiërarchisch optreden. Er is het staatsburgerschap, met de materiële en de embryonaal-wezenlijke verhoudingen. En er is de historische persoonlijkheid met de vitale verhoudingen, die functioneel blijven over de grenzen heen en doorheen de nieuwe maatschappelijke uitingen en staatsburgerlijke gedragingen.

Dit roept een dualiteit op in zijn leven, waar zich spanningen en complexen aan vasthechten. Een intense post-emigratie actie, waarbij de oude volksgemeenschap wordt ingeschakeld, is noodzakelijk om ontaarding te voorkomen en een harmonische integratie te bevorderen: een socio-culturele begeleiding bij het zoeken naar het evenwicht zolang hij schommelt tussen twee werelden, en daarna om zijn brug-zijn tussen de twee werelden waar te maken.

Hier ligt een verschrikkelijke opdracht voor de Vlaamse gemeenschap, voor haar verantwoordelijken, en voor haar bemiddelende organisaties. Deze laatsten zijn er, doch krijgen vanwege de verantwoordelijken te weinig armslag.

Nu de herziene Belgische grondwet de culturele autonomie van Vlaanderen erkent, moet Vlaanderen zélf de consequenties opnemen van zijn internationale dimentie, zowel de rechten als de plichten. Voordien was de bezorgdheid van Vlaanderen voor de ontplooiing of beveiliging van de eigen aard verhinderd door het unitair cultureel beleid in België, dat er uiteraard een moest zijn van minimalisering en compromissen. Aan de Cultuurraad thans om het nodige begrip op te brengen om de belangen te behartigen en de mogelijkheden te benutten van de gemeenschapsleden die in het buitenland verblijven. Om dit begrip in de

[p. 91]

hand te werken is een sociologische initiatie noodzakelijk in het geheel van onze buitenlandse aanwezigheid.

Men kan een volk groot noemen naarmate het de inspanningen van zijn enkelingen kan waarderen. Wij hebben onze groten in Amerika, Noord en Zuid, in Australië, in Afrika, in het Oosten en in Europa: laten we hen volgen in hun inspanningen, steunen en aanmoedigen in hun mogelijkheden. Het dient onze eigen grootheid. Zolang er onbegrip, naijver en onverschilligheid is, afficheren we een kortzichtigheid waarmee noch de enkeling noch de gemeenschap gediend zijn. In deze tijd van toenadering onder de volkeren moeten we onszelf leren kennen, met al onze mogelijkheden, opdat we als volksgemeenschap zouden kunnen inspraak krijgen bij de opbouw van een vreedzame en grootmenselijke samenleving. De migranten zijn waardevolle bijdragen voor de verstandhouding onder de volkeren, menselijke bruggenhoofden voor zover ze geen ont-aarden zijn.

Daarom moet deze brug op twee peilers blijven rusten het land van herkomst en het gastland. Hier ligt voor de bemiddelende organisaties een belangrijke opgave: het voeren van een weldoordachte culturele emigrantenpolitiek, aangepast aan de susceptibiliteit van de emigrant. Zijn verenigingsleven moet gevoed en gestimuleerd worden als element van zelfverdediging en uitstraling; de contacten tussen het geboorteland en de emigrant kunnen bevorderd en versoepeld worden; en vooral is een doelmatige informatie van zeer groot belang, evenals het scheppen van een gunstig sociaal klimaat om het verloren vertrouwen te winnen als vruchtbaar veld voor een goede culturele oogst.

Het Duitse ‘Recht auf Heimat’ geldt ook voor onze Vlamingen in het buitenland. Ook zij hebben recht op onze erkentelijkheid, want ze hebben zich bij de verdrukking en het pauperisme niet neergelegd, noch op syndicale initiatieven gewacht. Ze hebben integendeel zelfstandig en zelfmachtig hun lot initiaal in handen genomen, en daarmee het lot van hun land. Want tussen onze huidige welstand in Vlaanderen en de moed van de emigranten is er een causaal verband. Vlaanderen moet hen dankbaar blijven, en voor hen meer dan voor wie ook het Recht auf Heimat waar maken, vooral voor de ‘mentaal vaderlandslozen’, zij die in de gastlanden nog aan de buitenkant leven van het locale ethos.

Indien Vlaanderen dit nù aankan, dan is zijn culturele autonomie niet te vroeg gekomen.

A. VERTHE