Neerlandia. Jaargang 72

[p. 312]

Doel en werking van de Stichting voor Vertalingen
D.J.J.D. de Wit
directeur van de Stichting voor vertaling van Nederlands letterkundig werk

In december 1954 werd, op initiatief van het toenmalige Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen, een stichting in het leven geroepen, die in haar naam vrijwel haar volledige doelstelling reeds te kennen geeft: Stichting ter Bevordering van de Vertaling van Nederlands Letterkundig Werk. De eigenlijke oprichters van de Stichting zijn geweest vertegenwoordigers van de Koninklijke Nederlandse Uitgeversbond, de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, de Vereniging van Letterkundigen, en het Centrum voor Nederland van de Internationale P.E.N.-Club. Vertegenwoordigers van deze vier organisaties zijn steeds het (Nederlandse) bestuur van de Stichting voor Vertalingen blijven vormen.

De gelden waarmee de Stichting voor Vertalingen haar activiteiten heeft kunnen ontplooien, zijn afkomstig van subsidies, aanvankelijk alleen van het Nederlandse Ministerie van O.K. & W.; later ook van de Koninklijke Vlaamse Academie en het Belgische Ministerie van Nationale Opvoeding en Cultuur; thans van het Nederlandse Ministerie voor Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk en het Belgische Ministerie van Nationale Opvoeding en Cultuur in een verhouding van twee staat tot één.

In de Stichtingsakte van 2 december 1954 werd het doel van het nieuwe instituut als volgt omschreven:

De Stichting heeft ten doel de kennis van de Nederlandse letterkunde in het buitenland te bevorderen.

Zij stelt zich voor dit doel te bereiken door:

a.	Het leggen van contacten tussen Nederlandse en buitenlandse letterkundigen en uitgevers;

[p. 313]

b.	Het meer bekendheid geven aan Nederlands letterkundig werk in het buitenland;
c.	Het doen vervaardigen van proefvertalingen en/of samenvattingen van Nederlands letterkundig werk;
d.	Voorts het aanwenden van alle door het Bestuur nuttig geachte middelen.

Dit kort geformuleerd programma is tot op het huidige moment de basis gebleven voor de activiteiten van de Stichting voor Vertalingen.

Deze Stichting is dus een culturele, niet-commerciële, gesubsidieerde instelling. De aanbieding aan het buitenland geschiedt op grond van literaire merites en op grond van de vraag in het buitenland; geen enkele instantie kan enige invloed op haar handelwijze uitoefenen.

Het Bestuur van de Stichting werd in 1960 uitgebreid met vier Belgische leden (momenteel vertegenwoordigen zij de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde, de Vereniging ter Bevordering van het Vlaamse Boekwezen, de Vereniging van Vlaamse Letterkundigen en het P.E.N.-Centrum voor Vlaanderen) en sinds 1966 zijn er van de ministeries van beide landen regeringsvertegenwoordigers bij de bestuursvergaderingen aanwezig als toehoorders met een adviserende functie.

Het bureau van de Stichting is gevestigd te Amsterdam, Herengracht 400, en telt een bezetting van 3 personeelsleden en een directeur. De basis van het Stichtingswerk is een voortdurende aanbieding van literair werk in het buitenland. Kort na de oprichting werd begonnen met de verspreiding van een bulletin, vroeger Literary Holland, sinds 1960 Writing in Holland and Flanders genaamd. Het blad heeft thans een oplage van 2000 exemplaren en wordt gratis verspreid aan alle geïnteresseerde literaire uitgevers, tijdschriften-redacteurs, vertalers en andere geïnteresseerden over de gehele wereld. Per nummer worden één of twee auteurs uit het Nederlandse taalgebied ‘behandeld’ d.w.z. dat hun werk uitgebreid besproken wordt met een bio-bibliografie en foto's en daarnaast worden er voorbeelden uit hun werk gepubliceerd. In de tweede helft van dat nummer volgt dan een aantal korte besprekingen van nieuwe publikaties en belangrijke herdrukken, met portretfoto's van auteurs of foto's van de omslagen van de boeken. Tevens wordt er, eens per jaar, een zo compleet mogelijke bibliografie van in andere talen vertaald Nederlands literair werk in Writing in Holland and Flanders afgedrukt. De bedoeling van dit blad is buitenlandse vakgenoten voor het werk van deze auteurs te interesseren, en daarom zijn er van de besproken hoofdauteurs van bijna al hun werk gehele of fragment-vertalingen, in boek of manuscript-vorm aanwezig. Deze vertalingen worden, met begeleidende brief, meer informatie en andere materialen aan geïnteresseerden aangeboden.

Auteurs die de laatste jaren als ‘hoofdauteurs’ in het bulletin werden besproken zijn: Marnix Gijsen, G.K. van het Reve, Louis Paul Boon, J. Slauerhoff, Willem Elsschot, Harry Mulisch, Hugo Raes, Simon Vestdijk, Jan Wolkers en (binnenkort) Hugo Claus. Werk van honderden andere auteurs werd, korter of langer, in de loop der jaren behandeld, en zo zijn er dan ook van een 150 romans fragmenten of gehele vertalingen op de

[p. 314]

Stichting aanwezig. Daarnaast zijn er een groot aantal verhalen vertaald, voornamelijk in het Engels en deze worden voortdurend aan grote literaire tijdschriften aangeboden.

Omdat er niets boven een persoonlijk contact met een buitenlandse uitgever gaat, bezoekt de directeur van de Stichting hem regelmatig, die van de grote taalgebieden (Engeland, Frankrijk, Duitsland) minstens 1 maal per jaar, de anderen van tijd tot tijd, bijvoorbeeld Skandinavië, Spanje, Italië, U.S.A. en Oost Europa.

Bovendien is de Sichting jaarlijks met een stand op de Frankfurter Buchmesse vertegenwoordigd en wordt sinds enige tijd ook regelmatig de jaarlijkse boekenbeurs in Warschau bezocht.

Een tweede belangrijke bezigheid van de Stichting is het voortdurend ondersteunen van initiatieven van anderen, waar dat nodig is. Dat kan op vele manieren gebeuren. Vaak wordt de Stichting als informatie-centrum gebruikt. Men vraagt om gegevens over auteurs, boeken, uitgevers. Vaak wordt ook om hulp gevraagd bij het samenstellen van bloemlezingen e.d., Iemand krijgt de opdracht van een uitgever een bloemlezing, verhalen of poëzie samen te stellen en/of te vertalen. Meestal zijn dat buitenlanders en men beschikt niet over het benodigde materiaal om zo'n samenstelling te kunnen maken. Een beroep wordt op de Stichting gedaan en de boekenschenkingen die zij op deze wijze doet vormen een niet te verwaarlozen post op het budget. Bij andere gelegenheden is het materiaal aanwezig maar wordt advies gevraagd welke auteurs op te nemen, welke stromingen in de literatuur te signaleren, welk verhaal of welk gedicht als meest representatief voor een auteur wordt beschouwd. Het verzamelen van bio-bibliografische gegevens geeft vaak problemen, het verkrijgen van toestemmingen van de rechthebbenden, het verschaffen van hun adressen, het zijn allemaal dingen waarin de Stichting behulpzaam kan zijn en is. Soms bemiddelt de Stichting bij conflicten tussen vertalers en uitgevers, dan weer adviseert zij bij het opstellen van contracten tussen binnen- en buitenlandse uitgevers, tracht auteurs wegwijs te maken in de warwinkel van de internationale uitgeverij, steunt beginnende vertalers die hun capaciteiten eerst bewezen, waar dat nodig en mogelijk is; kortom zij tracht overal waar dat gewenst is de helpende hand te reiken.

Zo kwam er op initiatief en/of met hulp van de Stichting al vrij veel tot stand. In Engeland verschijnt de reeks klassieke werken Bibliotheca Neerlandica en in Frankrijk een soortgelijke reeks Pays-Bas-Flandres. Moderne auteurs verschijnen of zullen gaan verschijnen in Engeland, Frankrijk, Duitsland, Amerika (Noord en Zuid), Spanje, Italië, de Oost-Europese landen, Skandinavië, Japan etc.. Anthologiën in vrijwel alle talen ter wereld, tot Russisch, Maleis en Grieks toe.

Deze resultaten zijn, hoe bemoedigend ook, toch nog maar een fractie van wat er nog gebeuren moet. Het zijn resultaten van een moeizame arbeid en vele ervan zijn mogelijk gemaakt door hulp van anderen, zoals de ministeries van Cultuur van beide landen, het Prins Bernhard Fonds en

[p. 315]

zeker niet in de laatste plaats door de niet aflatende ijver van sommige vertalers die door onafgebroken stug werken, een voortdurend benaderen van buitenlandse uitgevers en een haast onuitblusbaar enthousiasme en idealisme vaak geweldige resultaten bereikten, vooral daar waar het voor de Stichting moeilijk was vaste voet aan de grond te krijgen.

Binnenkort zal de Stichting in een gestencild tijdschriftje, Netherlands Books genaamd, aandacht gaan schenken aan het literaire werk uit het Nederlandse taalgebied dat in vertaling verscheen. Dit zal eveneens gratis aan alle personen en instellingen in binnen- en buitenland die, hierin geïnteresseerd zijn, worden toegezonden. De Stichting wil hiermee de buitenlandse uitgever steunen door de verkoop trachten te stimuleren; het is namelijk maar al te vaak het geval dat men in het geheel niet wéét dat een bepaald boek van een bepaalde auteur in vertaling verkrijgbaar is. Tevens wil de Stichting trachten nog op andere manieren aandacht op verschenen vertalingen te vestigen, o.a. door adverteren in binnen- en buitenlandse kranten. Deze activiteiten zijn in de loop der jaren noodzakelijk gebleken aangezien buitenlandse uitgevers vaak niet geneigd zijn veel aan de reclame voor een uit het Nederlands vertaald boek te doen. Dit vanwege het feit dat het literaire boeken zijn, die meestal toch al niet zo hoge verkoopmogelijkheden halen, en omdat het werk is van in dat land meestal totaal onbekende auteurs en tenslotte vanwege de extra-kosten voor vertaling etc.. De laatste jaren speelt de Stichting in toenemende mate een rol in het financiële aspect van deze zaak.

Bij belangrijke samen te stellen anthologieën en bij zeer kostbare maar erg belangrijke vertalingen stelt de Stichting de betreffende personen of instellingen in staat hun werk voort te zetten in de vorm van garantiebedragen aan geld. Hierdoor worden de betrokkenen dan niet voor al te grote risico's gesteld terwijl de verschijning van het boek doorgang kan vinden.

Sommige actieve vertalers, vaak ook zijn dit personen die Nederlands doceren en die lezingen over Nederlandse literatuur over radio en televisie houden, verblijven in landen waar het erg moeilijk is om op de hoogte te blijven van de gebeurtenissen op literair gebied in Nederland en België, nieuwe uitgaven etc.. Om hen in staat te stellen hun Nederlands weer wat op te frissen en om met literaire personen en instellingen in contact te komen nodigt de Stichting van tijd tot tijd een van hen uit om gedurende enige maanden in Nederland en België te verblijven. In 1967 verleende de Stichting voor de eerste maal een stipendium aan een zeer actieve vertaler in het buitenland om hem zo wat te ondersteunen in alle aanbiedingskosten die buiten het vertalen om waren ontstaan en om hem nog wat extra aan te moedigen.

De hier genoemde feiten zijn een aantal van de belangrijkste werkzaamheden van de Stichting voor Vertalingen. Met deze activiteiten en de nog vele kleinere andere probeert de Stichting te doen wat binnen haar bereik ligt om voor de literatuur uit het Nederlandse taalgebied die plaats in de wereldliteratuur te veroveren die zij verdient.

[p. 316]

Hieronder volgt nog een greep uit de in voorbereiding zijnde boeken die door de Stichting zijn ondergebracht of waarin de Stichting een aandeel heeft gehad:

Niederländer Erzählen (verhalenbundel, samengesteld en vertaald door Jürgen Hillner); Frankfurt am Main, S. Fischer Verlag

Louis Paul Boon - De Kapellekensbaan; München, Carl Hanser Verlag

Jef Geeraerts - Ik ben maar een neger/Het verhaal van Matsombo; München, Nymphenburger Verlagshandlung

W.F. Hermans - Tranen der acacia's; Darmstadt, Joseph Melzer Verlag

Lucebert - Verzamelde gedichten; Frankfurt am Main, Suhrkamp Verlag

G.K. van het Reve - Op weg naar het einde /Nader tot U; Hamburg, Merlin Verlag

Jan Wolkers - Een roos van vlees; München, Verlag Kurt Desch GmbH

Philip Mechanicus - In dépôt; London, Calder & Boyars Ltd.

Ward Ruyslinck - De ontaarde slapers; London, Peter Owen Ltd.

Simon Vestdijk - Het vijfde zegel; London, Calder & Boyars Ltd.

Poëzie-Bloemlezing, samengesteld en vertaald door Manfred Wolf; San Francisco, Two windows Press

Liliane Wouters - Bréviaire des Pays-Bas (poëziebloemlezing); Paris; Editions Seghers

Marcellus Emants - Een nagelaten bekentenis; Paris, Editions Universitaires

Edgar du Perron - Het land van herkomst; Paris, Editions Gallimard

Jan Wolkers - Terug naar Oegstgeest: Paris, Editions du Seuil

Remco Campert - Het gangstermeisje; Praag, Odeon

Hugo Claus - De Metsiers; Praag, Odeon

Herman Teirlinck - Zelfportret of Het galgemaal; Praag, Odeon

Clara Hammerich - Nieuw Nederlands proza (bloemlezing); Kopenhagen, Jespersen og Pios Forlag

Poëziebloemlezing, samengesteld door Jan F. de Zanger en Erik Stinus; Kopenhagen, Borgens Forlag

Verhalenbundel; Boedapest

Arthur van Schendel - De waterman; Tel Aviv, Am Oved

Simon Vestdijk - De koperen tuin; Milaan, Adelphi Edizioni

Simon Vestdijk - Het vijfde zegel; Warschau, Panstwowy Institut Wydawniczy

Johan Huizinga - Herfsttij der Middeleeuwen; Boekarest, EPLU

Herman Teirlinck - Zelfportret of Het galgemaal; Boekarest EPLU

Simon Vestdijk - De koperen tuin; Madrid, Aguilar

Verhalenbundel, samengesteld door Sven Delblanc; Stockholm, Prisma

Jan Wolkers - Verhalen; Stockholm, Albert Bonniers Förlag

Jan Slauerhoff - Het verboden rijk; Zagreb, Naprijed

Louis Paul Boon - De bende van Jan de Lichte; Zagreb, Naprijed.