Neerlandia. Jaargang 74

[p. 9]

Een unieke documentatie over Frans-Vlaanderen
Het fonds J.M. Gantois
Lic. E. Defoort, Hulpbibliothecaris K.U.L.A.K.

Toen op 28 mei 1968 E.H. Jean Marie Gantois overleed, werd een hoofdstuk van de geschiedenis der Vlaamse beweging in Frankrijk afgesloten. De bibliotheek werd door de familie van de afgestorvene aan de vereniging ‘Zannekin’ geschonken. Deze zag zich geplaatst voor het probleem een geschikte bestemming te vinden voor de ongeveer 140 lopende meters boeken.

In de pers werd gewag gemaakt van een overdracht aan het Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven te Antwerpen. Nu eens werd het provinciebestuur van West-Vlaanderen als gegadigde genoemd, dan weer het Ieperse stadsbestuur. Uiteindelijk werd de zaak beslecht in juni laatstleden. De vereniging ‘Zannekin’ oordeelde dat de Universitaire Kandidaturen te Kortrijk, in de nabijheid van Frans-Vlaanderen, de meest aangewezen instelling vormden om het fonds Gantois niet alleen te ontvangen en te bewaren, maar ook te ordenen en voor studie open te stellen. Daarom heeft ze dit belangrijk werkinstrument voor de historische, artistieke, letterkundige en linguïstische studie van Noord-Frankrijk afgestaan aan de Kortrijkse afdeling van de Katholieke Universiteit te Leuven.

Een eerste onderzoek van het fonds toont duidelijk aan dat Gantois zich bij de samenstelling van zijn bibliotheek niet door een voorkeur voor één bepaalde richting liet leiden, doch wel door zijn allesomvattende belangstelling voor Noord-Frankrijk, zijn ‘Nederlanden in Frankrijk’. Een deel van de bibliotheek kwam tot stand door aankoop, vaak antikwarisch. De meeste werken echter kwamen wellicht in zijn bezit door giften van de vele vrienden die niet nalieten hem al hun publikaties over te maken. Aantekeningen op het schutblad van de boeken laten eveneens toe te veronderstellen dat talrijke werken afkomstig zijn uit de ‘Hoofdboekerij van het Vlaamsch Verbond in Frankrijk’ en de privé-bibliotheken van prof. Kamiel Looten en prof. René Despicht.

Zo bijvoorbeeld zijn de talrijke overdrukken, die prof. Pee van de Rijksuniversiteit te Gent aan Despicht stuurde, in de bibliotheek van Gantois terug te vinden.

Looten was werkzaam in de germanistiek aan de Katholieke Universiteit

[p. 10]

te Rijsel en werd later dekaan van de Faculteit der Letteren en Wijsbegeerte. Despicht, student van Looten, werd in 1926 hoogleraar in de Nederlandse taal en letterkunde aan diezelfde Universiteit te Rijsel. De oprichting van deze leerstoel was grotendeels te danken aan zijn leermeester Kamiel Looten.

Vele werken zijn zeker in de een of de andere Belgische bibliotheek te raadplegen. De unieke waarde van het fonds ligt echter in de groepering ervan. Een belangrijk deel handelt over de Nederlandse linguïstiek. De reeksen zoals de ‘Gentse Bijdragen’, ‘Leuvense Bijdragen’, ‘Toponymica’ ‘Orbis’, enz. zijn echter zelden volledig aanwezig.

Meestal gaat het slechts om die uitgaven die betrekking hebben op de Vlaamse en Noordfranse dialectologie. De studies over de taalgrensproblematiek ontbreken er uiteraard niet. Wie de scheppende literatuur uit Noord-Frankrijk wil bestuderen vindt in het fonds Gantois informatie van eerste rang: studies over de plaatselijke rederijkerskamers, verslagen over taal- en letterkundige wedstrijden. Al wie ietwat naam had in de letterkundige wereld van het Noorden vond bij Gantois een levendige belangstelling. Naast het complete oeuvre van Emmanuel Looten, komt het volledig werk van Jules Watteeuw, Desrousseaux, Albert Samain, Henry-Louis Dubly, André Stievenard, Emile Poiteau en nog zovele anderen.

De talrijke katalogi van tentoonstellingen, biografieën van locale kunstenaars, programmabrochures van artistieke plechtigheden laten toe zich een zeer goed beeld te vormen van de artistieke bedrijvigheid in Frans-Vlaanderen in de jaren 1920-1968.

De afdeling folklore, een van de gebieden waar het voortleven van het Vlaamse element in Noord-Frankrijk misschien wel het duidelijkst bleek, is eveneens goed gestoffeerd. K. Romaan Berquin, leider van een heemkundige kring uit de Westhoek, mocht regelmatig beroep doen op zijn vriend Gantois om het tijdschrift ‘Bachten de Kupe’ aan kopij te helpen.

Een van de belangrijkste delen van de bibliotheek is aan de plaatselijke geschiedenis gewijd. Dat het volledig werk van G. Espinas bijvoorbeeld in talrijke bibliotheken aanwezig is laat geen twijfel; de collectie van honderden monografieën uit de 19de en 20ste eeuw, gaande van het overdrukje tot het lijvig boek, allen handelend over de geschiedenis van Rijsel, Duinkerke, Cambrai, Douai, Bethune enz. zullen veel moeilijker, en in sommige gevallen geenszins, in de Belgische bibliotheken te vinden zijn.

Zijn connecties met verschillende leden van de ‘Commission historique du Département du Nord’ zullen Gantois, bij de samenstelling van deze verzameling, wel dienstig zijn geweest. Ook de uitgebreide tijdschriftenreeksen die alle Frans-Vlaanderen tot studieobject hebben en vaak, voor wat de Westvlaamse bibliotheken althans betreft, nergens toegankelijk zijn, dragen bij tot het belang van de verzameling.

Was de belangstelling van J.M. Gantois hoofdzakelijk op Frans-Vlaanderen gericht, zij was daarom nog niet beperkt tot dit gebied. Als verdediger van de eigen aard van het Franse Noorden werd hij geboeid door elk regionalistisch streven waar dan ook in Frankrijk.

Ook dit liet sporen na in zijn bibliotheek onder de vorm van algemene werken over nationalisme, regionalisme, federale staatshervorming, decentralisatie.

Een lijvig dossier bevat de verslagen van de congressen, persbulletins en

[p. 11]

mededelingen van de ‘Union Fédéraliste des Communautés Ethniques Européennes’ (U.F.C.E.E.) waarmee de ‘Vlaamse Vrienden in Frankrijk’ in contact stonden, evenals met het ‘Bulletin des Minorités Nationales en France’, later voortgezet onder de naam ‘Peuples et Frontières’.

Gantois was evenmin een onbekende voor de ‘Association Internationale pour la défense des langues et cultures menacées (A.I.D.L.C.M.). Pierre Naert, prof. te Abo in Finland en secretaris-generaal van de organisatie was een getrouwe lezer van ‘Notre Flandre’.

Het Bretoens nationalisme, dat na de eerste wereldoorlog uit de taalbeweging ontstond, lag hem wel het nauwst aan het hart. Contacten tussen het Bretoens en het Vlaams nationalisme zijn nooit achterwege gebleven. In februari 1925 hielden Olier Mondrel en Morian Marchal, directeurs van ‘Breiz Atao. Revue du nationalisme breton’, een reeks voordrachten voor Vlaamse nationalisten te Antwerpen, Leuven, Brussel, Mechelen, Gent, Brugge. De Vlaamse ‘Voorpost’ verwelkomde de Bretoenen als ‘broeders in de verdrukking’. Dit was ook de mening van Gantois. In september van hetzelfde jaar trok hij naar Quimper om er het vijftiende nationaal Bretoens congres bij te wonen.

Hij werd de vriend van Olier Mondrel, priester Yann Vari Perrot, een soort Bretoense Verschaeve, Yann Fouere, Cam le Mercier D'Erm, dichter en publicist van het Bretoens nationalisme, Joseph Chardronnot, Yann Poupinot. De werken van deze figuren uit het Bretoense nationalisme zijn, steeds met een persoonlijke opdracht aan Gantois, in de bibliotheek terug te vinden. Van de verschillende Bretoense tijdschriftenreeksen zijn enkele verzamelingen slechts erg fragmentarisch aanwezig: Breiz Atao (frag.); Sturier Yaouankiz, Périodique des Jeunes Bretons (frag.); La Bretagne réelle; Celtia, tribune libre; Ar Stourmer (frag.); Stur (frag.); Breton News: A bulletin issued by the Breton Information Bureau; Ar Vro; Revue d'Etudes (bevat regelmatig een Chronique Flamande); Bleun-Brug (lange tijd geleid door Gantois' vriend priester Perrot onder de schuilnaam Ferz la Breiz); L'Avenir de la Bretagne (de halfmaandelijkse publikatie van de Mouvement pour l'organisation de la Bretagne).

Meerdere van een opdracht voorziene werken van Joseph Salvat en François Foutan, een der leiders van de Parti Nationaliste Occitan, wijzen op Gantois' bekendheid in Occiaanse kringen. Gustave Gasser, stichter in 1903 van ‘La Bourgogne d'Or’ en vader van het Boergondisch regionalisme, stuurde regelmatig zijn dichtbundeltjes op.

Voor documentatie over het Baskisch zorgden zijn vrienden Pierre Naert, Lafite, Haran en Mirande.

Uit dit overzicht mag blijken hoe gelukkig de vereniging ‘Zannekin’ geïnspireerd was toen zij, ondanks moeilijkheden van praktische aard, besloot het levenswerk van J.M. Gantois voor verspreiding te behoeden en in zijn geheel veilig te stellen. Heel de Vlaamse gemeenschap is haar dank verschuldigd voor haar edelmoedig optreden.

Op het huidig ogenblik zijn de diensten van de Universitaire Bibliotheek in Kortrijk druk bezig het geheel te inventariseren en te catalogiseren. Zodra de plaatsruimte het toelaat zal het fonds in een afzonderlijke ruimte worden ondergebracht, dat samen met de meubelen van de overledene een leeskabinet-Gantois zal vormen.