Neerlandia. Jaargang 72

[p. 383]

Einde van een grens?
Herman Suykerbuyk, Burgemeester van Essen (België)

Bijna een jaar geleden werd informeel en zonder enige institutionalizatie een wederzijds overleg tussen 15 gemeenten, gelegen aan weerszijden van de Belgisch-Nederlandse grens in het noorden van de provincie Antwerpen en in westelijk Noord-Brabant, op gang gebracht.

Het overleg kreeg een naam (benego: Belgisch-Nederlands grensoverleg), er kwam een voorzitter (burgemeester Boudrie van Putte), maar daar bleef het bij. Bekommerd om iets konkreet te doen voor bewoners van de grensstreek, werd zo weinig mogelijk over het opstellen van studies e.d. gesproken maar wilde men integendeel aansluiten bij de dagelijkse problematiek van het grensgebied. Die problematiek was vrijwel bekend, ook al bleek uit de bijeengebrachte verlanglijstjes der verschillende gemeenten dat niet iedereen de accenten op dezelfde plaats legde en dat, zelfs binnen de beperkte geografische omschrijving der 15 gemeenten, niet iedereen dezelfde problemen had.

In het bestek van deze bijdrage moet zeker geen uitvoerige uiteenzetting gegeven worden over hetgeen benego tot op heden deed. Laat me volstaan met te zeggen: er werd al heel wat gedaan. Het probleem der grensoverschrijdende wegen zonder vaste douane-posten werd onmiddellijk in reliëf gesteld en kreeg reeds een oplossing doordat een ministeriële beslissing de doorgang van allerhande motorvoertuigen, tot dan slechts mits een individuele vergunning toegestaan, doorliet. Een welhaast historische beslissing voor de vele gebieden, jaren in isolement tegen de rijksgrens aangedrukt, en die thans in hun natuurlijke - veelal landschappelijke - eenheid komen te liggen. Verschillende officieuze kontakten met de politieinstanties langs beide zijden van de grens hebben tot samenwerking en

[p. 384]

overleg gevoerd, waar tot nog toe administratieve belemmeringen dit bemoeilijkten. Op stuk van de verschillende plannen voor recreatie- en landschapszorg is men zover dat de geïnteresseerde gemeentebesturen hun in uitvoering zijnde plannen en uiteraard ook die, waaraan niet is begonnen aan elkaar zullen voorleggen om ergens tot coördinatie te komen en tot eenheid van visie. Terloops gezegd, de buitenstaander zou het vanzelfsprekend vinden indien dit overleg reeds zou hebben bereikt dat één globaal plan zou worden ontworpen en uitgevoerd; laat me aanstippen dat de gemeentelijke autonomie, nog steeds een dynamisch leven leidt en dat alle bereidheid tot kontakt en inzage van elkaars plannen een winstpunt betekent.

In algemene zin mag Benego van zichzelf zeggen, een aantal problemen en ook het basisdoel nl. de integratie, bij diverse instanties sensibel te hebben gemaakt.

In dat verband wil men trouwens zo vlug mogelijk tot het verlevendigen van de integratie-idee komen, door kontakten met en informatie bij de grensbewoners zelf, bij de raadsleden der verschillende gemeentebesturen, bij de vele vrije verenigingen die het gemeenschapsleven in de betrokken streek schragen. Want pragmatisme is goed en noodzakelijk, maar daarnaast moet de globale eenheidsvisie als ondertoon en bestendige bekommernis evengoed blijven doorklinken.

Het lijkt thans aangewezen enkele fundamentele bedenkingen te maken bij de zaak der grenskontakten.

Wat is een grens? Het is de overheden van grensgemeenten wel bekend dat iedere poging tot afbouw van die grens, vooral verderop in den lande simpatie ontmoet. In die afbouw ligt nl. geconcretiseerd hetgeen de integratie-voorstanders willen. En omdat het concreet is, is het simpatiek. Voor de grensbewoners is die grens echter een werkelijkheid. Want laat het zo zijn dat de landschappelijke eenheid door een rijksgrens wordt gestoord, sociologisch betekent die grens voor heel wat grensgemeenten tewerkstelling en handel.

Voor de gemeente Essen mag ik zeggen dat de grens een spoorwegstation opleverde met een huidige tewerkstelling van ongeveer honderd personen; de verschillende douane-agenten en expediteurs bieden voor een 200-tal personen tewerkstelling; 300 werkplaatsen voor een gemeente met 10.000 inwoners: dit is niet te verwaarlozen. Voor Wuustwezel, op 't gebied van grensvervoer nog belangrijker, zijn de cijfers uiteraard indrukwekkender. Een en ander betekent dat die grens niet die onverdeeld ongunstige factor is, zoals men soms voorwendt. Dit is geen pleidooi voor de instandhouding van de grens. Overigens sluit het bestaan van een grens niet uit dat op heel wat gebieden kan worden samengewerkt, ongeacht die grens.

Grenskontakten voor het oplossen van grensproblemen.

Naar mijn gevoel valt de problematiek in twee wel onderscheiden delen uit elkaar. Aan de ene kant zijn er die problemen die voortkomen uit de wettelijke of administratieve bepalingen waaruit doorgaans op fiscaal gebied, op onderwijsgebied, op stuk van zelfstandige vestiging, op sociaal gebied een ongelijkheid voortkomt.

Deze ongelijkheid is wel algemeen voor alle Belgen en Nederlanders, maar ze wordt uiteraard bij grensbewoners vlugger aangevoeld. De ongelijkheid op fiskaal gebied is bv. actueel nu de verhoging op accijnsrechten op rookartikelen in Nederland een ongelijkheid schept, waarbij zeker een aantal

[p. 385]

grenspaal

winkelbedrijven uit het Nederlands grensgebied de gedupeerden zijn; de ongelijkheid van diploma's wordt uiteraard in een grensstreek meer ervaren, omdat men weet dat bv. juist over de grens een onderwijsinstelling bestaat die in het eigen gebied niet aanwezig is, die gemakkelijk bereikbaar is, maar waarvan men ook weet dat het aldaar te behalen diploma in het eigen land voor een aantal betrekkingen niet in aanmerking komt. Voor een gemeente als Essen, aan drie zijden omgeven door de Nederlandse grens en met een bijna te zwaar onderwijsapparaat, zou het nogal wat voordelen bieden indien men de recruteringscirkel rondom de scholen ook op het Nederlands gebied kon doortrekken. Dit maar bij wijze van voorbeeld, want in omgekeerde richting zijn evenveel illustraties van dit voorbeeld mogelijk.

Het feit dat in ons land eerst in 1958 een vestigingswet voor het middenstandsbedrijf werd ingevoerd bracht mee dat toen heel wat Nederlanders, voornamelijk zij die in Nederland geen vestigingsdiploma konden verwerven, in België een plaats zochten en die ook vonden. Uiteraard geschiedde die vestiging voornamelijk in de grensgebieden. Dit zou geen probleem zijn, ware het niet dat de trek in de andere richting praktisch niet voorkwam. Ten aanzien van deze problemen hebben de instanties van de grensgebieden zelf geen beslissingsmacht. Veelal gaat het om toepassingen van de nationale wetgeving. Het probleem aan de orde stellen, door het verzamelen van dokumentatie deze problemen konkretizeren om er de nodige weerklank aan te geven, ziedaar zeker een opgave voor een samenwerkend grensorgaan.

Aan de andere kant zijn er een aantal problemen waar de bestuurlijke instanties (en in de eerste plaats de gemeenten) als regel zouden moeten samenwerken, maar dit onvoldoende kunnen of willen, om reden van de staatsgrens. Deze samenwerking staat nog niet ver. Laat me echter opmerken, dat deze vrijwillige samenwerking tussen verschillende gemeenten in eigen land evenmin ver gevorderd is. De gemeentelijke autonomie moge dan al achterhaald zijn op verschillende gebieden, waar het kan wenst men zich daarin nog volledig uit te leven. Dit betekent dat de voornaamste hinder-

[p. 386]

paal voor samenwerking de mentaliteit is: men wil, zeer dikwijls om prestigeredenen, zijn eigen leventje leiden. Er wordt weleens gezegd dat er moeilijkheden zijn van administratief-juridische aard, die de samenwerking in de weg staan. Die zijn er zeker. Intercommunale samenwerking met gemeenten van een andere staat, waarbij een nieuwe rechtspersoon tot stand komt, is onmogelijk volgens de huidige stand van de wetgeving. Persoonlijk oordeel ik dit echter niet belangrijk.

Bij een poging, voor enkele jaren, om tussen de gemeenten Essen, Ossendracht en Huybergen tot een gezamenlijke huisvuilophaaldienst te komen, werd voor de bezwaren van administratieve aard, in overleg met het Provinciaal bestuur van Antwerpen een sluitende en korrekte oplossing gevonden. Enkel om organisatorische redenen kon nadien de zaak geen doorgang vinden.

Op de mentaliteit komt het dus aan. Die mentaliteit zorgt wel voor de nodige verbeelding. Het mag natuurlijk niet zo zijn dat men eerder met grensgemeenten aan gene zijde van de grens dan met burgemeesters uit eigen land gaat samenwerken. Dat gevaar zit er wel in als men aan een grensoverlegorganisme absoluut inhoud en werk wil toebedelen. Daarom kan een benadering vanuit de werkelijkheid niet genoeg aanbevolen worden. Nu is het zo dat de werkelijkheid van vele grensgemeenten, de ligging, de aanwezigheid (of afwezigheid) van verbindende infra-structuur, de urbanistische uitbouw bijna noodzakelijk tot samenwerking moet leiden.

Vooral op stuk van urbanisatie is nogal wat te doen. De ruimtelijke ordening in België bevindt zich momenteel in een stroomversnellend tempo. De gewestplannen zijn in opmaak en het is logisch dat de ontwerpers niet alleen het te bestuderen gebied, doch ook de omgeving in hun studie betrekken. Voor de grensgebieden betekent die omgeving het gebied aan de overzijde van de grens. Het is bekend dat de studiegroep ‘Mens en Ruimte’ die de studie maakte voor de Noorderkempen, herhaaldelijk in kontakt is geweest met de Noord-Brabantse instanties. De studie ‘Noorderkempen’ houdt overigens rekening met de landschappelijkheid van Noord-Brabant en het bestaan van de Noord-Brabantse stedenrug (Bergen op Zoom, Roosendaal, Breda, Tilburg). Wel mag de vraag worden gesteld of dit overleg niet te uitsluitend het werk van techniekers was en of de beleidsinstanties daarbij niet te weinig werden betrokken. Afgezien overigens van de gewestplannen, zou de opmaak van ieder gemeentelijk algemeen plan van aanleg moeten rekening houden met de situatie van de er omheen liggende gebieden, dit beduidt de aangrenzende gemeenten, zowel binnen- als buitenlands.

Naast de urbanistische aanpak, ligt een breed gebied van mogelijkheden op stuk van allerhande nutsvoorzieningen open. Elektriciteitsaanleg, riolering, waterleiding, waterafvoer zijn belangrijke zaken voor het leefmilieu. Pittoreske situaties - een straat gelegen op Belgisch grondgebied heeft waterleiding, de overzijde, op Nederlands grondgebied, mag niet worden aangesloten op het net - moeten door overleg kunnen gedaan gemaakt worden. Doorgaans gebeurt dit ook; verschillende gemeenten langs weerszijden van de grens hebben een onderling akkoord, waarbij de aan weerszijden van hun grondgebied afgelegen landbouwbedrijven, door de elektriciteitsmaatschappij wier leiding het meest nabij is, van elektriciteit worden voorzien.

Op stuk van afspraken, qua Brandweer, oproep bij ongevallen (dienst 900) bestaat ongetwijfeld één en ander, maar administratieve bezwaren en

[p. 387]

tolkantoor

technische verschillen maken hier de samenwerking soms moeilijk. Hier ligt nog werk voor ‘Dagwerkers’ aan het grenskontakt.

Uit hetgeen voorafgaat blijkt duidelijk dat het werkterrein groot is. De moeilijkheden zijn het ongetwijfeld ook. Er blijft inderdaad een verschillende structuur bestaan tussen de verschillende gemeentebesturen: de burgemeester-ambtenaar en de gekozen burgemeester zien niet steeds op dezelfde wijze de medewerking van hun medebestuurders, in casu schepenen en gemeenteraadsleden. In planologisch opzicht is het trouwens zo, dat een evenwichtige concentratie van gemeenten aan weerszijden van de grens aanwezig is; voor de streek Noorderkempen Noord-West-Brabant blijkt dit bv. duidelijk: Brabant heeft een aanzienlijk aantal grenssteden (Bergen op Zoom, Roosendaal, Breda, Tilburg) die een verstedelijkte inbreng vertegenwoordigen, tegenover het veel landelijker gebied van de Noorderkempen, met slechts Turnhout als centrum en dan nog van regionaal belang.

Al stoort dit minder bij samenwerking op zeer beperkt geografisch gebied (terrein Benego), voor een ruimere samenwerking zijn dit ongetwijfeld bezwaren.

Verschillende instellingen zijn anders of hebben geen evenknie: de Noord-Kempische gemeenten hebben een gemeentelijk politiekorps, de Noord-Brabantse gemeenten ressorteren veelal onder de rijkspolitie. Het Instituut van het maatschappelijk opbouwwerk bestaat in België niet. De ervaring is echter wel dat het verenigingsleven dat zich met sociale en kulturele zaken inlaat veel dynamischer is in de Belgische gemeenten; enkel in de ontspannings- en sportsector is van enige equivalentie geen sprake.

Daarnaast zijn er weerstanden. De soepele vreemdelingenpolitiek van België bezorgt de grensgebieden nogal inwijking van Nederlanders, die nu niet bepaald tot de meest rustige types gaan behoren. Er blijft een mentaliteitsverschil: allen zijn wel Kempische Brabanders, doch de feitelijkheid tot twee verschillende staten te behoren heeft daarover een flinke laag vernis gespreid. ‘Den Ollander’ kent men om zijn krenterigheid en de boerse ‘Belzen’ zijn nu nog al eens voorwerp van spot in regionale bladen, die overigens op voortreffelijke wijze aan de integratie gestalte geven.

[p. 388]

Laat ik sluiten, niet met een dogmatisch of profetisch eindpunt, simpel met een stukje verschenen in het ‘Brabants Nieuwsblad’ naar aanleiding van de Helvoirt-conferentie in het najaar van 1967 met als titel: ‘Grens’.

‘Twee vrouwelijke ministers, een Belgische Madame en onze Nederlandse mejuffrouw doctor, hoorden we in Helvoirt praten over alle mogelijke aspecten van staatsgrenzen en hun stremmende invloed, de grens als scheiding, hoe dat te veranderen etc. etc.. Goed dat ze dat allemaal daar vertelden en niet hier, want dan hadden we ze een lesje kunnen geven. Of is het geen unicum, wanneer een stad een schouwburg heeft en er, juist vanwege die grens, iemand van over de grens, een Belg, in het bestuur zit? Of waar haalt men in samenwerking tussen twee grensgemeenten (Nederlands Roosendaal en Belgisch Essen) ieder jaar een Antwerpse Philharmonie hierheen en dan nota bene onder een Nederlands dirigent (geboren Zeeuw, getogen Hollander, nu Brabander)?

En waar benoemt een prelaat uit België de pastoor en kapelaans van de eerste parochie, al 7 eeuwen lang?

Waar kent een Nederlandse krant (deze krant) zoveel abonnees in België als de Roosendaalse in Essen? En waar komen de vrouwen met bussen vol de grens over naar de markt? en voor de Sinterklaasinkopen enz.? Waar bedoelt men Antwerpen, wanneer men spreekt over “de stad”? En in welke gemeente wonen zoveel geboren en getogen Belgen als hier en waar zoveel rasechte Nederlanders als net aan de overkant?

Goed, maar hier reed dan ook de allerlaatste trein tussen de beide landen. Geen Roosendaler, Nispenaar of Essenaar die ooit de grens als barrière zag. En dat was al heel lang voor iemand het woord “Benelux” uitvond.’