Neerlandia. Jaargang 69

Publikaties

Boekbesprekingen

Overal hollanders, een reisverhaal door P.J. Risseeuw uitgegeven door Bosch en Keuning N.V. Baarn 1965. Prijs f 9,50. Zie vorig nummer op de binnenomslag.

De bekende schrijver P.J. Risseeuw heeft iets gedaan, waar niet iedereen aan toekomt, maar wat hij als gepensioneerde heeft kunnen doen. Hij heeft een enorme reis gemaakt door die delen van de wereld waar zich veel Nederlanders hebben gevestigd: de Verenigde Staten en Canada, Australië en Nieuw-Zeeland en Zuid-Afrika. Deze wereldreiziger vertelt wat hij op deze reizen heeft ervaren. Een boek, verlucht met 48 foto's, om zelf te lezen, maar ook om ten geschenke te geven aan in het buitenland wonende en werkende familieleden en kennissen.

Hij vertelt ons in het eerste deel van Manhattan, Nieuw-Amsterdam, Michigan en Ontario; in het tweede deel over Sydney, Melbourne, Tasmanië en Queensland. In het derde deel allerlei aardige dingen over Kaapstad, Pretoria en Johannesburg. Laat u niet afschrikken door deze dorre opsomming; het boek zal u boeien over al deze landen en steden, waar verleden en heden in elkaar overvloeien.

Voorts ontvingen wij:

Maurice Fabre: Geschiedenis van de menselijke communicatie. Uitg. Scheltema & Holkema n.v., Rokin 74-76 te Amsterdam. 110 blz., serieprijs f 12,50 - losse delenprijs f 14,50.

Dr. P.C. Paardekooper: De Vlamingehut van Oom Tom. De teksten van dit boekje hebben als basis gediend voor KRO-spreekbeurten in februari en maart 1965. Uitg. M. Pelgrims, Voorzorgstraat 92 te Kessel-Lo (België). 31 blz., prijs 50 Bfr.

‘Niederländische Literatur der Gegenwart’. Uitg. Städtische Volksbüchereien, Dortmund 1964. 71 blz.

Onder bovenstaande titel werd ons van bevriende zijde een nuttig middel in de strijd om meer begrip voor onze literatuur in Duitsland toegezonden.

Inrichting

Het betreft een opsomming van de moderne Noordnederlandse dichters vanaf de generatie Leopold - Boutens - Henriëtte Roland Holst tot heden in alfabetische volgorde met hun voornaamste al of niet in het Duits vertaalde werken. Aan de lijst dezer werken gaat bij elke dichter een korte biografische notitie vooraf.

Achter de alfabetische opsomming treft men de titels aan van een vijftal novellenbundels van vertaald al of niet uitsluitend Nederlands proza, die door de bekende vertaler Rolf Italiaander wordt ingeleid; daarna die van een negental bloemlezingen van vertaalde geheel of gedeeltelijk Nederlandse gedichten, waarvoor de zojuist met de Martinus Nijhoff-prijs bekroonde Duits-Nederlander Ludwig Kunz een woord vooraf geschreven heeft. Ben Stroman geeft een korte karakteristiek van het Nederlands proza. Tot slot volgt een bibliografisch aanhangsel en een namen-register.

Het werkje, dat een zeventig bladzijden telt, wordt ingeleid door de bekende schrijver en literatuurcriticus van ‘Het Vaderland’, Pierre H. Dubois, met een kundig artikel over ‘Moderne Literatur in den Niederlanden’ en a.h.w. uitgeluid door de oud-lector in het Nederlands te Keulen, mevrouw dr. Marta Baerlecken-Hechtle, met een aardige bijdrage over ‘Niederländische Literatur in Deutschland’.

Het geheel is door Fritz Heuser in de reeks ‘Völker im Spiegel der Literatur’ van de Städtische Volksbüchereien Dortmund uitgegeven, die zelf het boekje inleidt en hier en daar korte mededelingen inlast. Alles bijeengenomen dus een kundig opgezet en zeer bruikbaar naslagwerkje en zeker geschikt een Duits geinteresseerd, doch nog onkundig publiek, een eerste oriënterend overzicht te verschaffen.

Inhoud

Voor ons Nederlanders is het belangwekkend uit dit overzicht te leren kennen, wie van onze moderne schrijvers en dichters nu in het Duits vertaald zijn en in welke mate. Ik heb daarvan het volgend lijstje opgemaakt - het cijfer achter de schrijversnamen geeft het aantal van hun vertaalde romans of novellenbundels aan -: Bomans (6), Carmiggelt (7), Coolen (4), Dermoût (2), Den Doolaard (7), Van Eysselsteijn (3), Haasse (3), Van der Hoogte (1), A.M. de Jong (1), Last (1), Lucebert (1), Minco (1), Morriën (5), Mulisch (3), Nooteboom (1), Ouwendijk (3), Presser (1), Vestdijk (7), Th. de Vries (10), Van de Werfhorst (2).

Voorts zijn in de genoemde vijf bundels, behalve van de bovenvermelden, novellen opgenomen van: Aafjes, Bernlef, Blaman, Bordewijk, Couperus, M. Dekker, Friedericy, Van Gestel, Greshoff, Nijhoff-Wind, Van der Veen, De Vreede, Van der Woude.

[p. 69]

Wat de negen bloemlezingen van gedichten betreft kan ik met de mededeling volstaan, dat zij van vrijwel alle belangrijke dichters een of meer specimina bevatten. Waaarbij zich echter de nijpende vraag voordoet of zo'n paar gedichten van een bepaalde dichter uit een vreemde literatuur in staat zijn voor een buitenlandse belangstellende lezer meer dan een zeer voorlopig beeld op te roepen, waarop dan evenwel weinig kan volgen, daar slechts van één enkele dichter, Lucebert, een gehele bundel vertaald is.

Kortom, juist met het misschien belangrijkste genre van onze moderne literatuur, de lyriek, is het inzake vertalingen in het Duits nog niet best gesteld. Met het proza iets beter, hoewel daar toch ook belangrijke figuren ontbreken of slechts door een enkele novelle vertegenwoordigd zijn.

Kritiek

Als principiële opmerking ga vooraf, dat ik het betreur, dat niet, zoals dit in Nederlandse literatuurgeschiedenissen, bloemlezingen enz. gebruikelijk is, de Noord- en Zuidnederlandse literatuur, hetzij na elkaar, of, zoals in sommige nieuwere werken op dit gebied, als één geheel behandeld worden. Waarom kunstmatig te scheiden, wat van nature bijeenhoort? In werken over Duitse letterkunde b.v. pleegt men de Oostenrijkers of Duits-Zwitsers toch ook niet van behandeling uit te sluiten.

Verder kan ik, hoewel het werkje zorgvuldig is samengesteld, enkele kritische opmerkingen toch niet achterwege laten:

1. Ofschoon Pierre Dubois zijn overzicht van de moderne Nederlandse literatuur terecht met de Tachtigers begint, zijn deze in de alfabetische lijst niet opgenomen: deze vangt zoals gezegd met de na-Tachtigers, de z.g. tussengeneratie, aan. Dit heeft tot gevolg, dat niet alleen de mooie vertalingen door Stefan George van Kloos' beroemdste sonnetten en van die van Verwey uit ‘Stimmen der Völker’ niet zijn vermeld, maar dat ook de romans van de grootste prozaïst van onze nieuwere letterkunde, Louis Couperus, wegvallen. En dit hoewel er volgens ‘Nederlandse schrijvers in vertaling’ door A.J. van Huffel (Brill 1939, suppl. 1946) maar liefst 28 romans en novellenbundels van Couperus in het Duits vertaald zijn. Evenzo is het met Verwey, van wie volgens dezelfde bron 8 bundels gedichten en opstellen o.a. door Friedrich Gundolf, Karl Wolfskehl e.a. zijn vertaald; o.a. zijn ‘Aufsätze über Stefan George (...)’ en het bekende ‘Mein Verhältnis zu Stefan George’. En dan de in Duitsland werkelijk niet onbekend gebleven Van Eeden met 12 in het Duits vertaalde romans, dichtbundels en drama's en Heijermans zelfs met 20. Misschien zijn de oplagen niet altijd zo groot geweest, maar in biblotheken zullen deze werken voor geïnteresseerden toch nog te vinden zijn. En dat deze schrijvers t.d. zeker nog niet als verouderd mogen worden beschouwd, hebben wij verleden jaar tijdens de Heijermansherdenking en b.v. aan prof. Rümkes recente uitnemende studie over Van Eedens ‘Van de koele meren des doods’ kunnen merken. Zo bestaan er ook van Gorters ‘Mei’ en ‘Een klein heldendicht’ Duitse vertalingen. En hetzelfde geldt van 5 werken van Emants, op wiens belang Pierre Dubois' voortreffelijke studie voorkort het volle licht heeft doen vallen. Al deze schrijvers en werken zijn dus in de genoemde alfabetische lijst niet te vinden.

2. Doch ook van de schrijvers van na Tachtig ontbreken de gegevens omtrent heel wat vertalingen. Ik noem slechts de belangrijkste, eerst van niet in de lijst opgenomen schrijvers: Costers ‘Marginalia’, 10 romans van Johan Fabricius, de subtiele bewerkingen door Rudolf Alexander Schroeder van Geerten Gossaerts ‘Experimenten’, Van der Leeuws: ‘Ich und mein Spielmann’ en ‘Der kleine Rudolf’, 2 romans van Van der Meer van Walcheren, 4 van Top Naeff, 1 van Marianne Philips, 2 van de Schartens, 1 van Van Suchtelen, 3 van M. Szekely-Lulofs en 4 van Augusta de Wit.

3. Ook van wel in de lijst vermelde schrijvers ontbreken titels:

Zo van Coolen: ‘Der Fremde’, van Van Eysselsteijn: ‘Das Rätsel des 13. Dezember’, 2 van A.M. de Jong, Hoorniks ‘Geburt’, ‘Zuiderzee’ van Jef Last, De Mans ‘Die Steigende Flut’ en 4 werken van Van Schendel.

4. In de ‘bibliografischer Anhang’ is heel wat belangrijk en hier minder bekend materiaal samengebracht. Toch zou in het lijstje van Nederlandse literatuurgeschiedenissen, waarin zelfs een minder bekende en wat verouderde als die van Frans Bastiaanse is opgenomen, W.L.M.E. van Leeuwens ‘Dichterschap en Werkelijkheid’, vooral het ‘Handboek’ van Prinsen, het boeiend geschreven ‘Nieuw Handboek’ van Walch en zeker Prof. Baurs ‘Geschiedenis van de Letterkunde der Nederlanden’, waarvan helaas nog steeds niet meer dan 7 delen verschenen zijn, niet mogen ontbreken.

En dan, laat men een volgende keer de Nederlandse namen nog eens op drukfouten controleren. Er komen er nogal wat voor.

Summa Summarum: Wij zijn buitenlanders, die liefde voor onze literatuur hebben opgevat, van harte dankbaar voor alles wat zij ter verbreiding van de kennis hiervan in hun land doen. En er is aan dit klein compendium zeker met toewijding en ook met kennis van zaken gewerkt. Maar toch raden wij aan bij een naar wij hopen spoedige herdruk een groter volledigheid na te streven. Vergelijkt men het gebodene met nieuwere bronnen dan ik gedaan heb, dan zullen er waarschijnlijk nog wel meer omissies aan het licht komen. En men bedenke: wat heeft een Duitse belangstellende er ten slotte aan, wanneer hij in de opgegeven novellenbundels b.v. een of twee stukjes van Couperus aantreft, die hem tot niet meer dan een eerste kennismaking in staat stellen, als hem niet de weg gewezen wordt de grootheid van deze uitzonderlijke figuur ook werkelijk te leren kennen door zich in zijn romans te verdiepen?

Ten slotte: wie schrijft er na Lina Schneider (1887!) een nieuwe Duitse geschiedenis van de Nederlandse letterkunde? Want een uit het Nederlands vertaalde zou waarschijnlijk toch nooit geheel aan het doel kunnen beantwoorden. Wel heb ik iets horen verluiden, maar zeg nog niet wat!

Dr. J.M. Jalink.

Vyftig jaar, 1914-1964, Gedenkbundel, saamgestel uit die publikasies van J.L. van Schaik, Beperk, by geleentheid van die vyftigjarige bestaan van die uitgewery. Uitg. J.L. Van Schaik, Beperk, Pertoria z.j. (1964).

Ter gelegenheid van het feit, dat het in juli 1964 een halve eeuw geleden was, dat Joh. L. van Schaik, uit Nederland, een boekhandel en uitgeverij in Pretoria oprichtte, heeft hij deze bundel het licht doen zien.

Het boek biedt een bloemlezing uit 22 van de honderden prozawerken die in die periode bij Van Schaik het licht zagen en geeft zo tevens een overzicht van Zuid-Afrika's literaire produktie in die jaren. Dit is niet systematisch en ook niet representatief, enigszins willekeurig, omdat het alleen proza bevat van schrijvers die bij de jubilerende zaak uitgaven en niet van hen wier werk bij andere Zuidafrikaanse uitgevers werd gepubliceerd. Behalve van betrekkelijk onbekende en thans vrijwel vergeten auteurs als Dr. O'Kulis (schuilnaam voor ds. W. Postma), J. Lub en Léon Maré, treffen wij hier fragmenten aan uit boeken van Jochem van Bruggen, Sangiro, Gustav S. Preller, G.C. en S.B. Hobson, C.M. van den Heever, Uys Krige en Eitemal (prof. Du Plooy Erlank). Van elk der schrijvers is een biografie en een pentekening (door M. Roos) opgenomen.

Over de geschiedenis van de zaak zelf geeft dit werk ons helaas geen bijzonderheden. De bescheidenheid van de heer Van Schaik kennende, betreuren wij dit toch wel bijzonder. Zijn uitgeverij en boekhandel, nog altijd in de Kerkstraat, in het centrum van Pretoria, gevestigd - een prachtig, modern gebouw met een rijke verscheidenheid aan boeken in Engels, Zuid-Afrikaans en ook andere talen, ook van Europese uitgevers - zijn toch van grote betekenis voor de cultuur van Zuid-Afrika geweest, met name in die

[p. 70]

eerste jaren van deze eeuw; en deze taak blijft ‘Van Schaik’ trouw, evenals zijn zonen aan wie hij meer en meer de leiding gaat overgeven. Het is te hopen dat hij ook eens de historie van zijn zaak, die een grote bloei heeft bereikt, op schrift zal stellen. In het Zuid-Afrika van de laatste halve eeuw was die zaak nauw verbonden met de ontwikkeling van taal en cultuur en evenals deze bundel een bijdrage tot de kennis daarvan is, zal zulk een geschieendis ons bijzonderheden kunnen onthullen over een periode van cultuurontwikkeling, die van grote betekenis voor Zuid-Afrika is.

De heer Van Schaik weet uit persoonlijke ervaring en contacten met schrijvers veel van deze periode af; hij bezit ook de volledigste verzameling Africana in heel de Republiek. De biografieën in deze bundel zijn van zijn hand, de keus van de genomen stukken heeft hij zelf gedaan.

Bij dit jubileum moet zeker ook worden vermeld de betekenis, die Van Schaiks werk voor Nederland heeft. Met veel risico en grote kosten heeft hij steeds zoveel mogelijk gezorgd, dat de belangrijkste Nederlandse studie- en literaire werken bij hem voorhanden waren; hij had een afzonderlijke afdeling voor het Nederlandse boek. De belangstelling hiervoor is echter de laatste jaren verminderd; vooral sinds het Zuidafrikaans de eigen taal van een eigen volk is geworden. Toch blijft het Nederlandse boek van grote betekenis voor Zuid-Afrika en ik ben er zeker van dat in de volgende halve eeuw de firma Van Schaik (zeker niet ‘beperk’ in culturele zin) de belangstelling voor Nederlandse literatuur zal blijven stimuleren.

Tenslotte mag ik wel mede uit naam van het A.N.V. onze gelukwensen aanbieden met dit jubileum van een firma, die voor de bevordering van de Nederlandse cultuur - en de Zuidafrikaanse loot daarvan - zo verheugend veel heeft gedaan.

P.K.