Neerlandia. Jaargang 75

[p. 196]

Een misverstand: justitie in Noord en Zuid

Wanneer de door de Nederlander Van Sprang neergekogelde politiemannen één of twee kilometer verder zouden zijn gedood - op Nederlands grondgebied - zouden waarschijnlijk leden van de Nederlandse marechaussee of rijkspolitie het slachtoffer zijn geworden. Nu waren het Belgische politiemannen. Met nationaliteit had deze misdadige gewelddaad van een woesteling niets te maken. Er werd door hem onvoorstelbaar leed toegebracht. We begrijpen de sterk emotionele reacties van leden van de Belgische rijkswacht. Dat neemt echter niet weg dat sommigen, in strijd met fundamentele rechtsbeginselen, Nederlanders die een kleine overtreding (in 't verkeer bijv.) in België begaan - discriminerend zouden willen behandelen, als een soort wraak tegenover eis en vonnis van de Krijgsraad in Arnhem waarmee zij het niet eens zijn. Nu geloven we niet dat we de pap zo heet zullen moeten eten als zij werd opgediend, maar het kan toch nuttig zijn de zakelijke inhoud van eis en vonnis op hun juiste waarde te beoordelen en te vermelden.

Moord of doodslag

In de eerste plaats werd door de auditeur-militair bij de Arnhemse Krijgsraad (te vergelijken met officier van justitie in Nederland en de procureur des konings in België in het gewone strafprocesrecht) geen moord, maar ‘doodslag op twee politieagenten en poging tot doodslag op twee andere agenten’ ten laste gelegd. Immers moord veronderstelt voorbedachte rade maar daarvoor heeft de auditeur-militair blijkbaar geen aanwijzing gevonden en daarvoor heeft het misdrijf zich ook te snel voltrokken bij de ontmoeting om voorbedachtheid te kunnen construeren.

Het zekere voor het onzekere nemend, heeft hij doodslag en poging tot doodslag ten laste gelegd.

De eis van de auditeur militair

In de tweede plaats de eis. Deze luidde 8 jaar gevangenisstraf en daarna onvoorwaardelijk ter beschikkingstelling van de regering. De bedoeling heeft daarbij duidelijk voorgezeten om de persoon in kwestie permanent aan de samenleving te onttrekken. Levenslang kan bij tenlaste legging van doodslag niet worden geeist, omdat de maximumstraf daarop 15 jaar bedraagt. Wordt de delinquent zó gevaarlijk voor de samenleving geacht, dat terugkeer daarin niet verantwoord zou zijn, dan is dat te bereiken door ‘ter beschikkingstelling van de regering’ na de ondergane straf. Dit betekent in feite levenslang, omdat de ter beschikkingstelling telkens kan worden verlengd. De auditeur-militair eiste onvoorwaardelijk, omdat de delinquent na het uitzitten van zijn gevangenisstraf - in dit geval met toepassing van de voorwaardelijke invrijheidstelling (art. 15 Wetb. v. Strafr.) na 6 jaar en 8 maanden (⅔ straftijd, in België ⅓) - onmiddellijk in een rijksasyl voor psychopaten zal worden geplaatst.

Bij voorwaardelijke terbeschikkingstelling zou hij na het uitzitten van de straf vrijkomen en eerst weer in een rijksasyl kunnen worden geplaatst nadat gebleken was dat hij niet aan de voorwaarden zou hebben voldaan. D.w.z. dat hij zelfs eerst weer een misdrijf zou hebben kunnen plegen alvorens uit de samenleving te worden verwijderd. Bij voorwaardelijke terbeschikkingstelling ontstaat dus een hiaat, dat bij onvoorwaardelijke terbeschikkingstelling niet ontstaat. De auditeur-militair zag dus, mede op basis van het psychiatrisch rapport, in de beklaagde een gevaarlijke persoon, waarbij een hiaat in de verwijdering uit de samenleving niet mocht ontstaan. M.a.w. dat hij, gezien zijn geestestoestand nooit meer in de gelegenheid zou kunnen zijn opnieuw een misdrijf tegen het leven te plegen.

Het vonnis van de krijgsraad

In de derde plaats het vonnis van de krijgsraad d.d. 30 november '71 dat luidt: 12 jaar gevangenisstraf en voorwaardelijke terbeschikkingstelling van de regering. Dit betekent dat de betrokkene bij toepassing van de voorwaardelijke invrijheidstelling na 8 jaar gevangenisstraf te hebben uitgezeten, niet aansluitend in een rijksasyl zou worden geplaatst, doch eerst in geval hij niet aan de voorwaarde zou hebben voldaan (in het ergste geval weer een misdrijf tegen het leven zou hebben gepleegd).

De reden nu waarom de krijgsraad te Arnhem geen onvoorwaardelijke terbeschikkingstelling heeft opgelegd, werd in het vonnis als volgt gemotiveerd nl. dat ‘de krijgsraad daarmede een prognose zou uitspreken, waartoe zij zich niet in staat acht, zijnde nu niet te beoordelen of de beklaagde na het ondergaan van de op te leggen gevangenisstraf verpleging zal behoeven.’ De krijgsraad voegt daaraan toe: ‘dat deze verwachting wellicht met een zekere mate van stelligheid zou kunnen worden uitgesproken, indien de beklaagde de op te leggen gevangenisstraf in een gewone gevangenis zou hebben te ondergaan, doch dit anders is nu de krijgsraad reden heeft te mogen aannemen dat de aan de beklaagde op te leggen gevangenisstraf met toepassing van artikel 120 van de gevangenismaatregel, door hem geheel in een rijksasyl voor psychopathen zal kunnen worden ondergaan, zodat hij gedurende zijn straftijd zal kunnen worden behandeld op een wijze welke niet of nauwelijks verschilt met die van ter beschikking van de regering gestelden. Op grond van het psychiatrisch rapport wordt de beklaagde dan ook meer gezien als een gevaarlijk psychopaat dan als een gevaarlijk misdadiger.

De krijgsraad zag zich geplaatst - gezien het psychiatrisch rapport - ‘voor de keuze tussen een korte gevangenisstraf gepaard gaande met een onvoorwaardelijke beschikkingstelling van de regering of een langdurige gevangenisstraf. Hij verkiest de laatste mogelijkheid, nu de eerste mogelijkheid, hoezeer wellicht uit medisch oogpunt te prefereren, van het standpunt van de strafrechter bezien onaanvaardbaar moet worden geacht.’

Hoger beroep

Zoals bekend is de auditeur-militair tegen het vonnis van de krijgsraad in Arnhem in beroep gegaan bij het hoog militair gerechtshof in den Haag. Dit hoogste militaire rechtscollege zal de overwegingen van het vonnis van de krijgsraad uiteraard nauwkeurig toetsen. Het wil bepaald niet zeggen, dat de sententie van dit hof (te vergelijken met het arrest van een gewoon gerechtshof) lichter zal uitvallen of zelfs ook gelijk zal zijn aan het vonnis van de krijgsraad. In geval de auditeur militair beroep aantekent - en dat geval doet zich hier voor - en niet de beklaagde of althans niet de beklaagde alleen, kan zulk een sententie zelfs zwaarder uitvallen dan het krijgsraadvonnis. Maar ook al is dat niet het geval dan zijn er nog enige varianten mogelijk met gevangenisstraf en ter beschikkingstelling, die de samenleving beschermen tegen een gevaarlijk mens, al of geen psychopaat.

Bij dit alles dient te worden bedacht, dat in Nederlandse rechterlijke uitspraken de vergelding(talio) geen accent krijgt, doch het beschermen van de samenleving op de voorgrond staat. Het is echter een misverstand te menen, dat een Nederlands rechterlijk college over gevallen als hier lichter zal oordelen dan een Belgisch. Immers ook een Belgisch rechterlijk college zal zich aan de wet houden.

M.A. CAGELING