Neerlandia. Jaargang 69

Wat Vlamingen van Nederlanders te Brussel verwachten

In de kolom hiernaast biedt het A.N.V. zijn gelukwensen aan n.a.v. de benoeming van een nieuwe Ambassadeur bij de Nederlandse Ambassade te Brussel en de aanstelling van een tweede attaché voor culturele zaken. Er is daarbij de wens uitgesproken dat het contact met culturele instellingen, vooral Vlaamse instellingen, geintensiveerd zou worden. Aan dit contact heeft wel eens wat geschort als ook aan samenwerking tussen Vlamingen en Nederlanders te Brussel op een breder vlak.

Wie er de Vlaamse pers op naleest kan dagelijks de speldeprikjes opvangen aan het adres van Nederlanders, die zich in België - aldus de Vlaming - te weinig taal- en cultuurbewust zouden gedragen.

Is dit verwijt gegrond? Riekt dit niet naar een aftands ‘nationalisme’?

De Nederlanders in België voelen zich als tussen twee fronten. Taalkundige misvatttingen van Franstalige en Brusselse zijde tegenover Vlaanderen breiden zich wel eens uit tot alles wat Nederlands is, spreekt of zich voordoet, ja zelfs al wat met ‘Holland’ verband houdt. Dit kan vervelend zijn, vooral voor Nederlanders die het economisch zowel van Vlamingen als van Walen en Franssprekende Brusselaars moeten hebben. Een aantal van hen heeft hieruit onmiddellijk consequenties getrokken: zij gooien het over de gemakkelijkste boeg en spreken Frans. Een ander deel speelt struisvogeltje; zij binden oogkleppen aan, onthouden zich glimlachend van elk persoonlijk engagement en interesseren zich alleen voor eigen ‘business’.

Maar er staan te Brussel ook voor Nederland grote belangen op het spel. Die belangen zijn niet alleen van economische, maar evenzeer van culturele en taalkundige aard. En wel om twee redenen.

Komt de Nederlandse taal te Brussel nog verder in verdrukking dan dit al het geval is, dan zullen vele Nederlandse staatsburgers, die zich nu reeds en mettertijd nog te Brussel zullen vestigen wanneer deze stad mogelijk eens hoofdstad zal zijn van een Verenigd Europa, daar steeds moeilijker aan hun trekken kunnen komen. D.w.z. dat zij steeds minder gemakkelijk een leefklimaat zullen kunnen opbouwen en een stukje van hun eigen cultuurmilieu scheppen, waaraan mensen die lange jaren buitenlands vertoefden terecht zo'n grote betekenis hechten. Want dit leefklimaat beïnvloedt in niet geringe mate de familiale en professionele situatie. De reden waarom Nederland bewust of onbewust de Europese aspiraties van Brussel zo krachtig steunt, is juist omdat het zo nabij het eigen land gelegen is.

Een tweede reden waarom een algemeen Nederlandse culturele aanwezigheid te Brussel zo belangrijk is houdt verband met het internationaal ontmoetingscentrum op alle gebieden - ook de cultuur - waartoe Brussel geroepen is. Onbekend is onbemind. De wijze waarop

[p. 111]

een land door een ander land ‘au sérieux’ wordt genomen is in niet geringe mate afhankelijk van de bekendheid en de waardering voor taal, cultuur en beschaving. Een politiek van culturele aanwezigheid ligt enerzijds ten grondslag aan elk verder succesvol optreden van een land en is anderzijds het sluitstuk bedoeld als follow-up van welk ander optreden dan ook. Nederlanders die het cultureel optreden in het buitenland als nutteloze luxe beschouwen zouden zich eens ernstig op de volgende uitspraak van wijlen President Hoover moeten bezinnen. Op een vraag of de Amerikaanse film van belang was voor de Amerikaanse industrie in het algemeen, antwoordde Hoover: ‘Ik weet het niet, maar ik stel vast dat daar waar er meer Amerikaanse films worden verkocht er ook meer Amerikaanse auto's, Amerikaanse petten en Amerikaanse fonografen van de hand gaan’. Dit is geen pleidooi opdat Nederlanders in België zich met kop en schouders in de ‘Vlaamse strijd’ zouden storten, waartoe sommige profeten wel eens oproepen. Zo'n steun zou overigens voor het Nederlands te Brussel slechts een boemerang-effect hebben; ook omgekeerd blijft ‘onbekend onbemind’ een spreekwoordelijke waarheid. De geschiedenis blijft meespelen, ook die van 1830...

Welke culturele aanwezigheid?

De beste manier waarop Nederlanders en in het algemeen de te Brussel en in België gevestigde Nederlandse instellingen de Nederlandse zaak te Brussel doeltreffend kunnen steunen is de Nederlandse cultuur in haar meest

Grote Markt te Brussel

waardevolle uitingen en op het hoogste niveau te demonstreren.

Er gebeurt al wat in het kader van het Belgisch-Nederlands cultureel akkoord. Het resultaat kan men b.v. lezen in lovende persreacties n.a.v. het recente optreden van het ‘Nederlands Ballet’ te Brussel en de toneelgroep ‘Centrum’. Het Brusselse blad ‘Le Patriote Illustré’ (23-5-'65) schreef daarover het volgende:

‘Si l'on demandait à des fervents amateurs de théatre d'énumérer les meilleurs compagnies européennes, le Théatre de France de J.L. Barrauld, le T.N.P. et la Comédie Française seraient aussitôt cités. Quelques connaisseurs ajouteraient l'Old Vic, le Wiener Burgtheater, les troupes de Hambourg et Düsseldorf et peut-être de Zürich. Mais combien songeraient à Amsterdam?

C'est pourtant à ce niveau que se situent les quatres programmes (dont deux joués deux fois), que nous a présentés le “Toneelgroep Centrum” cette année’.

Maar deze gelegenheidsvoorstellingen zijn onvoldoende om dit ‘goodwill-proces’ op korte termijn te versterken. Dit persuittreksel bewijst evenwel dat de Franstalige Brusselse pers veel meer ontvankelijk is voor Nederlandse culturele manifesaties te Brussel op het hoogste niveau dan voor Vlaamse en van welke betekenis zulke recensies zijn wanneer men de verspreiding en de invloed van deze bladen in België en over de grenzen kent.

Het getuigt niet van een reëel inzicht in de psychopolitieke kaart in België van Nederlandse zijde te horen beweren dat de Nederlandse culturele belangen te Brussel

[p. 112]

veilig zijn, omdat daarvoor de Vlamingen instaan - of erger - maar moeten instaan. De Waals-Vlaamse verhoudingen doorkruisen een normale beoordeling van elkaars culturele prestaties. Dit afkeuren doet er niets van af dat dit feit een realiteit blijft. Men vergete immers niet, dat het Franstalig vooroordeel - tot op de dag van vandaag - tegenover de Nederlandse cultuur voortspruit uit de jarenlange identificatie - sinds de scheiding van 1830 - van die Nederlandse cultuur met het armtierige peil van het Vlaamse culturele leven tussen 1830 en 1930.

Franstalige kringen blijven bv. hardnekkig een onderscheid maken tussen ‘le flamand’ en ‘le Hollandais’. In 1909 verklaarde de kerkelijke hiërarchie nog dat het Nederlands (le flamand) niet in aanmerking kon komen voor wetenschappelijk onderwijs; hoe er te Leiden en elders gedoceerd werd, daarover bleef men toen onkundig. De houding, die Franstaligen nu nog aannemen, is, voorzover ze eerlijk is, een illustratie van de sociologische wet der ‘vertraagde opinievorming’.

De ‘Vlaamse Beweging’ heeft op eigen krachten het door eeuwen vreemde onderdrukking verpauperde cultuurleven in de Zuidelijke Nederlanden moeten zien te verheffen. Dit saneringsproces is momenteel in de Vlaamse gewesten wel ver gevorderd, maar in sommige aspecten van de ‘hoogcultuur’ nog niet ver genoeg (denk aan het beschaafde taalgebruik) om de Franstaligen het Nederlands en de Nederlandse cultuur als gelijkwaardig en even hoogstaand als de hunne te laten erkennen.

Daarbij is de francofoon in België, en ook wel elders, chauvinist. De Franstalige Belgische pers besteedt praktisch geen aandacht aan het Nederlandse geestesleven, evenmin trouwens aan andere culturen. De R.T.B. zendt nóóit één Nederlands chanson of volkslied uit en hoogst zelden een muzikaal werk, een luister- of toneelspel van Nederlandse oorsprong. Toen de Kultuurraad voor Vlaanderen een onderscheiding ten bedrage van 100.000, - Belg. fr. (f 7.000, -) aan een Parijse hoogleraar voor zijn wetenschappelijk werk over de Nederlandse literatuur uitreikte, vond geen enkele Franstalige krant in België het een berichtje waard.

Het gaat in de toekomst om Brussel

Nu is Brussel de enige (overwegend Franse) stad waar de Nederlandse presentie zich rechtens en normaal kan, mag en moet manifesteren. In geen enkele Franstalige stad zijn de mogelijkheden tot onmiddellijk contact met de Franstalige groep en dus tot uitstraling van onze cultuur onder die groep zo groot als te Brussel.

Vanaf het ogenblik dat het Franstalige Brussel - althans de leidende opiniemakers - werkelijk waardering zal opbrengen voor het Nederlands (geen parade-glimlach ‘pour les besoins diplomatiques et commercials de la cause’), is het taalvraagstuk in België opgelost. Zodra Frans spreken of Nederlands spreken te Brussel volkomen als gelijkwaardig zal worden beschouwd, zal niet alleen Vlaanderen zich in eigen hoofdstad thuis voelen, maar zullen tevens Nederland en de Nederlandse cultuur doeltreffender kunnen meespelen in het Europa en de wereld van morgen.

Op de Nederlandse ambassade te Brussel zijn twee ambtenaren belast met het behartigen van de Nederlandse culturele belangen. Gelooft men met name in Den Haag dat twee ambassade-ambtenaren zo'n taak alleen aankunnen? Volstaan twee culturele functionarissen - hoe goed deze zich ook inspannen - om die hardnekkige ‘préjugés’ van meer dan een half miljoen Franstalige Brusselaars en vier miljoen francofone Belgen tegenover de Nederlandse cultuur in goodwill en waardering om te zetten? Als Frankrijk en Parijs veel meer respect voor de Nederlandse cultuur opbrengen en daarmee Nederland - ook politiek - meer ‘au sérieux’ nemen dan de Franstalige Belg, dan is dit mede te danken aan het hoogstaande cultuurwerk van een goed uitgerust ‘Institut Néerlandais’ te Parijs.

Mr. J.L. Heldring formuleerde onlangs zeer treffend de toekomstige betekenis van Brussel in zijn rubriek ‘Dezer dagen’ in de Nieuwe Rotterdamse Courant (21-6-'65):

‘Brussel zal in zijn functie van Europese hoofdstad op den duur meer als een magneet op Nederland werken dan Den Haag - of laten we zeggen de randstad Holland - ooit op België of zelfs Vlaanderen. Dit is ook een normaal verschijnsel: van elke economische integratie profiteert het centrum van de nieuwe eenheid meer dan de gebieden die aan de periferie van die eenheid komen te liggen, en Nederland ligt nu eenmaal geografisch aan de periferie van het E.E.G.-gebied’.

Een Nederlands cultureel centrum

Het mag hier een gelegenheid zijn om opnieuw de suggestie van mr. H.J. Reinink tijdens het 35e Nederlands Congres te Vlaardingen in 1961 in herinnering te

Institut Neérlandais, Parijs: Voorbeeld voor een Nederlands Instituut te Brussel

[p. 113]

brengen - daarna overgenomen in het advies van de ‘Gemengde Commissie ter uitvoering van het Belgisch-Nederlands cultureel akkoord’ en destijds ook met aandrang in de Nederlandse pers ondersteund (o.m. de Nieuwe Rotterdamse Courant’) - om te Brussel een ‘Nederlands cultureel centrum’ op te richten. Andere landen hebben het belang van dergelijke culturele ‘public relations’ reeds sedert lang ingezien. Na de oorlog werd door de Duitse republiek te Brussel een ‘Deutsche Bibliothek’ met een fraaie leeszaal, voordracht- en tentoonstellingsruimte geïnstalleerd (Koningsstraat 66, Brussel). Er gaat geen week voorbij of een deel van de Brusselse society wordt daar op allerlei culturele manifestaties vergast. Ook de ‘British Council’ (zie Neerlandia nr. 5/1964) heeft te Brussel een werkzaam cultureel instituut (Marnixlaan 23, Brussel), om van de ‘Alliance Française’ (Neerlandia nr. 6/1964) met de hele Parijse inbreng maar te zwijgen.

Daartegenover bezitten de duizenden Nederlandse ingezetenen rond Brussel slechts een bescheiden en gesloten privé-clubgebouw, hoofdzakelijk bestemd voor sociale contacten met landgenoten. Werkelijke Nederlandse tegenwoordigheid op cultureel gebied vereist meer. Alle belangrijke Nederlandse toneelgroepen, de beste orkesten, representatieve beeldende kunstenaars en vooral de recente Nederlandse speelfilms zouden met hun jaarlijkse topprodukten minstens éénmaal per jaar naar Brussel moeten komen!

Nederland steunt op het diplomatieke vlak Brussel als hoofdstad van het verenigd Europa; maar hoe groot op alle terreinen de invloed van Brussel zal worden, wanneer het eenmaal zover is, heeft Nederland tot op heden nog niet voldoende onder ogen gezien.

Men zou zelfs terecht kunnen stellen - en mijn Vlaamse vrienden houden het mij ten goede - dat Nederlandse culturele manifestaties in de eerste plaats op het francofone en internationale Brusselse publiek moeten worden afgestemd.

Als het Noorden te Brussel deze ‘mentale omscholing’ bij onze Franstalige landgenoten kan teweeg brengen, dan zal elk Vlaams verwijt tot de Noorderbuur overbodig worden. De Vlaamse Beweging is voor de rest mans genoeg om de ‘politieke’ kooltjes uit het vuur te halen. Waar het op aankomt is, dat het Noorden mede de - culturele - brandstof zou leveren, zonder welke geen vuur kan branden en geen cultuur kan gedijen. In krijgstaal heet dat: logistieke steun. In een Verenigd Europa waar De Gaulle nog meespeelt, is deze steun onvervangbaar, onmisbaar. Oók voor Nederland zelf!

Mr. J. Fleerackers