Neerlandia. Jaargang 70

[p. 2]

Enkele beschouwingen over de economie van de provincie Antwerpen
Jozef Drouillon
Medewerker V.E.V.

In onderstaande bijdrage nemen wij ons voor enkele karakteristieken van de Antwerpse economie te belichten die van belang zullen zijn bij een verdere planning van de sociaal-economische uitbouw van de provincie Antwerpen. Vooraf dient gezegd, dat dit artikel geen aanspraak maakt op volledigheid en dat de verkondigde stellingen enkel de auteur binden.

* _* *

De Antwerpse economie werd in het verleden weleens geïdentificeerd met de economische activiteit die in het havengebied ontplooid werd en, alhoewel de andere gebieden van de Antwerpse provincie (zoals de as Antwerpen-Brussel en de Kempen) een merkwaardige expansie kennen, lijkt deze identificatie - wegens de accumulatie van bedrijven - ook in de toekomst te zullen voortleven.

Sedert de laatste wereldoorlog werden er van overheidswege voor 15 miljard Belgische frank investeringswerken uitgevoerd in de haven van Antwerpen (waaronder 5 miljard in het raam van het Tienjarenplan voor de uitbreiding en de modernisering, dat in 1956 aangenomen werd door het Belgische parlement).

Het resultaat van deze inspanningen is dan ook niet uitgebleven. Inderdaad, volgens een informatieve nota in januari 1965, uitgegeven door de Algemene Directie van het Havenbedrijf, beschikt de haven van Antwerpen over:

-	71 km. kaailengte;
-	709 ha. wateroppervlakte in de dokken;
-	een gevarieerde technische uitrusting (kranen, elevators, enz. in totaal een duizendtal);
-	een ongeveer 1.600.000 m^2 opslagruimte;

Werken zeesluis Zandvliet. Bouw grootste sluis ter wereld.

[p. 3]

-	16 droogdokken;
-	4.155.500 m^3 opslaguimte voor petroleum;
-	700 km. spoorwegen in het havengebied.

De Antwerpse haven heeft een bijzondere aantrekkingskracht uitgeoefend op allerlei ondernemingen, waaronder reuzenbedrijven (volgens Belgische maatstaven) uit o.m. volgende sectoren: petrochemie, carbochemie, scheikundige en fotografische nijverheid, industrie van de nonferrometalen, scheepsbouw en -herstelling, auto-assemblage, elektronica, voedingsnijverheid en bouwnijverheid. De aantrekkingskracht van de Antwerpse haven wordt duidelijk geïllustreerd door de lokalisatie na te gaan van de ondernemingen die in 1963 meer dan 500 werknemers tewerkstelden. De ganse provincie Antwerpen telde toen 82 dergelijke ondernemingen en waren als volgt verspreid:

-	32 ondernemingen waren gevestigd in de stad Antwerpen;
-	27 ondernemingen waren gevestigd in de onmiddellijke omgeving van Antwerpen;
-	23 ondernemingen waren over de andere gebieden van de provincie Antwerpen verspreid (met een neiging tot concentratie rond Mechelen en Turnhout).

Het industrialisatieritme is de laatste jaren zo sterk geweest, dat men reeds plannen maakt voor een eventuele industrievestiging en havenuitbreiding op de linkeroever. Deze havenexpansie vormt, samen met de uitdieping van de Scheldebedding (het probleem van de bevaarbaarheid van de Schelde) en het begin van uitvoering van het Schelde-Rijnakkoord, een van de actiepunten die op korte termijn zouden moeten gerealiseerd worden.

* _* *

Een ander expansiegebied van de provincie Antwerpen bevindt zich op de as Antwerpen-Brussel die binnenkort tot één groot industrieterrein zal uitgroeien. Dit is te verklaren door de expansiedrang van de bestaande ondernemingen die in de steden - en vooral in Antwerpen - geen uitbreiding meer kunnen nemen (tenzij hoogtebouw die in vele gevallen noch technisch noch economisch verantwoord is) en die derhalve verplicht zijn bedrijfseenheden op te richten aan de rand van de agglomeraties. Voor Antwerpen is de richting Wilrijk-Aartselaar en voor Brussel het gebied Haren-Vilvoorde-Mechelen bijzonder illustratief.

Bij de expansiedrang van deze ondernemingen dient eveneens de actie gevoegd die gevoerd werd door de nationale en plaatselijke overheden om vreemde investeringen - hoofdzakelijk Amerikaanse - aan te trekken. Niet alleen grote steden (Mechelen) doch ook kleinere lokaliteiten als Bornem hebben op dit gebied voortreffelijke resultaten bereikt en wel zodanig, dat zekere economen zich de vraag stellen of ons bedrijfsleven

Elk zijn eigen wegwijzer.

niet te vrezen heeft voor een ‘kolonisatie van de vreemde bedrijven’.

Zoals gouverneur Declerck het nog onlangs betoogde (31 maart 1965) lopen de Kempen stilaan hun economische achterstand in. Zowel de Noorderkempen (Turnhout, Beerse, Mol) als de Zuiderkempen (Geel, Oevel, Herentals) zijn de laatste jaren op dreef gekomen en men mag redelijkerwijze veronderstellen dat op halflange termijn de Kempen op gelijke hoogte zullen komen als de twee hoger geciteerde gebieden.

Hiervoor is een brede infrastructuur nodig (aanpassing van de wegen, verbreding van het Albertkanaal, aanleg van een collector voor afvoer van industriële afvalwaters, enz.), zodat de kunstige demografische structuur en de goede ligging optimaal kunnen gevaloriseerd worden.

Men mag daarbij niet uit het oog verliezen dat steeds meer en meer de noodzaak wordt aangevoeld om tot institutionele contacten te komen met de Nederlandse grensgebieden. De Turnhoutse studiedag van 19 juni 1965 over de gemeenschappelijke problemen in Noord-Brabant en de Kempen is in feite niets anders dan een verder uitdiepen van de problematiek van het Benelux-Middengebied die over de grenzen heen de economische realiteit - met al haar implicaties - wil bestuderen.

* _* *

Het behoud van het verworvene en de verdere uitbouw van de economische mogelijkheden in de provincie Antwerpen stellen een aantal problemen die in de toekomst een adequate oplossing zullen moeten krijgen wil de economische ontwikkeling niet geremd worden.

Een aantal Vlaamse bedrijven gebruikten traditioneel als voertaal een andere taal dan die, welke gesproken wordt door de streekgenoten. Anderzijds kwam door de inplanting van Amerikaanse bedrijven het gebruik in

[p. 4]

zwang om in een aantal van deze bedrijven, meestal bestuurd door Engelssprekenden, het Engels als voertaal te gebruiken.

Wij zullen hier niet ingaan op de economische, sociologische en psychologische implicaties die deze toestand met zich meebrengt en ons beperken tot het vaststellen dat - nu men zoveel spreekt over de hervorming van de ondernemingsstructuren - een dergelijke situatie een open dialoog tussen werkgever en werknemers bemoeilijkt en dat de integratie van het bedrijf in de plaatselijke gemeenschap praktisch onmogelijk is.

Een tweede probleem is dat van de ruimtelijke ordening. Zoals hierboven geschreven is wordt de as Brussel-Antwerpen één groot industrieterrein. Men kan zich hierbij niet van de indruk ontdoen dat - alhoewel op gemeentelijk vlak een zekere ordening bekomen werd door de aanleg van industrieterreinen - op nationaal vlak de industrievestiging eerder aan het toeval is overgelaten geweest en in elk geval niet gecoördineerd werd. Indien in deze toestand geen wijziging gebracht wordt, zal de provincie Antwerpen binnenkort een volstrekt onbewoonbaar gebied worden. De oorzaak hiervan is te vinden in de fundamentele optie die men jaren geleden genomen heeft door absolute prioriteit te verlenen aan de industrialisatie zonder te bedenken dat een mens, benevens werken, ook ruimte, lucht en groenzones nodig heeft om te leven.

Een ander punt waaraan bijzondere aandacht zal dienen besteed te worden is het wetenschappelijk onderzoek. Het is verheugend dat niet alleen de overheidsinstanties en de werkgeversverenigingen doch ook de bedrijfsleiders een uitgesproken belangstelling bezitten voor dit belangrijk beleidsaspect dat op lange termijn beslist over het voortbestaan van een onderneming. In een aantal Antwerpse bedrijven wordt voornaam opzoekingswerk verricht o.m. in de fotografische nijverheid (Mortsel), de elektronica (Antwerpen), de metallurgie (Hoboken), de petrochemie (Anwerpen), de farmaceutische nijverheid (Beerse) en de kernenergie (Mol). Alhoewel dus op dit terrein een en ander gepresteerd werd, zullen wij in de toekomst onze inspanning nog gevoelig moeten opdrijven, willen wij niet hopeloos achterop geraken in het kader van de Europese en de wereldeconomie.

De factor arbeid wordt in een expanderende economie steeds schaarser. Volgens de berekeningen van dr. R. De Feyter, medegedeeld op het colloquium ‘Antwerpse expansie en Arbeidsmarkt’, ingericht op 8 november 1965 door de Antwerpse afdeling van het Vlaams Economisch Verbond, zou het aanbod van arbeidskrachten in 1970 voor de provincie Antwerpen 585.000 personen bedragen. Op ditzelfde colloquium betoogde H. Cools dat de vraag naar arbeidskrachten in 1970 het aanbod zou overtreffen met 27.147, 5.447 of 13.447 man naargelang de gehanteerde maximale ontwikkelingshypothese.

Hieruit vloeit voort dat de spanningen op de arbeidsmarkt - die nu reeds zeer reëel zijn - in 1970 niet meer zullen kunnen opgelost worden door de uitschakeling van de pendelarbeid. Een massale tewerkstelling van vreemde arbeiders is dus praktisch zeker te voorspellen. De problemen waarvoor de provincie Antwerpen zich geplaatst ziet zijn kenschetsend voor een streek met een hoge industrialisatiegraad. Doch het dynamisme van de bedrijfsleiders, de werklust van de werknemers en de eensgezinde wil om, in een brede geest van samenwerking, de moeilijkheden - die in feite elk groeiproces begeleiden - op te lossen, laat ons toe te veronderstellen dat de provincie Antwerpen meer dan ooit bereid is om haar bijdrage te leveren voor de economische ontplooiing van de Vlaamse gewesten.

FONDS CURSUSSEN NEDERLANDSE TAAL IN FRANS-VLAANDEREN
Het oude jaar 1965 eindigde met de verrassing - f 500,- van mej. R. te Amsterdam!

WIE VOLGT?
Deze cursussen gaan voort en breiden zich nog steeds uit.