Neerlandia. Jaargang 69

Democratisering van het onderwijs in Nederland

In de laatste jaren vooral komt men dit begrip nog al eens tegen en velen zullen zich hebben afgevraagd: wat bedoelt men nu eigenlijk daarmee?

Dat het departement van Onderwijs en Wetenschappen zich in de eerste plaats er mee heeft bezig gehouden en er zich nog mede bezighoudt spreekt van zelf, maar verwacht mag worden dat men ook in A.N.V.-kringen voor deze democratisering belangstelling heeft. In besprekingen van de onderwijsproblematiek in Vlaanderen is op het vraagstuk van de democratisering in dit blad meermalen de aandacht gevestigd. Temeer is het gewenst ook aan de Noordnederlandse situatie aandacht te schenken.

In ‘Uitleg’, het nieuwe weekblad van het nieuwe departement van Onderwijs en Wetenschappen (zonder de Kunst dus) van 21 september 1965 nr 1 is een studie opgenomen van de afdeling Onderzoek en Planning van dat ministerie, die onder de naam ‘terreinverkenning’ tracht de indruk weer te geven, die men krijgt uit het materiaal, dat naar voren komt, wanneer men zich oriënterenderwijs verdiept in het vraagstuk van de democratisering van het onderwijs.

Wat verstaat men in die literatuur onder deze democratisering?

Een omlijnd begrip geeft geen enkele auteur op dit gebied.

Men kan het voorlopig zo stellen - aldus ‘Uitleg’ - dat democratisering gezien wordt als een proces van toenemende gelijkvormigheid tussen beide gelaagdheden. Dit proces is er op uit een zodanig onderwijssysteem te ontwerpen, dat aan àlle lagen in de maatschappij dezelfde kansen worden gegeven. Daarbij wordt ook gedacht aan de toenemende vraag naar academisch gevormden, een vraag waaraan, naar verwacht wordt, de hogere en middelbare milieus niet zullen kunnen blijven voldoen. Het intellect dat ongetwijfeld ook aanwezig is in de lagere milieus moet aan zijn trek kunnen komen.

Hoe de bezetting is op de verschillende inrichtingen van onderwijs toont onderstaande tabel aan:

[p. 172]

Sociale gelaagdheid per schooltype en gedifferentieerd naar geslacht (in %)
milieu	lager n.o.			u.l.o.			kweekschool			h.t.s.			v.h.m.o.			wetensch.ond.			bevolking
	j.	m.	tot.	j.	m.	tot.	j.	m.	tot.	j.	m.	tot.	j.	m.	tot.	j.	m.	tot.
hoger	3	3	3	5	6	5	8	17	13	20		20	25	30	27	45	66	49	5
middelbaar	35	40	37	53	54	53	63	65	64	57		57	52	54	52	46	31	43	30
lager	62	57	60	42	40	41	29	17	24	22		22	23	16	21	9	3	8	65
	100	100	100	100	100	100	100	100	100	100		100	100	100	100	100	100	100	100

Deze cijfers spreken voor zichzelf. Wij vragen aandacht voor de leerlingen uit de lagere milieus op de lagere scholen, waar zij 62% uitmaken van alle scholieren, en het aantal studenten bij het wetenschappelijk onderwijs uit datzelfde milieu, dat nu gezakt is tot 9%, tegen 45 en 46% uit de hogere en middelbare milieus.

Andere tabellen in deze studie tonen aan, dat in de loop der jongste jaren van een duidelijk democratiseringsproces nog geen sprake is en dat dit ook binnen afzienbare tijd niet het geval zal zijn.

De oorzaken voor deze stagnatie ziet men in de financiële middelen bij de lagere milieus, minder intelligentie, de invloed van het milieu. In bepaalde publikaties over de democratisering van het onderwijs wordt gewezen op het procentueel geringere aantal intelligenten in de lagere milieus, waarbij men zich vooral baseert op de resultaten van psychologische tests onder aanstaande recruten. Deze resultaten doen echter niet te kort aan het feit, dat in de lagere milieus ook een tot nu toe niet aangesproken reserve aan intelligenten aanwezig is, die echter door de huidige schoolopleiding niet ontwikkeld wordt.

Dat kinderen uit de lagere sociale milieus, maar van gelijke intelligentie als andere kinderen uit hogere milieus toch eerder achterblijven wordt onder meer toegeschreven aan het feit, dat deze achterblijvers vreemd staan voor de, bij het onderwijs volgend op de lagere school, als vanzelfsprekend gebruikte taal. Daarom zal het onderwijs van de toekomst aandacht dienen te schenken aan een differentiërende organisatie en didactiek, die rekening houdt met de verschillende sociaal-culturele herkomst van de leerlingen.

Het ambitie-niveau van de ouders speelt ook een grote rol. Komt een scholier uit een milieu waar de ouders alles op alles willen zetten om hun kinderen vooruit te brengen, dan is die scholier er heel wat beter aan toe, dan zijn klasgenoot, wiens ouders er eerder op uit zijn om van hun kind financieel zo spoedig mogelijk te gaan profiteren door het na de lagere school aan het werk te zetten.

Als therapeutische middelen bij de pogingen de kansen voor iedereen gelijk te maken worden genoemd: het wegnemen van financiële barrières door studiekostenvergoeding, voorts milieubeïnvloeding, een moeilijke zaak, omdat die milieus helaas zeer moeilijk zijn te beïnvloeden en men bovendien daarbij vrijwel is aangewezen op voorlichting via de massacommunicatiemiddelen.

Van de elf verschillende visies over de beoordeling der feitelijke situaties in de literatuur over het hier behandelde onderwerp aangetroffen citeren wij de elfde: ‘Een algemene hervorming van het voorbereidend hoger en middelbaar onderwijs en wetenschappelijk onderwijs kàn de oplossing geven. Wanneer uitgebreid lager onderwijs en voorbereidend wetenschappelijk onderwijs georganiseerd worden, zodat meer verbindingen, meer tussenpozen ontstaan, meer keuzemogelijkheden gegeven worden voor de talenten en verdere differentiatie naar maatschappelijke omstandigheden van het individu mogelijk wordt, dàn zou het probleem der sociale stijging naar academische beroepen volgens sommige auteurs grotendeels opgelost kunnen worden.

Een grotere mogelijkheid tot specialisatie in het voorbereidend wetenschappelijk onderwijs zou de studieresultaten zeer ten goede komen. Een verkorting van de studieduur zou met deze reorganisatie van dit onderwijs gepaard dienen te gaan.’

De studie besluit dan met het aangeven van de vraagstukken die in de nabije toekomst aan de orde dienen te komen, een respectabele lijst, die vele hoofden van deskundigen nog jaren zal kunnen bezighouden.