Neerlandia. Jaargang 70

[p. 169]

Z. Exc. Mr. N. Debrot.

De polylinguale literatuur van de Nederlandse (bovenwindse) Antillen

Z.Exc. mr. N. Debrot, gouverneur van de Nederlandse Antillen, heeft onlangs op Aruba een lezing gehouden over het hierboven aangegeven onderwerp. De redactie van de ‘Amigoe’ heeft - met toestemming van de gouverneur - de integrale tekst van diens lezing in haar nummers 12, 17 en 19 augustus gepubliceerd.

Uit deze tekst, die te omvangrijk is om geheel in ‘Neerlandia’ te publiceren, maar te belangwekkend om er aan voorbij te gaan, is een uittreksel gemaakt, dat het betoog van mr. Debrot toch zoveel mogelijk op de voet volgt. Zoals de meeste lezers wel zullen weten, is de schrijversnaam van deze gouverneur Cola Debrot.

De polylingualiteit noemde mr. Debrot een aspect dat tot de wezenlijke kenmerken van de Antilliaanse literatuur, maar ook van de Antilliaanse cultuur behoort. Hij wil dat er onderscheid wordt gemaakt tussen een polylinguale natie en een polylinguale samenleving.

Als voorbeeld en ter verduidelijking van zijn opmerking verwees hij naar Zwitserland, bewoond door een polylinguale natie. Deze Helvetische republiek is een federatie van kantons die respectievelijk Duits, Frans en Italiaans spreken. Zwitserland is dus polylinguaal, maar de Zwitsers zijn ééntalig. Zwitserse schrijvers behoren, al naar de kantons van hun vestiging, tot de Franse, Duitse of Italiaanse taal- en cultuursfeer.

In de Antillen nu bestaat een polylinguale samenleving. Dat betekent dat de individuen polylinguaal zijn, dat de individuen in verschillende taalsferen leven, in de sferen nl. van het Papiaments, Spaans en Nederlands leven.

Die fusies van talen en culturen komen zeer duidelijk - en begrijpelijk - in de Antilliaanse literatuur tot uiting.

Drie stromingen

Na enige publikaties te hebben genoemd, die even zovele overzichten zijn van de Antilliaanse literatuur, onderscheidde de heer Debrot drie stromingen in de Antilliaanse literatuur: een Spaanse stroming, een Papiamentse en een Nederlandse stroming.

De Spaanse stroming speelt zich af in de twee decennia voor en na de eeuwwisseling; deze is het gevolg van het verblijf van een groot aantal uitwijkelingen uit de naburige republieken op Aruba en Curaçao.

De Papiamentse beweging begint aan het einde van de vorige eeuw, maar kreeg pas na de tweede wereldoorlog haar volle ontwikkeling, voor een belangrijk gedeelte onder invloed van het streven naar zelfstandigheid (autonomie).

De Nederlandse stroming begint reeds tijdens de eeuwwisseling met de beoefening der romantische literatuur, maar kwam pas tot volle ontplooiing tussen de jaren 1935 en 1960.

Deze op het oog scherp van elkaar onderscheiden stromingen blijken bij nadere beschouwing zó sterke bindingen te vertonen, dat zij in voortdurende wisselwerking en communicatie met elkaar staan.

Spaanse stroming

De auteurs van de Spaanse stroming worden alle gekenmerkt door een voorkeur voor de romantiek. Typisch Iberisch leggen zij een voorkeur aan de dag voor thema's van het onvervulde verlangen, in het bijzonder op gebieden waar de passies van het hart bij betrokken zijn. Men zou zo denken met typisch Spaanse auteurs te maken te hebben, maar al spoedig blijkt, dat hun beheersing van de Spaanse taal en de verstechniek een zekere stroefheid behouden, zodat men kan spreken van een Spaans, dat een academisch stempel draagt. Ja, er zijn zelfs dichters, die duidelijke representanten zijn van de Spaanse school, maar die op een bepaald moment terugvallen op het Papiaments, en dan juist hun beste verzen schrijven!

Spreker stond stil bij het meest geliefde gedicht op de Antillen, ‘Atardi’, mogelijk gedicht onder de invloed van de Spaanse Heine, Adolfo Bécquer, wiens gedicht over ‘de zwaluwen die niet zullen terugkeren’ alle auteurs van de Spaanse school van buiten kennen; het heeft een thema, dat men ook nog terugvindt bij jonge Papiamentse dichters.

[p. 170]

Papiamentse stroming

De Papiamentse auteurs worden vooral gekarakteriseerd door hun neiging tot het realisme, dat meer en meer internationale vormen heeft aangenomen, misschien te verklaren door het grote aantal Antillianen dat in Nederland studeert of werkgelegenheid heeft gevonden.

Spreker zou het liefst willen spreken van anecdotisch realisme, dat zich vermeit in typeringen van volkstypen en landschappen, die uitmunten door aantrekkelijkheid of die afstotelijk zijn, zoals krottenbuurten. Dit anecdotisch realisme vindt men ook vaak verwerkt in de Papiamentse adaptaties voor het theater door auteurs, die de ‘kopie des dagelijksen levens’ op de planken van het theater trachten te transplanteren, daar theater toch voor een groot gedeelte kopie is van het dagelijkse leven en de toeschouwer zijn eigen leven graag ziet weerspiegeld op het podium. Onder de Curaçaose schrijvers kent men ook een romantisch-realistische groep, die vooral veel aandacht schonk aan de gevaren van de passie, maar ook wel aan het thema van het onvervuld verlangen van de Spaanse romantiek (Pierre Lauffer).

Een derde groep wordt gevormd door de sociaal gepreoccupeerden, of de maatschappelijk geëngageerden, wier werk voor een belangrijk deel een reactie is op de gevestigde maatschappelijke orde en ideologieën; het zijn de revolutionairen en de profeten.

De Arubaanse dichter Federico Oduber, een maatschappelijk geëngageerde en de evengenoemde Pierre Lauffer, een maatschappelijk gepreoccupeerde, behoren tot deze maatschappelijke dichters.

Mr. Debrot noemt dan nog twee symptomen voor het anecdotisch realisme:

de geaardheid van het anecdotisch realisme vertoont duidelijke herinneringen aan de Camera Obscura, waarvan Couperus, de minst Nederlandse onder Nederlandse schrijvers, zegt, dat Hildebrands boek typisch Nederlands is;
veel belangrijker is het symptoom, dat het anecdotisch realisme zich steeds meer ontwikkelt tot lyrisch en romantisch realisme en dat het Papiaments dusdanig hispaniseert, naar taal en thema, dat literatuurbeschrijvers de neiging vertonen deze twee literaturen als eenheid te beschouwen.

Nederlandse stroming

De Nederlandse literatuur op de Nederlandse Antillen wordt in hoofdzaak vertegenwoordigd door de groepering ‘De Stoep’ en de groepering, die voornamelijk gepubliceerd heeft in de ‘Antilliaanse Cahiers’ in de jaren tussen 1950 en 1960.

De evengenoemde, in de tweede wereldoorlog opgerichte, Stoep heeft als orgaan gediend voor drie groepen van auteurs:

Nederlandse auteurs in ballingschap, zoals Gompertz en Adriaan van der Veen, die echter niet de schrijversdrift bezaten van een Ter Braak of een Du Perron en ook weinig invloed op de Stoepdichters hebben uitgeoefend;
een groep sociaal-gepreoccupeerden. Wim van Nuland, pseudoniem voor de Nederlandse dominicaan pater Michael Möhlmann, is een van hen. In zijn ‘Curaçaose portretten’ vindt men de straattypen uit de Conscientiesteeg terug. Zijn werk is het gevolg van het papiamentiseren van Nederlandse auteurs, die door roeping of ambtshalve met het volk in aanraking kwamen.
Een derde groep, die men kan aanduiden als surrealisten, expressionisten of experimentalisten, die echter allen hetzelfde kenmerk vertoonden en die ‘de rechtstreekse belevenis’ eisten. De kleine gedichten ‘De kleine non’ en ‘De Venezolaanse ezelman’ van Engels vertonen een bijzondere combinatie van tropische warmte en Noordnederlandse innigheid.

De groepering, die hoofdzakelijk in de ‘Antilliaanse Cahiers’ heeft gepubliceerd, is ten dele een voortzetting en ten dele een reactie op het streven van ‘De Stoep’. Zij bedienen zich nl. van moderne stijlmiddelen en thematiek, maaar zij wijzen de directe belevenis af, doch sluiten de omweg van bewustzijn en verbeelding niet uit.

De meest bekende vertegenwoordigers van deze groep zijn Tip Marugq en Boeli van Leeuwen, ook Frank Martinus en Aletta Beaujon, van wie binnenkort een nieuwe bundel verzen zal verschijnen: ‘Op zoek naar het evenwicht’.

De laatste twee dichters streven naar een nieuw evenwicht tussen de verschillende taal- en cultuursferen.

Mr. Debrot heeft in zijn lezing het bijzondere fenomeen van taal- en cultuurfusies ontleed en stond aan het slot van zijn rede nog eens stil bij de auteurs die zich bedienen van verschillende talen, meestal met een twijfelachtig succes, omdat zij die talen niet voldoende beheersen om hun intiemste gevoelens en gedachten tot uitdrukking te brengen; of de auteur bedient zich van een enkele taal, die echter wordt ‘gekleurd’, omdat hij ook met een andere cultuursfeer vertrouwd is, bv, hispaniseren van papiamentse en papiamentiseren van Nederlandse auteurs.

Dan zijn er de schrijvers die vanwege hun meertaligheid en door gebrek aan precisie niet tot een keuze van hun materiaal komen kunnen, waardoor het fenomeen van ‘een dichter zonder taal’ mogelijk wordt.

Conclusies

In zijn conclusies stelde de heer Debrot, dat in het algemeen de situatie van meertaligheid een streven naar enkeltaligheid zal oproepen en omgekeerd de enkeltaligheid een streven naar meertaligheid. Ook hier geldt these - antithese en synthese, die weer door een nieuwe antithese wordt opgeheven.

Dit proces geeft ons echter niet de gegevens om te kunnen voorzeggen in welke richting de culturen op de Antillen zich zullen gaan ontwikkelen.