Neerlandia. Jaargang 68

Zuid-Afrika

Het huis ‘de Fonteyn’ in Culemborg stamhuis der eerste Zuid-Afrika-vaarders

Hoewel het historisch niet vaststaat, dat Jan van Riebeeck in Culemborg is geboren, zijn er toch zulke ‘sterke herinneringen aan Jan van Riebeeck en de zijnen’ aan verbonden, zoals mr. P.J.W. Beltjes in 1958 na een grondig onderzoek concludeerde, dat er toch alles voor te zeggen is, om het huis ‘De Fonteyn’ - hoek Achterstraat en Binnenmolenstraat - in zodanige staat te brengen dat het een waardig middelpunt kan vormen voor alles wat Zuid-Afrika met Nederland, vroeger en nu, verbindt. Uit verschillende akten blijkt, dat de ouders van Jan van Riebeeck en de bewoner-eigenaar van het huis, Govert Anthonisz en zijn gezin goed kenden. De vader van Jan, Anthony van Riebeeck, verkeerde volgens een getuigenis uit 1621, dat mr. Beltjes heeft gevonden, ‘dagelicx in zijnen huisvrouw vaders huys’. En Jan zelf moet veel met zijn grootvader in Culemborg hebben verkeerd. Ook andere Nederlanders, die met of kort na Jan van Riebeeck naar de Kaap zijn vertrokken, zoals Gerrit van Ham, Sebastiaan van Opdorp met vrouw (dochter van Govert Anthonisz), Pieter van de Stael met vrouw (zuster van Jan van Riebeeck), waren mensen uit grootvader Anthonisz' kring. Ook al zou Van Riebeeck er niet zijn geboren, er is dus voldoende reden, om het huis van Anthonisz te beschouwen als het stamhuis der eerste Nederlandse Zuid-Afrikavaarders.

Terwijl het tot voor kort nog onmogelijk leek, om het kapitaal bijeen te brengen tot herstel van het vervallen huis, is door een aanbod van de heer T.D.T. Carter, te Londen, die f 60.000, - toezegde, het oude verlangen weer ontwaakt, hier een waardig centrum te stichten om de herinnering aan Van Riebeeck en de zijnen als Nederlandse grondleggers van het blanke Zuid-Afrika, te behouden. Met name voor de Zuid-Afrikaners is het van grote gevoelswaarde, dat Nederland hun zulk een centrum biedt. En meer dan naar het borstbeeld van Kruger in Utrecht of het huis aan de Maliebaan in Utrecht en de villa in Clarence, Zwitserland, waar ‘oom Paul’ heeft verbleven, gaan de gedachten van de Zuid-Afrikaner uit naar Culemborg, de stad, waarmee hij toch altijd Van Riebeeck verbond.

Zo kan het dus velen verheugen, dat dit jaar een opdracht is gegeven aan architect W. Royaards te Schoorl, om een plan voor restauratie van het vervallen huis te ontwerpen. De totale kosten, thans begroot op f 281.000, - worden bijeengebracht uit subsidies van rijk en provincie in Nederland, bijdragen van de Z.A. Stichting Moederland, de reeds genoemde heer Carter, en uit Nederlandse en Zuidafrikaanse particuliere en verenigingsbronnen. Hopelijk zal ook de regering van de Republiek Zuid-Afrika een subsidie kunnen verstrekken.

De leden van ons Verbond zullen zeker ook niet achter willen blijven. Een lid uit Voorburg, de heer E. Wels, betuigde ons, enkele maanden geleden, onder toezending van het bericht in ‘Bouw’, reeds zijn grote vreugde over het herstelplan. En in Zuid-Afrika is men natuurlijk evenzeer geestdriftig, met name het bestuur van de Simon van der Stel Stichting. T.z.t. zullen wij er dus wel meer van horen.

Voor het instandhouden van het huis zal er ook nog heel wat geld nodig zijn. Men kan denken aan het inrichten van een museum met bibliotheek en van een ‘bijmekaarkomplek’, een Z.-A. wijnhuis bv. waar samenkomsten en herdenkingen, symposiums, voorstellingen, muziek- en dansuitvoeringen op kleine schaal kunnen worden gehouden. En op een buitenplek wellicht ‘braaivleis’-avondjes. Want alleen wanneer dit huis geen suf en doods monument maar een levend huis zal zijn, kan het zijn bestemming vervullen van historisch voortgaande verbondenheid der beide stamverwante volken.

P.K.

Zuidafrikaanse poezie op de plaat

De transkripsiedienst van de Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie te Johannesburg heeft op enkele grammofoonplaten poëzie vastgelegd van verschillende Zuidafrikaanse dichters, voorgedragen door een aantal voordrachtskunstenaars.

Het komt ons voor, dat deze platen ook voor Nederland zeer wel gebruikt kunnen worden, met name op de middelbare scholen Niet alleen dat zij een goede indruk geven van de dichtkunst - Afrikaans-talig - maar ook hoort men door deze voordracht de juiste uitspraak van het beschaafde Zuidafrikaans.

Mogelijk ligt hier een middel voor de Nederlandse commissie tot uitvoering van het Cultureel verdrag, om met de omroeporganisatie in Johannesburg overleg te plegen, op welke wijze hier de beschikking over deze platen kan worden verkregen ten gebruike bij het onderwijs en mogelijk in andere kring. Het beluisteren van deze poëzie in die taal kan bijdragen tot beter begrip van de ziel van Zuid-Afrika en beter verstaan - en waardering - van de taal.

Het volkslied op de plaat

Wij willen graag de aandacht vestigen op een onlangs vervaardigde grammofoonplaat met het Zuidafrikaanse volkslied, aan de ene zijde in het Zuidafrikaans, aan de

[p. 203]

andere in het Engels. Op verschillende wijze is ‘Die stem van Suid-Afrika’, ‘The call of South Africa’ daarop vastgelegd: in koorzang (bewerking van Hubert du Plessis 1960), met orkestbegeleiding in twee orkestzettingen en afzonderlijk, door het orkest van de Suidafrikaanset Uitsaaikorporasie en door dat van de Suidafrikaanse Lugmag. De vierde weergave is in de gesproken voordracht van Jan Schutte die over een prachtige sonore stem beschikt.

De tekst is van de dichter C.J. Langenhoven, gedicht in 1918, de melodie van M.L. de Villiers, gecomponeerd in 1921. In 1936 heeft de Federasie van Afrikaanse Kultuur Vereniginge deze toonzetting als volksliedmelodie erkend, en in 1957 heeft de eerste minister van de Republiek Die Stem tot volkslied van Zuid-Afrika verklaard.

De Suid-Afrikaanse Akademie vir wetenskap en kuns te Pretoria heeft de plaat uitgegeven. Men kan hem daar bestellen: Engelenburghuis, Hamiltonstraat, Pretoria; de prijs is drie rand (15 gulden).

Viermaal een volkslied achter elkaar, zij het dan op verschillende manier, is natuurlijk te veel. Maar men heeft de keus, koorzang, zaalorkest, buitenorkest of voordracht. Voor verbondsafdelingen en mogelijk voor verbondsleden zal het misschien gemakkelijk zijn, de beschikking over deze plaat te hebben.

Wij hopen, dat er ook zulk een plaat zal komen waarop het Bantoevolkslied in Zuid-Afrika, ‘Nkosi sikelel ‘i Afrika’, ‘God zegene Afrika’ is ingegrift, met die prachtige zangstemmen van de Bantoes.

P.K.

Paginaruil ‘trouw - die burger’

Het verheugt ons, dat er wederom een paginaruil is geschied tussen het Amsterdamse Trouw en het Kaapstadse Die Burger, en wel op 26 november jl.

Dit soort contacten kan niet anders dan gunstig werken voor beter begrip, meer mildheid in de discussies en hopelijk tot dieper vriendschap tussen de volken van Nederland en Zuid-Afrika.

Wij komen t.z.t. uitvoeriger op deze gedachtenwisseling, die nog tot een werkelijk ‘gesprek’ zal moeten voeren, terug.

P.K.