Neerlandia. Jaargang 69

Vlaanderen

De Platdietse streek

Ten oosten en ten zuidoosten van de Voerstreek ligt, als overgangsgebied naar het Duitse taalgebied, de Platdietse streek. Ze omvat de gemeenten Sippenaken, Gemmenich, Homburg, Montzen, Moresnet, Hendrikkapelle, Welkenraat, Balen en Membach, alle samen hadden ze op 31 december 1961 een bevolking van 17.363 inwoners.

Tot in de eerste helft van de 19e eeuw was het Nederlands er de kultuurtaal. Vanaf 1830 werd het Nederlands er als kultuurtaal steeds meer vervangen door het Duits. De afscheiding van Nederlands Limburg veroorzaakte een kultureel isolement voor deze streek en had de achteruitgang van het Nederlands tot gevolg. De talentelling van 1846 gaf een Nederlandstalige meerderheid op voor Sippenaken, Gemmenich, Homburg, Moresnet en Balen en een Duitstalige voor Montzen, Welkenraat en Membach. Hendrikkapelle zou toen een Franstalige meerderheid gehad hebben maar dit is onwaarschijnlijk voor die tijd. Aan de vooravond van de eerste wereldoorlog was het Duits in deze gemeenten vrijwel overal als kultuurtaal aanvaard. Na de eerste wereldoorlog en onder invloed van de Duitse nederlaag verloor het Duits er terrein ten voordele van het Frans, dat er stelselmatig als kultuurtaal werd bevorderd. Na de tweede wereldoorlog - onder die oorlog waren die gemeenten bij Duitsland ingelijfd omwille van hun Duits karakter - triomfeerde het Frans er volkomen. Bij de talentelling van 1947 durfden de meeste inwoners niet te verklaren dat ze het Duits als kultuurtaal hadden. Dat gold als een daad van incivisme. Ze verklaarden Frans te spreken. In een goede eeuw tijds veranderden de Platdietse gemeenten dus driemaal van kultuurtaal. Gedurende al die tijd maakten ze deel uit van de provincie Luik. Nu, zoals honderd, tweehonderd, vijfhonderd jaar geleden spreekt het volk er als gewone omgangstaal haar Platdietse dialekt, dat een Nederlands dialekt is. Het dialekt heeft in

[p. 33]

dit typische overgangsgebied trouwens een meer dan gewone betekenis: het is de band tussen de bewoners van de Platdietse streek, van de Voerstreek, van de Duitstalige gemeenten rond Eupen en zelfs van de Waalse taalgrensdorpen. Als het ergens zin zou gehad hebben bij de talentellingen in de eerste plaats rekening te houden met het gesproken dialekt, dan was het wel hier.

De wet van 8 november 1962 liet deze streek in de provincie Luik en op dit ogenblik is er een kwasi eentalig Frans regime voor onderwijs en administratie van kracht. Iedereen, ook de Waalse onderwijsdeskundigen, zijn het er over eens dat daar geen Romaanse maar een Germaanse gewesttaal wordt gesproken. Toch legt men er een Romaanse taal verplichtend als kultuurtaal op, daar waar de diskussie hoogstens zou mogen gaan tussen de keuze van Nederlands of Duits na een overgangsperiode.

Paul Martens.

Overgenomen uit: ‘Ons Erfdeel’ van december 1964.

In Memoriam Staf Nees

De internationaal bekende Belgische beiaardier Staf Nees is de vorige maand onverwacht op 63-jarige leeftijd in Mechelen overleden.

Staf Nees, beiaardier van de Stad Mechelen en directeur van de Koninklijke Beiaardschool aldaar, maakte talrijke wereldreizen en oogstte grote bijval in de Verenigde Staten, Frankrijk, Engeland en ons land.

Hij was ook componist en verscheidene cantaten, missen en oratoria staan op zijn naam.

Zijn eveneens vermaarde voorganger als stadsbeiaardier van Mechelen, Jef Denyn, overleed op 2 oktober 1941.

De deelnemers aan de drie-daagse autotocht naar de beide Vlaanderen en Frans-Vlaanderen op 5, 6 en 7 september 1964 zullen de prettigste herinneringen aan hem bewaren. Staf Nees bespeelde ‘zijn’ beiaard van de St. Romboutskathedraal. toen ons gezelschap met de bus op de Grote Markt arriveerde.

Als grote uitzondering gaf hij een kort extra concert, omdat aan het Algemeen Nederlands Verbond zeer goede herinneringen zijn verbonden in verband met de Mechelse beiaardconcerten; het is nl. ons Verbond geweest, dat in 1910 naar aanleiding van een Congres te Brussel, voltallig naar Mechelen kwam om een avondconcert bij te wonen. Dit concert heeft er ook zeer veel toe bijgedragen meer bekendheid te geven aan die specialiteit van Mechelen.

Na zijn extra-concert mochten wij hem als onze ere-gast aan het afscheidsdiner begroeten. Niemand had toen verwacht, dat hij enige maanden later er niet meer zou zijn.

P. Burger.

Achtentwintigste Vlaams-Nationaal zangfeest

Het Algemeen Nederlands Zangverbond, kondigt aan, dat het 28e Vlaams-Nationaal Zangfeest dit jaar op 30 mei te Antwerpen zal worden gehouden.

De acties van het Algemeen Beschaafd Nederlands

Tijdens de Nationale Contactdagen der ABN-actie-1964 heeft de algemeen secretaris Gust Meeusen wegens verhindering van prof. Joos Florquin, diens referaat, getiteld ‘Hoe zie ik een A.B.N.-actie’ overgenomen. De nadruk werd daarin gelegd op de noodzaak van de ABN-actie niet louter een taal-actie te maken, maar te streven naar een ‘algemeen beschaafde levenshouding’. Beschaafde taal en houding, beschaafd optreden overal en altijd - kortom het hele perspectief van een vorming tot persoonlijkheid.

De A.B.N.-beweging wil, nà die nationale contactdagen, meer dan ooit, positief meewerken aan de uitbouw van een werkelijke elite in Vlaanderen. Daarvoor vragen zij medewerking van de school, aanpassing van het propagandamateriaal aan de moderne levensstijl, herwaardering van ‘Bouw’, orgaan van de A.B.N.-kernen, medewerking ook van alle jeugdbewegingen, alle jeugdtijdschriften en elke openbare instantie, die de jeugdvorming tot taak heeft.

Van 6 tot 13 februari hielden de ABN-promotors weer een ABN-week, onder het motto: ‘door ervaring naar vernieuwing’. Naar aanleiding van deze 10e A.B.N.-week publiceerde ‘De Brusselse Post’ van 15 januari een uitvoerige terugblik, samengesteld door de algemene secretaresse Jo de Jaeger-Wolff. De achtereenvolgende ABN-weken passeren hier de revue. Dit verslag geeft een helder beeld van de eerbiedwaardige arbeid, die de A.B.N.-acties hebben verzet.

Aangehaald werd wat tijdens de éérste - in 1956 gehouden - ABN-week in de opening werd gezegd:

‘Wij moeten in het Vlaamse land beschikken over een elite, die vlot, natuurlijk en keurig onze taal, weet te hanteren en deze hierdoor een waardigheid en aanzien verleent, zonder welke het bepaald onmogelijk is bij de grote massa het besef te wekken, dat het A.B.N. voor het bebestaan van ons volk een volstrekte noodzakelijkheid is. Om dit gevoel te doen geboren worden moet het voorbeeld uit de toonaangevende kringen komen: zij moeten de zaaiers zijn van het A.B.N.’

Kultuurspreiding en kultuurfunctionarissen

In de openingsrede van het te Brussel in opdracht van het ministerie van nationale opvoeding en cultuur gehouden colloquium over de functionaris voor kulturele zaken zei prof. Van Mechelen o.a. dat de verhoogde welvaart, meer vrije tijd en een hogere algemene vorming een inspanning van de Staat ten voordele van de volksopvoeding wettigen.

Dr.Dumon, lektor aan de Leuvense universiteit, betoogde op de tweede dag van het colloquium (23 januari) dat de cultuur in onze tijd ieders bezit is geworden. Het gaat er niet meer om de massa een hoeveelheid kennis bij te brengen, maar een kultuurbesef aan te kweken.

De kulturele opleiders van nù moeten de taal verstaan, die het volk spreekt, om de opleiding goed te kunnen uitvoeren.

Door verschillende sprekers werd het sociologisch, pedagogisch en economisch standpunt uiteengezet.

Enkele plannen, o.a. het Gentse plan voor een school voor kulturele functionarissen, werden in den brede besproken.

Minister Van Elslande besloot het colloquium met een allesomvattende rede, waarin hij er o.m. op wees dat veel van wat hij had mogen aanhoren parallel loopt met zijn eigen ideeën.

In een aan ‘De Standaard’ toegestaan vraaggesprek heeft prof. Van Mechelen nog opgemerkt, dat de functionaris voor kulturele zaken kan zijn een overheidsambtenaar, geroepen tot kultuurbevordering op landelijk, gewestelijk en gemeentelijk vlak (voorbeelden Aalst en Tongeren). Maar hij kan ook de leidinggevende figuur zijn in kulturele centra, een semiofficiële functie. In de derde plaats kan die functionaris een vrijgestelde worden in algemeen kulturele organisaties, zoals Davids-, Willems- en Vermeylenfonds.

En in de vierde plaats kan hij specifiekkulturele organisaties dienen, zoals overkoepelende toneelverenigingen, fotoclubs, muziekverenigingen enz. Zijn funktie bestaat uit beleid voeren, beheer, organisatie en stimulering van kulturele bedrijvigheid. Hij moet vooral anderen laten werken.

De Staat - aldus Van Mechelen - moet niet zelf aan kultuur doen, maar wel zal hij moeten bijdragen in de kosten van bv. kultuurcentra.

De kulturele spreiding moet aan het privéinitiatief worden overgelaten. Voorts mag er geen sprake zijn van verzuiling op dit gebied. Geen katholieke en socialistische kulturele centra, maar pluralistische, die voor iedereen openstaan.

Er zal een Hoge Raad voor Volksopleiding moeten komen, die toezicht houdt, controleert en richting geeft.

Vlamingen overzee

Te Montreal in Canada is een jonge Vlaamse Kring zeer aktief op het kulturele vlak. De voorzitter ervan, A. Burke, slaagde erin voor de Canadese T.V. een uiteenzetting te houden over de 11 - juli - herdenking en over de huidige Vlaamse

[p. 34]

gemeenschap. Artikelen over dezelfde onderwerpen werden geplaatst in Engelse en Franse kranten in Canada. Ook op sociaal gebied is de Vlaamse Kring van Montreal vooruitstrevend, o.m. met een onthaaldienst voor landgenoten die er op bezoek zijn of er zich vestigen.

Onlangs is te Rio de Janeiro, Brazilië, eveneens een Vlaamse Kring opgericht. Zo pas verscheen het tweede nummer van hun tijdschrift ‘De Schakel’, niet te verwarren met het gelijknamig maandblad van de Vlamingen in Argentinië. Tussen beide echter is er kontakt en samenwerking in het vooruitzicht.

Te Botucatu, Brazilië, waar enkele tientallen oud-kolonialen in koöperatief verband leven op de fazenda Monte Alegre, werd een sociaal-kultureel komitee opgericht onder leiding van J. Onckelinx. Naast ontspanning en sport werd ook een bibliotheek opgericht en worden muzieken voordrachtavonden ingericht.

In Sao Paulo en in Pôrto Alegre, beide in Brazilië, tenslotte werden de hoofden bijeengestoken om in een Vlaamse verenigingsleven zichzelf en elkander op te werken.

De Vereniging ‘België in de Wereld’ ondersteunt al deze initiatieven, en stuurde o.m. kisten boeken voor het oprichten van hun bibliotheken. Dit jaar werden door deze vereniging boeken gestuurd naar Botucatu (Brazilië), Port Elisabeth (Z.-Afr.), Montreal (Canada), Tillsonburg (Canada), Detroit (V.S.A.), Leopoldstad (Kongo), Moline (U.S.A.), Nova Iguaçu (Brazilië), Winnipeg (Canada), Boma (Kongo), Buenos Aires Noord en Buenos Aires Zuid (Argentinië), Pretoria (Zuid-Afrika), Johannesburg (Zuid-Afrika), Chicago (V.S.A.), Mar del Plata (Argentinië), Rio de Janeiro (Brazilië), Encarnacion (Paraquay), Pôrto Alegre (Brazilië). Daarnaast werden naar de Vlaamse verenigingen in het buitenland ook liederenbundels, volksdansmappen en leerboekjes gestuurd in samenwerking met het A.N.V., terwijl toneelwerken werden bezorgd in samenwerking met het A.K.V.I.B.i.W. bezorgde tenslotte meerdere banden met muziek, liederen, sketches en toespraken. Deze aanmoediging van uit Vlaanderen is over geheel de wereld een spoorslag en op veel plaatsen betekent dit het begin van een her-bewustwording, die vlug zelfvertrouwen wordt.

A. Verthé.

Tweede Vlaamse schouwburg in Brussel

Zaterdagavond 6 februari is in de oude Beursschouwburg te Brussel een tweede Vlaamse schouwburg geopend. In dit verband wijzen we op een publikatie in ‘De Standaard’ van onlangs, waarin een cultuurminnende Vlaming weinig goeds vertelde over het Vlaamse culturele leven in de hoofdstad.

Door deze tweede Vlaamse schouwburg kunnen echter Vlaamse gezelschappen uit andere steden en uit de provincies ook in Brussel optreden. De oude schouwburg aan de Lakenstraat was daarvoor teveel reeds bezet.

Verwacht mag worden, dat toneelgezelschappen o.a. uit Antwerpen en Nederland, maar ook uit andere Vlaamse steden daar zullen optreden. De tweede Vlaamse schouwburg zal ongetwijfeld aan de Nederlandse cultuur in Brussel betere kansen geven.