Neerlandia. Jaargang 73

[p. 333]

Mis Commissie!

De culturele integratie Noord-Zuid heeft sedert het toneelseizoen 1966-1967 tastbaar gestalte gekregen in het optreden van het Groot-Limburgs Toneel. Zoals de naam reeds aangeeft bespeelt dit gezelschap de gelijknamige provincies Limburg van België en Nederland. Het kan dit doen dank zij subsidiëring door overheids-instanties van beide landen: een goed - zij het wat al te zeldzaam - voorbeeld van krachtig door de overheid gesteunde culturele integratie. Vraag niet hoeveel overleg, twijfel, volharding, geschrijf en gepraat hieraan voorafgegaan is. Maar het is tenslotte gelukt, en op een verwezenlijking als deze moet men, zo menen wij stellig, bijzonder zuinig zijn.

Dit wordt dringend nu het Groot-Limburgs Toneel (G.L.T.) de alarmklok luidt. Wat is het geval?

In Nederland bestaat behoefte aan een reorganisatie van het toneel-bestel. De huidige toestand, gebaseerd op het zogeheten ‘toneel-spreidingsbeleid’, brengt mee dat de gesubsidieerde toneelgezelschappen door heel het land voorstellingen moeten geven. Om allerlei gegronde redenen wordt dit beleid langzaamaan onuitvoerbaar geacht. De toneelgezelschappen willen veel meer dan voorheen aan eigen stad of regio gebonden zijn.

Een commissie van deskundigen (uit de verenigingen van toneelgezelschappen, van schouwburgdirecties en van culturele organisaties) die zich over dit vraagstuk buigt en daarover de Minister van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk advies uitbrengt, is - na een eerste nota PLAN I geheten - onlangs met een tweede nota, KONSEPT No. 2, voor den dag gekomen. Nadat in de eerste nota Limburg was ‘toegewezen’ aan het G.L.T., blijkt de commissie in Konsept 2 opeens geen raad te weten met dit gezelschap. Immers, zo stelt de commissie, er bestaat reeds lang een toneelgezelschap Zuidelijk Toneel ‘Globe’, dat bij de oprichting - jaren

[p. 334]

vóór het tot stand komen van het G.L.T. - de provincies Zeeland, Noord-Brabant en Limburg tot speelgebied kreeg. Dank zij de toneel-spreiding kon het gezelschap zich zonder veel moeite grotendeels aan deze opdracht onttrekken: het was zelfs niet in het zuiden des lands gevestigd. Maar nu wil ‘Globe’ blijkbaar opeens ernst maken van het oorspronkelijk uitgangspunt. Dat is geen wonder: bij de op handen zijnde reorganisatie heeft het er alle belang bij een zo ruim mogelijk speelgebied toegewezen te krijgen om zo zeker te zijn van een eveneens zo ruim mogelijk aandeel in de subsidie-gelden.

Het verontrustende nu is dat de commissie met Konsept 2 zonder blikken of blozen de ontwikkelingen die tot de oprichting van het G.L.T. hebben geleid volkomen negeert ten gunste van zo groot mogelijke ontplooiingskansen voor ‘Globe’. De commissie is van oordeel dat dit toneelgezelschap de drie zuidelijke provincies - met inbegrip dus van Limburg - moet kunnen bespelen. Concurrentie van het G.L.T. wordt daarbij niet geduld: de commissie heeft in Konsept 2 eenvoudig in het geheel geen plaats voor het G.L.T. ingeruimd.

Zeer terecht tekent het G.L.T. hiertegen fel protest aan. Het doet dat in een nota, die wij gaarne in ons blad volledig afdrukken. Immers, wanneer de plannen van de commissie gehoor krijgen, dan is het met het G.L.T. en daarmee met een stuk culturele integratie Noord-Zuid afgelopen.

Wij zijn van mening, dat op die manier wel bijzonder luchtig wordt omgesprongen met dit jonge maar kostbare plantje. Wij steunen dit protest dan ook van harte en met overtuiging. Het is best mogelijk, dat er aan het optreden tot nu toe van het G.L.T. kanten zitten die de commissie-leden niet bevredigen. Als dat zo is, dan is er alle reden met vereende krachten te zoeken naar middelen om daarin verbetering te brengen. Maar dat kan geen reden zijn het G.L.T. zonder meer buiten de deur te zetten.

Zijn de commissie-leden zich er wel van bewust hoezeer deze aanmatiging allen aangaat, die zich voor het tot stand komen en de werking van het G.L.T. hebben ingezet, niet in het minst de toneelspelers zelf? Geven de commissie-leden er zich trouwens rekenschap van, dat zij hiermede een terrein betreden, dat mede tot de bevoegdheid van Belgische overheidsinstanties behoort? Ook deze immers subsidiëren het G.L.T..

Met deze laatste vraag zouden wij het gehele vraagstuk van de reorganisatie van het toneelbestel in Nederland in een wat ruimer perspectief willen plaatsen: zou het niet mogelijk zijn dit vraagstuk in zijn geheel nu eens mede in het licht van de culturele integratie te bezien? Men kan de vraag ook indringender stellen: is het in 1969 nog wel verantwoord de kwestie in Nederland zonder enige vorm van samenspraak met Nederlandstalig België in studie te nemen en tot een oplossing te brengen? Wanneer in een recent verleden met steun en instemming van de overheden in de beide landen op het gebied van het toneel een stuk integratie in ‘Groot-Limburg’ tot stand kon komen, zou er dan geen weg gevonden kunnen worden die werkelijkheid als uitgangspunt te kiezen voor soortgelijke verwezenlijkingen in de andere grens-provincies? Ligt daar misschien ook een weg om het vraagstuk ‘Globe’ tot een oplossing te brengen anders dan via het bijzonder grove ellebogen-werk waarmee de commissie in Konsept 2 zichzelf naar onze mening in opspraak brengt?

De ene vraag lokt de andere uit. Wij willen niet geloven, dat de verantwoordelijke autoriteiten in Nederland en België, met inbegrip van de Ministers

[p. 335]

van Cultuur, er vrede mee zullen hebben, dat een stuk integratie, dat zij en hun voorgangers hebben opgebouwd en in stand gehouden, tot de grond toe afgebroken wordt. Wij willen evenmin geloven, dat zij bereid zijn, een toestand in Nederland te laten ontstaan, waardoor de samenwerking tussen beide landen op het gebied van het toneel opnieuw voor vele jaren zal worden bevroren in het thans bestaande en volledig verouderde patroon, namelijk dat van een gast-optreden af en toe van toneelgezelschappen over en weer. Trouwens, onder de nieuwe omstandigheden in Nederland zullen de toneelgezelschappen naar alle waarschijnlijkheid nog veel minder dan nu al het geval is bereidheid vertonen om zich naar België te begeven: de verplichtingen in eigen stad of regio bieden alle gelegenheid een ondoordringbare muur van voorwendsels op te bouwen om, ook wat België betreft, van verder gereis en getrek verschoond te blijven. En wat betreft de ‘ruimte’ die er dan nog zal zijn voor het optreden van Belgische gezelschappen in Nederland, zullen we ons optimisme wel even kunnen inhouden.

In onze kolommen is thans het woord aan het G.L.T.. De leden van de commissie die met deze aangelegenheid bezig is nodigen wij graag uit hun mening ten beste te geven: wij zullen daarvoor zeker een plaats in ons blad inruimen.

Nota bestuur Groot-Limburgs Toneel over toneelspreiding

Het bestuur van de Stichting Groot-Limburgs Toneel heeft naar aanleiding van ‘Konsept no. 2 - De Toekomstige Toneelvoorziening’, bestemd voor de ledenraad en de raad van directeuren van de Vereniging van Nederlandse Toneelgezelschappen, begin november, de volgende nota samengesteld.

Al in de jaren 1940-1945 werd in Nederlands Limburg intensief gedacht en gesproken over een eigen toneelgezelschap op beroepsbasis. Toen al werd ingezien dat een eigen gezelschap - gekoppeld aan een eigen toneelbeleid in de overheidssector en een eigen toneelvoorziening - van vitaal belang was voor een verdergaande algemeen-culturele ontwikkeling van Limburg. Er werd na de oorlog onmiddellijk gestart met de Stichting Beroepstoneel Limburg.

Later wilde men ook in Noord-Brabant over een eigen gezelschap beschikken, en op eigen initiatief - zonder medewerking van Limburgse zijde, ook niet in subsidieverband - claimde de Stichting Het Zuidelijk Toneel als onderdeel van ‘zijn’ speelterrein onder anderen Limburg.

De Brabantse Stichting het Zuidelijk Toneel deed moeite zijn gezelschap (onder de naam ‘Ensemble’) in Noord-Brabant (Eindhoven) te vestigen. Dit is tot op heden niet gelukt. De kantoren en repetitieruimten zijn nog steeds in Amsterdam.

Het Bestuur van deze Stichting verhinderde niet dat zijn gezelschap uit zijn naam de vermelding ‘Zuidelijk’ schrapte. Dit was eigenlijk consequent, want het gezelschap trok zich weinig aan van het zuiden en zag bijvoorbeeld jarenlang Limburg uitsluitend als een terrein waar tegen hoge uitkoopsommen enkele voorstellingen gegeven konden worden.

[p. 336]

Inmiddels had men in Limburg contact opgenomen met de gelijknamige Belgische provincie; de overtuiging dat de beide Limburgen - die een culturele eenheid vormen en derhalve ook als zodanig behandeld dienen te worden - samen een volwaardig beroepsgezelschap konden vormen, werd steeds sterker. Deze kreeg een extra stimulans toen in België het Koninklijk Besluit van 18 februari 1964 de mogelijkheid schiep tot het subsidiëren van nieuwe toneelgezelschappen. In België werd opgericht de Vereniging Zonder Winstoogmerk Groot-Limburgs Toneel, d.d. 26-8-'65, in Nederland de Stichting Groot-Limburgs Toneel, d.d. 2-9-'65, beide met als uitdrukkelijke doelstelling het gezamenlijk exploiteren van één toneelgezelschap, dat de beide Limburgen als hoofdterrein van zijn activiteiten diende te hebben.

Dat ook optreden buiten de regio door dit gezelschap noodzakelijk werd geacht, was vanzelfsprekend om allerlei redenen.

Er werd een gezelschap gevormd met de volledige instemming en met subisidies van de Belgische en Nederlandse Rijksoverheden, van de Belgische en Nederlandse provinciale besturen, van de besturen van de vestigingssteden Hasselt en Maastricht en van tientallen andere Limburgse gemeenten. Vooral de bi-laterale status van het gezelschap werd door de overheden in het bijzonder op prijs gesteld. Het was het eerste concrete voorbeeld van een versmelting van Belgische en Nederlandse componenten tot een nieuw geheel, welke het begrip integratie een bijzondere dimensie gaf. Het gezelschap bestond voor een groot gedeelte uit de medewerkers van het Nederlands Kamertoneel uit Antwerpen en voor een deel uit de leden van de onder beheer van het Beroepstoneel Limburg staande Speelgroep Limburg. Het eerste seizoen was 1966-1967.

In Noord-Brabant volgde men vanaf 1968, voor de buitenwereld, plotseling een andere koers. Weliswaar had men het gezelschap Ensemble niet tot vestiging in Brabant kunnen bewegen, maar op bestuursniveau wenste men een grotere binding met het eigen gewest en kennelijk ook met bijvoorbeeld Zeeland en Limburg, want met de naamsverandering van Ensemble in Globe kwam plotseling ook de officiële naam van de Stichting: ‘Het Zuidelijk Toneel’ weer voor den dag. Men ging voorbij aan het feit dat er in de jaren vóór 1968 in Limburg bijzonder veel gebeurd was.

Voor de buitenwereld heeft het zuidelijk karakter van Het Zuidelijk Toneel zich sinds 1968 beperkt tot de naam. Het G.L.T. daarentegen heeft zich meteen met groot enthousiasme in de eigen regio gevestigd en ingewerkt, ondanks ontelbare moeilijkheden.

Het aantal voorstellingen van het G.L.T. in zijn eigen regio nam en neemt snel toe. In vier seizoenen met 68% (72-85-99-121). Daarbij dient erop gewezen dat een vergelijking met bijvoorbeeld het gezelschap Globe, dat in totaal (dus ook buiten de regio) 325 voorstellingen moet of wil of zal spelen, volkomen fout is: Globe doubleert, G.L.T. niet.

(Indien men deze vergelijking wil maken: het G.L.T. speelt dit seizoen tenminste 180 voorstellingen - gespeeld of afgesloten - hetgeen gelijk staat met 360 voorstellingen van een doublerend gezelschap.)

De overige activiteiten van het G.L.T. bewegen zich steeds meer in andere richtingen. Dit houdt verband niet alleen met de algemene artistieke aanpak van het gezelschap, maar ook met zijn sociaal-geëngageerd karakter.

[p. 337]

In dit verband dient te worden gewezen op:

a.	het aantrekken van Otto Dijk als dramaturg en de daarmee gepaard gaande oprichting van het schrijverstheater, waarin een geheel andere werkwijze wordt uitgeprobeerd dan die welke wordt gehanteerd door de onlangs opgerichte Dramatische Centra in Amsterdam en Antwerpen,
b.	de inbreng van het G.L.T. in de Stichting SPOT, dat theater wil maken in de vrijetijdsmilieus, bijvoorbeeld geïntegreerd theater in jeugdsociëteiten,
c.	activiteiten bij forums, discussiegroepen en lessen op scholen,
d.	in samenwerking met het Cultureel Centrum van Maastricht inbreng in het jaarlijks Belgisch-Nederlands Jeugdfestival, het Colloquium van Belgisch-Nederlandse Toneel-, Radio- en TV-schrijvers en de Jongeren Toneelmanifestatie Toneel Nu enz.,
e.	regie en instructie bij niet-professionele toneelwerkgroepen.

Eén van de voorwaarden voor de subsidiëring door de Nederlandse Rijksoverheid was aansluiting bij de Vereniging van Nederlandse Toneelgezelschappen. Het G.L.T. heeft hieraan voldaan. De ontwikkeling in Nederland was en is in volle gang en de V.N.T. heeft hierin een belangrijke stem. Bijzonder snel bleek dat er in de V.N.T. een grote verwarring bestond omtrent plaats en positie van Het Zuidelijk Toneel Globe in het Nederlandse Toneelbestel.

Tot reorganisatie van het Nederlands toneelbestel is een speciale commissie in het leven geroepen. Door deze zgn. coördinatiecommissie werd een subcommissie gevormd met als doel: de verdere uitwerking van de reorganisatie, met name van het speelplan, in overleg met de overheid. Deze commissie bestaat uit: Menso Carpentier Alting, namens de V.N.T.; F.J. Dickmann, namens de Vereniging van Schouwburg- en Concertgebouwdirecties in Nederland, de V.S.C.D.; A.J. van de Pompe, namens de Vereniging van Culturele Organisaties in Nederland, de V.C.O. en H.J. Michaël, als waarnemer van het Ministerie van C.R.M.. Hoe deze commissie de moeilijkheden in verband met Globe wil oplossen, kan men lezen in par. 15 en 16 van het door deze commissie samengestelde ‘Konsept no. 2’: ‘De Toekomstige Toneelvoorziening’, gedateerd Amsterdam, 17 oktober 1969.

Dit voorstel poogt de moeilijkheden van Globe op te lossen ten koste van het G.L.T., wat betekent dat deze commissie:

a.	voorbij gaat aan het feit dat het G.L.T. een gezelschap is dat gesubsidieerd wordt door zowel de Nederlandse als de Belgische Rijks- en provinciale overheden;
b.	voorbij gaat aan het feit dat het G.L.T. in het Limburgse culturele leven een functie vervult en wortel heeft geschoten in de Limburgse samenleving;
c.	voorbij gaat aan de unieke rol die het G.L.T. vervult in de culturele samenwerking tussen België en Nederland;
d.	voorbij gaat aan de resolutie van de 19e Conferentie der Nederlandse Letteren, sectie Toneel, no. 7, d.d. 3 en 4 oktober j.l., welke luidt:

‘In aansluiting op resolutie 1 van de sectie toneel van de XVIIIe Conferentie en gelet op de bereikte resultaten, acht de sectie toneel het van het grootste

[p. 338]

belang, dat de toneelintegratie verder wordt bevorderd, c.q. uitgebreid.’, welke resolutie verwijst naar die der 18e Conferentie der Nederlandse Letteren, waar een rapport-Van Impe-Michaël over de ontwikkeliing van het eerste geïntegreerde toneelgezelschap het Groot-Limburgs Toneel aan de orde was.

Het behoeft nauwelijks betoog dat het voorstel in de beide provincies Limburg niet alleen als onlogisch en onbegrijpelijk, maar ook als denigrerend en dictatoriaal ervaren wordt.

Het Bestuur wijst met klem het voorstel van de hand als zijnde totaal onaanvaardbaar.

Benoeming drs. G. Termorshuizen als lector.

Drs. G. Termorshuizen te Amsterdam is benoemd als lector in de Nederlandse letterkunde en cultuur aan de universiteit van Djakarta. Hij werd in 1935 geboren, volgde de kweekschool en was enkele jaren onderwijzer. Na het staatsexamen gymnasium in 1960 te hebben afgelegd studeerde hij Nederlands aan de gemeentelijke universiteit van Amsterdam. In 1967 deed hij zijn doctoraal-examen. Sedert 1961 is drs. Termorshuizen leraar bij het middelbaar onderwijs in Amsterdam.

Drs. Termorshuizen schreef dit jaar een inleiding bij een bloemlezing uit het werk van Frans Erens en publiceerde in ‘De Gids’ 1969, no. 3 een gedeelte van een studie over de Indische jaren van Busken Huet.