Neerlandia. Jaargang 73

[p. 327]

Publikaties

Boeken

Boekbespreking

Prof. dr. P.J. Bouman heeft een voortreffelijk boek geschreven onder de titel ‘Een handvol mensen’, waarin hij figuren als Gottfried Ben, Brecht, Einstein, Hermann Hesse, Rainer Maria Rilke, Thomas Mann, Stefan Zweig en vele anderen naar voren brengt. Het is een beschrijving van een stuk historie, episoden uit de negentiende eeuw, de jaren van de beide wereldoorlogen en de tijd daarna. De auteur geeft de denkbeelden en opvattingen weer van hen die zich tegen veel in het tijdsgebeuren verzetten en hun geloof en vertrouwen bewaarden in de geestelijke waarden die in die tijden werden belaagd. Een prachtig boek, waarvan men veel plezier kan ervaren, temeer omdat het ook actueel is ten aanzien van het huidige wereldgebeuren met de vele spanningen en kortsluitingen.

Het werk is uitgegeven bij Van Gorcum NV te Assen.

Van dezelfde auteur verscheen ‘De eerste tocht in het heelal’ en bij dezelfde uitgeversmaatschappij uitgegeven. De titel geeft de inhoud reeds aan: een fantasieverhaal over de internationale politieke verhoudingen in de toekomst, boeiend geschreven en dat zeker de jeugd zal aanspreken.

André de Ké is als medewerker aan De Standaard, De Gentenaar en Band en als tekstschrijver voor radioprogramma's een vruchtbaar auteur, van wiens hand vele publikaties zijn verschenen. Bij de uitgeverij ‘Internationaal’-Boekencentrale te Astene is thans het boek ‘Mijn jeugd onder de toren’ verschenen.

Het is een vlot en humoristisch verhaal hoe hij als dorpsjongen in de jaren van de oorlog, de bezetting en de bevrijding, gebeurtenissen en omstandigheden met zijn kornuiten beleefde. André de Ké is niet alleen een goed schrijver maar ook een uitstekend verteller. ‘Mijn jeugd onder de toren’ bevelen wij dan ook gaarne aan.

‘Zwarten en Zwart gemaakten’ door dr. F.C. Dominicus. Uitgave van de N.V. Drukkerij-Uitgeverij ‘De Banier’ te Vianen.

In een paar honderd pagina's heeft dr. Dominicus hier tegenstoom gegeven tegen een bepaald soort agitatie welke de laatste jaren tegen Zuid-Afrika wordt gevoerd. Dit alles zogezegd vanwege ‘de apartheid’. Nu kan een ieder menen wat hij wil over het beleid van de Zuidafrikaanse regering of over welk beleid van welke regering ook, maar dan moet critiek ook steunen op kennis van zaken, op feitelijke

[p. 328]

gegevens tegen de achtergrond van de werkelijke situatie. Over Zuid-Afrika is er weinig objectieve voorlichting welke de grote publiciteitsmedia bereikt. Of de toon wordt aangegeven door een aantal doctrinaire fanatici, die menen op de hoogste rechterstoel te moeten gaan zitten om van die hoogte af regeringen en volken van de aarde te meten of zij wel precies in het door hen opgezette ideologische schema'tje passen (passen de feiten daar niet in, dan wordt meestal de methode van het Prokrustes-bed toegepast). Of door lieden die met zekere modekreten schermen en iedere poging tot rustige beschouwing en argumentatie schamper weg intimideren omdat het in hun kraam niet te pas komt. In beide gevallen speelt onkunde en wanbegrip een grote rol.

In de eerste plaats al de onbekendheid met het feit dat het in Afrika om volken gaat, die de samenleving op een andere manier benaderen dan de Europese volken. Bij alle verschillen van de Afrikaanse volken onderling, is er toch één kenmerk dat die volken gemeen hebben, namelijk dat democratie in onze westerse zin en ook de gelijkheidsgedachte hen niet aanspreekt. Afrika is meer het gebied van de stammen en van de volken, dan van de staten. Europa is vooral het gebied van de staten. Wij Europeanen hebben a.h.w. de magie van de grenzen. De zwarte president van Sénégal, de dichter-philosoof Léopold Senghor heeft het eens zó uitgedrukt: ‘In Afrika zijn geen grenzen, zelfs niet tussen leven en dood’. In Afrika heerst de magie van de stam, die zelfs bij de dood niet ophoudt. Wij Europeanen hebben meestal om grenzen gevochten, trouwens bij de Grieken en de Romeinen hadden de grenzen reeds een sacraal karakter. In Afrika vechten stammen, en wordt gevochten óm stammen.

Dit verschil in benaderingswijze is nu maar één reden uit vele, waarom men bij de beoordeling van Afrikaanse verhoudingen geen Europese maatstaven mag aanleggen.

Het is een enorme arbeid voor dr. Dominicus geweest, vooral voor iemand van zijn hoge leeftijd, om vele onzin die over Zuid-Afrika in de laatste tijd werd geschreven te weerleggen. En ook al behoeft men het niet in alles met hem eens te zijn, het is goed dat dit boek is verschenen, teneinde althans bij een aantal mensen een bres te slaan in de hersenspoeling welke zij vooral via publiciteitsmedia met betrekking tot Zuid-Afrika hebben ondergaan.

C.

Fred. van Eeden. Van de koele meren des doods. Uitg. N.V. Wereld-Bibliotheek, 7e druk, ing.

Dit boek is een van de bekendste werken van deze schrijver. In geen andere schepping uit onze letterkunde wordt zo diep het mysterie van een vrouwenleven en van de dood gepeild als in dit werk, geschreven in 1900; het is nog steeds even indrukwekkend als in de jaren van zijn ontstaan.

Memorandum van de Studiegroep-Oosterschelde.

Dit Memorandum, gedagtekend 1 augustus 1969, werd onder de titel: ‘De beveiliging van het zuidelijke Deltagebied tegen stormvloeden’ aangeboden aan de Vaste Commissie voor Verkeer en Waterstaat uit de Tweede Kamer der Staten-Generaal. Het momorandum gaat vergezeld van zes bijlagen.

Uit dit Memorandum blijkt zonneklaar, dat de Studiegroep voor honderd procent gekant is tegen een afsluiting van de Oosterschelde, die o.a. in geen enkel opzicht garandeert dat gerekend mag worden op een waardevolle bijdrage voor de zoetwatervoorziening door het na de afdamming achterblijvende ‘Zeeuwse Meer’.

Het is vooral de waterhuishouding, die de Studiegroep grote zorgen baart.

Met klem van redenen adviseert zij dan ook, dat de Overheid zich er op bezinne of aan de Oosterschelde niet een geheel andere bestemming moet worden gegeven, dan de noodlottige functie, die er na afsluiting aan kan worden toebedeeld, een bestemming, die recht doet wedervaren aan de ontwikkelingen, die in ons land ná de totstandkoming van het Delta-plan hebben plaats gevonden, een bestemming, die ook de bestaande bedrijvigheden in en aan de Oosterschelde een bestaansrecht toekent.

Dit Memorandum is een zeer ernstige kreet tegen afdamming van de Oosterschelde, ook ten opzichte van de beveiliging tegen stormvloeden. Het werd ondertekend door de heren: dr. H.A.H. Boelmans Kranenburg, ir. J. van der Linden, A.L.S. Lockefeer, ir. J. Loeff en dr. J.E. van de Poel.

Wij ontvingen van de Uitgeverij L.C.G. Malmberg n.v. te 's-Hertogenbosch de volgende boeken:

Lea Smulders, Pietje Prik-serie:

Het pak dat niet wou passen.

W. Ecke, jeugdserie ‘De jonge Speurders’:

[p. 329]

De man met de rode hoge hoed

en

Het geheim van de witte raaf.

De auteur heeft van deze detectives voor de jeugd even spannende als verantwoorde jeugdlectuur gemaakt.

Van N.V. Wereld-Bibliotheek, Adm. de Ruyterweg 545 te Amsterdam ontvingen wij:

Erasmus. Lof der Zotheid, ing. 19e druk. Prijs f 7,90.

Schröder. Huwelijksmakelaar, ing. 1e druk. Prijs f 7,90.

Magister. Neem het maar gerust in, 1e druk. Prijs f 9,90.

Kerdijk. Zo meenden vreemden, ing. 2e druk. Prijs f 3,50.

Tijdschriften

Ons Erfdeel, 13e jaargang, nr. 1.

Een nieuwe jaargang, een nieuw kleed, ander formaat, andere opmaak, maar het oude elan, de oude aanpak en de traditionele schatkamer van top-bijdragen, die het lezen van een exemplaar van ‘Ons Erfdeel’, welk ook maar, zo bijzondere voldoening geven en de lezers altijd rijker maken.

De rector van het Europa-college te Brugge, prof. dr. H. Brugmans, bijt in dit nummer de spits af met een bijdrage, getiteld: ‘Vlaanderen-Nederlandse culturele integratie-Benelux-Europa’.

Het is jammer dat niet alle Nederlandstaligen in Noord en Zuid zijn brandhelder betoog lazen, overwogen en daarna bewogen werden.

Hij kruist de degen met de franskiljons, die zelfs nog niet toe zijn aan het nationalisme en een bepaald soort Vlaamse nationalisten, die in de romantiek zijn blijven steken, de lieden die zich wel willen bezighouden met Europa, maar... eerst moet huns inziens de kwestie van de Brusselse randgemeenten zijn opgelost, mensen die met 1302 zich nog bezighouden zonder aan het jaar 2000 te denken.

Het ene nodige is dat de Vlamingen moeten laten zien, dat wanneer Vlaanderen verging, de mensheid iets onvervangbaars zou verliezen.

Prof. Brugmans haalt een gezegde aan van minister Vermeylen tijdens de Nederlandse Dagen-1968: ‘Wil de cultuur van Vlaanderen iets meer zijn dan een provincialistische aangelegenheid, dan moet ze algemeen Nederlands worden’.

Daarmee zou dan meteen een einde komen aan de historische meerderwaardigheid van de Noord-Nederlanders, waarvoor hij zijn landgenoten wel kan haten, nu nog, hoewel prof. Brugmans al 19 jaar in Brugge woont.

Al wat ons geestelijk kan bevrijden moet gedaan worden luidt zijn slotwoord en die bevrijding betekent: het openen van ruimer horizonten, het losmaken van benauwende complexen, het aanvaarden van nieuwe taken, het streven naar groter oorspronkelijkheid. Prof. Brugmans' artikel kreeg in Vlaanderen scherpe kritieken.

Prof. dr. Alois Gerlo, rector van de Nederlandstalige Vrije Universiteit Brussel, biedt ons een voortreffelijk artikel over ‘Erasmus als Nederlander’. Een dergelijke bijdrage kan niet gemist worden in het Erasmusherdenkingsjaar.

Dr. Eugène van ltterbeek vertelt in een inleidend artikel, dat hij bezig is na te gaan en vast te leggen hoe internationale impulsen de Nederlandse letteren vroeger en nu hebben beïnvloed, waarbij hij zich zal beperken tot concreet aanwijsbare sporen van beïnvloeding. Een beroep wordt gedaan op hulp van buiten, door toezending van documentatie, bibliografisch materiaal, lijsten van vertalingen van buitenlands werk, tijdschriftartikelen, enz..

Over de weekbladpers, in het bijzonder de opiniepers, met name de Groene Amsterdammer, de Nieuwe Linie, Vrij Nederland, de Haagse Post en Elseviers Weekblad geeft Jan Verdonk (winnaar van informatieprijs-1967 van het Davidsfonds voor zijn artikelen over Vlaanderen) zijn visie en zijn typering.

Zijn slotconclusie luidt: geen der vijf weekbladen is gebonden aan belangengroepen of politieke partijen: de onafhankelijkheid van de redacties staat buiten kijf, censuur wordt absoluut afgewezen. De vrijheid staat bij de opiniebladen voorop of het die van links, die van rechts of die van H.P.'s ‘nieuwe midden’ is.

Op een beoordeling van Emiel Langui's monografie over de in Gent geboren kunstschilder Frits van den Berghe, door Fernand Bonneure, volgt een bijdrage over ‘De economische betrekkingen tussen West-Vlaanderen en Noord-Frankrijk - van de hand van dr. Olivier Vanneste.

Een bijdrage over H.C. ten Berge en de universele poëzie van Fons Sarneel geeft enkele van diens poeëmen en daarnaast de Franse vertaling.

[p. 330]

Een leerzaam artikel schreef Amy van Marken over de culturele betrekkingen tussen Scandinavië en de Nederlanden (dus ook België) waarover we zo sober tot nu toe werden geïnformeerd.

Een donkere bladzijde in dit nummer van ‘Ons Erfdeel’ zouden we de bijdrage van de heer Du Ry kunnen noemen, die een triest boekje opendoet over ‘Het Nederlands in Wallonië’, de tweede taal voor de Wallonen, die in die taal werden onderwezen door leerkrachten, die òf hun cursus in het Frans gaven, òf in een Vlaams dialect, daar de leraars-‘flamand’ het ABN niet machtig waren.

Sedert 1956 eist de Staat echter, dat de leraars Nederlands een academische titel bezitten: regentaat Germaanse talen voor de lagere graad, licentiaat in de Germaanse filologie voor de hogere graad. Het zijn deze Germanisten, die de leraars-‘Vlaams’ hebben afgelost. Bij deze Waalse Germanisten is de effectieve kennis van het ABN goed, zelfs opvallend goed, aldus 'n inspecteur in Henegouwen.

De heer Du Ry staat geruime tijd stil bij de enorme voordelen, die de audiovisuele middelen bieden bij het onderwijs in Wallonië. Jammer, dat nog vele leerkrachten dagelijks illustreren het verschil tussen de taal van de leraar en die van de opgenomen voorbeelden.

Het wordt wel duidelijk, dat de oorzaak voor de trage voortgang van de Nederlandstaligheid niet in de eerste plaats moet worden gezocht bij starheid van de Wallonen, maar bij de ontstellende mankementen van het onderwijs in de Nederlandse taal in Wallonië.

En zo zijn we dan bij pag. 103 aanbeland bij de culturele kroniek, gevolgd door de Nederlandse taal- en cultuurpolitiek.

Het is onmogelijk al die interessante en lezenswaardige bijdragen hier te signaleren. We noemen alleen een verslag van dr. Vredegoor over de Zuidnederlandse ontmoetingen te Eindhoven, het Nederlands in Noordrijn-Westfalen van Josef Kempen en een ‘In memoriam’ voor prof. F. Kalda.

Tenslotte zij verwezen naar de Bibliografie van het Nederlandse Boek in vertaling op blz. 173.

En dan nemen we weer afscheid van ‘Ons Erfdeel’, in de overtuiging dat dit in een oplaag van tienduizend exemplaren verschijnende culturele tijdschrift het beste is wat in de Nederlandstalige landen verschijnt.

En dit niet genoeg te prijzen kwartaalblad kost slechts f 14, - of 200 Bfr.. Adres voor Nederland: Frits Niessen, Kerkstraat 1 te Raamsdonk-dorp (N.Br.).

d.K.A.

Nederlands Cultureel Contact (nc contact) september 1969, nr. 27.

Drs. I.J. van Houte belicht de noodzaak van democratisering (een woord dat men dag en nacht hoort klinken) van het onderwijs en een totale herziening van het karakter en het gebruik van radio en televisie. Een tweede artikel van Hans van 's Gravesande houdt zich bezig met studenten, BBK-ers en de laatkapitalistische consumptiemaatschappij en dan weet iedereen wel waarover het gaat, zeggenschap, afbraak, onbehagen, agressie en activiteit, rebellie tegen systeem en slavernij.

Aangekondigd wordt een groot landelijk NCC-congres op 10 januari 1970 in de Amsterdamse RAI, gewijd aan het medium televisie. Eerste inleider zal zijn Milo Anstadt, die vooral bekend is om zijn documentaires over de Scandinavische en Oosteuropese landen.

Delta, zomer 1969 Rembrandtnummer

Delta, een in de Engelse taal verschijnend periodiek (kwartaalblad) is een uitgave van de Delta International Publication Foundation, adres J.J. Viottastraat 41 te Amsterdam Z.

Het zomernummer is geheel gewijd aan Nederlands grootste schilder en etser Rembrandt, die drie eeuwen geleden (6 oktober 1669) in de diepste armoede stierf, 63 jaren oud.

J.A. Emmens, hoogleraar in de iconologie aan de universiteit van Utrecht en Ed. de Jongh, ook verbonden aan de Utrechtse universiteit, schrijver van Zinne- en minnebeelden in de schilderkunst van de 17de eeuw, concentreerden zich op de omstandigheden waaronder Rembrandt werkte, waardoor men de schilder leert kennen tegen de achtergrond van zijn tijd. De heren L.D. Couprie, staflid aan het kunsthistorisch instituut van de Leidse universiteit en Carel Blotkamp, werkzaam in het kunsthistorisch departement van de T.H. in Delft houden zich bezig met de Rembrandtverheerlijking in het verleden, de oprichting van een standbeeld van Rembrandt in Amsterdam (beeldhouwer Louis Royer, die ook het standbeeld van Willem de Zwijger op het Plein in Den Haag vervaardigde).

Henri van de Waal, hoogleraar in de kunstgeschiedenis aan de Leidse universiteit en Horst Gerson, hoogleraar in de kunstgeschiedenis aan de universiteit van Groningen, schrijver van vele artikelen over Hollandse en Vlaamse kunst, schonken hun aandacht aan o.a. Rembrandts

[p. 331]

kleurentechniek (Rembrandts chiaroscuro, het typische licht en donkerpatroon). Gersons' bijdrage is getiteld: Rembrandt en het Vlaamse barok.

Het Rembrandtnummer bevat een ongekende schat van reproducties van de vele werken van zijn hand.

Een lijst van de doeken, die op de pas geopende Rembrandttentoonstelling zijn te bewonderen, is afgedrukt op bladzijde 105.

Een unieke uitgave, dit Rembrandtnummer van Delta.

Proces, sociaal cultureel tijdschrift, 1e Jg. no. 7.

Dit maandblad heeft zijn medewerkers in Zuid en Noord (vooral Nijmegen en Eindhoven).

De opzet is het onbehagen in onze cultuur, dat hand over hand toeneemt te verwoorden en te verbeelden om zo te komen tot een omslag in de cultuur, waardoor een gezondere en meer vrije samenleving kan worden gerealiseerd.

Geen sanering van wondeplekken, maar sanering van een heel systeem. Daarom moeten niet alleen motiveringen van menselijk gedrag, bv. het gedrag van de legeroverste, van de kerkvorst, van de minister en de meester worden geanalyseerd, maar ook de structuren, die genadeloze gedragen in stand houden.

In voorafgaande nummers zijn behandeld: relatie kapitaal, macht, neo-kolonialisme, dan in het februarinummer: een schets van het meisje in de westerse samenleving, maart: massa en opinie-vorming. april: aangeven van processen, welke op gang moeten komen, mei: stijl, juni: schaamte.

In het julinummer schrijft drs. A.H.F. (Ton) Lemaire over ‘het westers cultuurmonopolie’.

Lemaire is filosoof en cultureel antropoloog en verbonden aan het filosofisch instituut van de universiteit van Nijmegen. Hij houdt zich in zijn beschouwing bezig met het streven van de westerse cultuur zich als de meest waardevolle aan anderen op te dringen, hetgeen misschien ondanks zichzelf leiden kan tot een meer gewenste universele cultuur, die het beste van bijv. het socialisme en het boeddhisme zal integreren.

Hij schets de figuur van de ethnoloog en diens taak als ‘reiziger in den vreemde’, waarbij hij zich dient te kunnen onttrekken aan de zwaartekracht van de evidenties van de eigen cultuur, het etno-centrisch zijn.

Hij signaleert de volkenkunde en de bloeitijd daarvan, die begrijpelijk samenviel met het kolonialisme.

Bij dit kolonialisme raast hij als een olifant door de porseleinkast heen. Geen goed woord wordt eraan besteed. Het prachtige werk in talloze koloniën verricht door honderden idealistische westerlingen zwijgt hij eenvoudig dood.

De westerse cultuur kent de Messiasfiguur en putte daaruit volgens Lemaire het recht haar stempel te zetten op de wereld rondom, als we het goed begrijpen, als een echt monopolie (zoals ook de titel van het artikel luidt). Maar heeft Lemaire dan geen oog voor de Islam met zijn Mohamadfiguur, de Islam, die zijn godsdienst en zijn cultuur vanuit Mekka over een enorm deel van de wereld, van Europa incluis, uitstortte?

Is dat misschien een twééde cultuur monopolie?

Uitvoerig staat hij stil bij de verwestering van de wereld, maar ook bij een zeker onbehagen van een gedeelte van de westerlingen zèlf in hun eigen cultuur. Symptomen: toenemende belangstelling voor oosterse lichaamstechniek, oosterse levensleer, oosterse erotiek, primitieve kunst enz..

Aan het slot stelt hij de vraag: Zal het westen zichzelf verliezen om zich door de ervaring van andere culturen gelouterd terug te vinden?

En dan komt hij tot de in de aanvang van deze bespreking reeds genoemde uitspraak, dat zelfoverwinning van het Westen tot resultaat zou kunnen hebben een vereniging van het socialisme en het boeddhisme, een wereldcultuur, waarin de westerse wereld tot universaliteit haar gelukkige waarheid zou hebben gevonden. Lemaire zegt het met grote aarzeling en daartoe is o.a. alle reden.

Een zeer interessante bijdrage in het kader van Proces.

d.K.A.