Neerlandia. Jaargang 71

[p. 154]

De toekomst van Benelux
Minister R.A. van Elslande

Het onderstaande is het tweede gedeelte van een redevoering van de heer R.A. van Elslande, Belgisch minister van Europese Zaken, gehouden op 18 maart 1967 ter gelegenheid van de 10e verjaardag van de interparlementaire Beneluxraad te 's-Gravenhage.

Het eerste gedeelte bevat een historisch overzicht, in het tweede ontvouwt de heer Van Elslande een belangwekkende visie op de ontwikkeling van Benelux in de toekomst. Aan de hier naar voren gebrachte visie is o.i. in Nederland te weinig aandacht besteed. Het spijt ons bijzonder, dat wij deze beschouwing eerst nu afdrukken.

Red.

Laten we vandaag echter niet alleen naar het verleden kijken, maar evenzeer naar de toekomst. En dan zou ik mij, samen met u even willen bezinnen over de betekenis van de samenwerking tussen onze drie landen in de eerstkomende decade.

Het werd op veel van uw vergaderingen vaak herhaald en het staat in menig rapport geschreven dat Benelux slechts werkelijk leven zal wanneer de bevolking uit onze landen van een oprechte Beneluxgeest doordrongen is. Sociologisch uitgedrukt zou ik zeggen dat we de overgang moeten vinden van uitwendige Beneluxnormering naar persoonlijk Beneluxbesef.

Het zal echter niemand ontsnappen dat er een duidelijke interferentie bestaat tussen persoonlijk gedrag en groepsinstellingen, tussen kultuurpatroon en maatschappelijke structuren. Het lijkt mij dan ook niet vermetel te stellen dat de Beneluxmentaliteit niet alleen bevruchtend kan werken op de integratie van onze volkeren, maar dat ze evenzeer tot bloei kan worden gebracht door het scheppen van een kader dat aan de nieuwe en veranderende wereld is aangepast.

Dit brengt mij tot de fundamentele vraag: wat willen wij morgen van Benelux maken? En op deze vraag moge ik u thans een strikt persoonlijk antwoord geven dat niemand anders bindt dan diegene die voor u staat. Ik heb lang geaarzeld vooraleer deze tekst neer te schrijven, maar ik heb tenslotte gemeend dat zelfs een minister op bepaalde ogenblikken zijn zuiver persoonlijke mening ook in het publiek prijs mag geven.

Ziehier dan hoe ik persoonlijk over de Benelux van morgen denk.

Als grondidee en uitgangspunt wil ik stellen dat de tijd der kleine nationale staten in West-Europa definitief voorbij is. En tot die kleine staten reken ik evenzeer Duitsland, Frankrijk en Italië als Nederland, Luxemburg en België.

Onze geschiedenis heeft vrije steden gekend die tenslotte hun soevereiniteit ten bate van graafschappen en hertogdommen zagen verloren gaan. En deze gouwstaten



vervloeiden tenslotte, meestal tijdens de 19e eeuw, tot de nationale staten waarin wij ook vandaag de dag nog leven. Sedert twintig jaar echter hebben de grote politieke leiders in West-Europa het duidelijk besef dat ook deze fase is afgesloten en dat een politieke integratie de prijs is die door allen moet betaald worden voor een herwonnen en reële souvereiniteit in de wereld van morgen. Churchill, Schumann, de Gaspari, Adenauer, zij allen hebben het uit de puinen van de tweede wereldoorlog herrijzend Europa gezien, niet als een mozaïek van staatjes, niet als een Europa der vaderlanden, maar als een in wezen versmolten nieuwe gemeenschap, levend in één nieuwe Europese staat.

En het heeft waarachtig niet aan pogingen ontbroken om die idee door te zetten. Kort na het tot stand komen van de E.G.K.S. waarin voor het eerst een supranationale autoriteit werd opgericht, en sterk door deze realisatie, deed men in 1954 een gooi naar een politieke integratie op hoog en belangrijk niveau, nl. de Europese Defensie Gemeenschap. Toen dit gedurfd initiatief door het Franse parlement gekelderd werd was het voor iedereen duidelijk dat de rechte weg naar de top tijdelijk was afgesloten.

Een omsingelende beweging werd genomen met het Verdrag van Rome waaruit de Gemeenschappelijke Markt en de Euratom geboren zijn. De politieke finaliteit van dit verdrag, alhoewel nergens met zoveel woorden omschreven, is overduidelijk en de bepaling waarbij vanaf 1 januari 1966 meerderheidsbeslissingen in de Raad van Ministers van de E.E.G. voorzien was, kon niet anders uitgelegd worden dan als een uiterlijk waarneembare manifestatie van een beginnende politieke integratie.

Sedertdien weten wij allemaal dat ook deze weg, althans voorlopig, is afgesloten. En het zou nogal vermetel zijn te speculeren op de toetreding van Engeland en andere landen als deux ex machina voor een spoedige politieke integratie.

Vandaar dat ik de vraag voor mezelf als volgt formuleer:

[p. 155]

indien wij ervan overtuigd blijven dat de thans bestaande nationale staten naar een politieke integratie toe moeten en indien wij vaststellen dat er in de eerste tijd geen uitzicht is op het vlak van de 6, de 7 of meer, zijn er dan niet voldoende dwingende redenen aanwezig om deze integratie na te streven in het kader van een hernieuwde Benelux.

Komt het u zelfs niet vreemd voor dat wij wel op het vlak van de zes beschikken over een supranationaal gezag, maar dat we dit helemaal ontberen in Beneluxkader.

Is het niet eigenaardig dat onze landen blijkbaar geen gelegenheid laten voorbijgaan om erop aan te dringen dat het Europees Parlement meer reëele macht moet worden toegekend, maar dat diezelfde ijver zoek geraakt schijnt zodra het gaat om de Interparlementaire Beneluxraad.

Stemt het niet tot nadenken dat we in een Europees elan, langs de E.D.G. om, één Euro-buitenlandse politiek hebben willen opzetten, maar dat we blijkbaar aan verbeeldingskracht tekortschieten om iets dergelijks op Beneluxvlak te realiseren?

En nochtans op al deze gebieden zouden wij niet alleen duidelijk kunnen bewijzen dat het ons ernst is met onze politieke-integratie-wil maar zouden wij tevens aan Europa eerst, en aan de ganse wereld daarna, een praktisch voorbeeld kunnen geven van wat op politiek vlak kàn en hoe het moet.

Dat bij de realisatie van een politieke integratie heel wat problemen zullen rijzen en heel wat technische vraagstukken zullen moeten worden opgelost, is overduidelijk. Maar in de politiek zijn steeds twee houdingen mogelijk - de ene die in elke moeilijkheid voldoende grond vindt om geen nieuwe optie te nemen en de andere die in een weloverwogen nieuwe oriëntering de nodige wil en moed put om alle moeilijkheden te overwinnen.

Voor die keuze zijn wij naar mijn mening geplaatst. Indien wij daarop negatief reageren, dan kunnen we verder boeren in het kader van de Benelux-verdragen zoals zij thans bestaan, maar zo onze optie naar nieuwe objectieven gaat, dan moeten wij daaruit de nodige conclusies trekken.

Dat mijn persoonlijke voorkeur naar deze nieuwe aanpak gaat, heb ik u, meen ik, voldoende klaar gesteld.

Nu geef ik er mij echter zeer goed rekenschap van dat, zo onze drie landen ooit tot deze integratie beslissen, dit langs wegen van geleidelijkheid zal moeten gaan. We zullen hierbij dan vooral met twee dingen hebben af te rekenen.

De eerste moeilijkheid is mij dunkt deze, dat men met drie bezwaarlijk tot een systeem van meerderheidsbeslissingen kan komen, zoals dit voor het Europa der Zes bij het Verdrag van Rome was voorzien. Maar ik geloof niet dat dit óf absoluut onontbeerlijk is óf de enig zaligmakende formule zou zijn. Ik kan me zeer goed indenken dat de regel van de unanimiteit in een eerste fase zou worden aangehouden terwijl, na grondige voorbereiding, bepaalde taken aan Beneluxcommissarissen zouden worden opgedragen en dat tenslotte, in een eerder verwijderde toekomst, zou worden uitgemaakt wat tot het ressort van de Beneluxbevoegdheid zou gaan behoren en wat aan souvereiniteit in eigen kring bij de composanten zou blijven.

Zelfs in een integratieperspectief kan men inderdaad de historisch gegroeide werkelijkheid - dit zijn: de nationale staten - niet volledig wegdenken en zal er in lengte van jaren naar een innerlijk evenwicht tussen het oude en het nieuwe moeten gezocht worden.

Er is trouwens een tweede mogelijkheid die we niet uit de weg kunnen gaan en dit is de culturele dualiteit van de gemeenschappen die binnen de Beneluxgrenzen leven.

Ik tracht me hierbij in de huid te wringen van mijn Franssprekende landgenoten en onze vrienden uit het Groot Hertogdom Luxemburg en dan enigszins de huiver aan te voelen die hen moet doorvaren wanneer ze denken aan een nieuwe politieke entiteit waarin het Nederlands nogal sterk quantitatief zou doorwegen.

Maar wat ik hierboven reeds zegde geldt vanzelfsprekend in de allereerste plaats ook voor de culturele problematiek: ook in de uiteindelijke realisatiefase zou aan de componerende gemeenschappen een zeer ruime autonomie moeten worden gelaten zodanig dat alle psychologische remmingen van die aard bij voorbaat moeten worden weggewerkt.

Ditzelfde probleem zal voor de Nederlandssprekenden trouwens in nog veel sterkere mate bestaan op de dag, dat het uiteindelijk mogelijk zal worden gans West-Europa in één nieuwe politieke entiteit te fusioneren.

De oplossing die wij in het Beneluxkader voor dit vraagstuk zouden gevonden hebben zou dan eens te meer als voorbeeld voor Europa kunnen gebruikt worden.

In dit perspectief gezien hoeft het dan, dunkt me, geen verder betoog dat men van Nederlandssprekende zijde geen zweem van cultuur-imperialisme zou kunnen spelen vermits zij in het ruimer Europees kader uiteindelijk de meest bedreigden zullen zijn zodat zij er alles op zullen zetten om aan een tijdelijke culturele minderheid in het Beneluxkader alle mogelijke waarborgen van integriteit en autonomie te erkennen.

Mijnheer de Voorzitter, dames en heren, dit is een zeer ruwe schets van een Beneluxontwikkeling zoals ik die in de toekomst mogelijk acht en persoonlijk wens.

Ik heb het reeds ten overvloede gezegd, maar ik wil het nogmaals met Vondel herhalen: ‘de langsaemheit past groote saecken’. Hoe lang het duurt, en welke proceduren daarbij worden gevolgd is echter van secundair belang. Wat wij in de zeer nabije toekomst voor onszelf moeten uitmaken is of wij deze nieuwe optie willen nemen of niet. In het politieke leven vooral moet men scherp stellen waar men naar toe wil. Het is pas dàn dat men de weg kan uittekenen die wij samen willen nemen.

Laten we samen hopen dat we de goede weg kiezen.