Neerlandia. Jaargang 68

[p. 196]

Nederlands en Afrikaans
Een symposion
Drs. H.J. Brinkman

Het Afrikaans en het Nederlands zijn zeer nauw verwante talen. In die verwantschap komt de historische band tussen Nederland en Zuid-Afrika uit. Vooral de culturele betrekkingen tussen beide landen, en ook tussen Zuid-Afrika en België, worden door de verwantschap van de talen ten zeerste vergemakkelijkt. Voor hen die de banden over en weer vanzelfsprekend achten en die de andere taal uit ervaring kennen, zijn aan die betrekkingen tussen Nederlands- en Afrikaanssprekenden vaak dan ook weinig problemen verbonden. Toch zijn beide groepen sterk uit elkaar gegroeid, waarbij de territoriale afstand maar een der factoren is. Zuid-Afrika is een zelfstandig en onafhankelijk land geworden, politiek, economisch en cultureel. Ook in dit laatste opzicht is de ‘koloniale’ relatie met zowel Engeland als Nederland aan het verdwijnen. Verwantschap tussen de talen kan de communicatie wel bevorderen, maar houdt als zodanig nog geen communicatie tussen de verschillende groepen in.

In Nederland en ook in België is de kring van hen die het Afrikaans in woord en geschrift zonder moeite verstaan, niet erg groot. In het kader van het onderwijs in het Nederlands wordt op de middelbare scholen zelden iets aan het Afrikaans gedaan. Goede hulpmiddelen voor de kennismaking met het Afrikaans zijn er niet, slechts hier en daar wordt aan de universiteit bij de studie van het Nederlands een plaats voor het Afrikaans ingeruimd. In Zuid-Afrika ligt de zaak wel anders. Daar moet iedere Afrikaanse leerling voor zijn eindexamen een paar Nederlandse boeken lezen, al houdt dit nog geen verstaan van het Nederlands en waardering van die - meestal verouderde - werken in. Aan de Zuidafrikaanse universiteiten is de studie van het Nederlands een verplicht onderdeel van die van het Afrikaans. Hebben echter de oudere Afrikaners het Nederlands nog als schrijf- en kerktaal gekend, allen die jonger zijn dan vijftig jaar, hebben in het algemeen niet meer met het Nederlands als levende, gesproken taal kennisgemaakt.

In Zuid-Afrika is de groep van hen die geen moeite met het Nederlands hebben, dus beperkt. Ook zij die daar door scholing of studie het Nederlands kennen, zullen meer op het Engels, de andere officiële taal van Zuid-Afrika, georiënteerd zijn naast hun moedertaal, het Afrikaans, dan op het Nederlands.

Het blijkt dat kennis van de andere taal, behalve bij hen die met mensen uit het andere land intensief kennis gemaakt hebben, vooral verwacht zal mogen worden bij een beperkte groep neerlandici in Nederland en België, en in Zuid-Afrika bij allen die Afrikaans gestudeerd hebben. De moderne ontwikkeling van de taal- en literatuurwetenschap brengt echter met zich mee dat de aandacht in de studie meer dan vroeger gericht wordt op de studie van de eigen en eigentijdse taal en literatuur en minder dan vroeger op historische verbanden en ontwikkelingen. Een dergelijke accentverschuiving kan tot een vermindering van de kennis van het Nederlands bij studenten van het Afrikaans leiden.

Wanneer zo beschouwd taalverwantschap over en weer een min of meer academische zaak wordt en kennis van de andere taal beperkt is tot een kleine groep in beide landen, is er reden de relatie Afrikaans-Nederlands en in verband daarmee de culturele betrekkingen tussen Nederland en Zuid-Afrika aan een kritische analyse te onderwerpen. Dat is op 14 november j.l. gebeurd op een symposion van de Nederlands-Zuidafrikaanse Vereniging in Amsterdam. 's Morgens werd gesproken over de verhouding tussen de beide talen en de daaraan verbonden problemen onder leiding van prof. dr. G.W. Ovink en prof. dr. G. Stuiveling uit Amsterdam, prof. dr. J.L. Pauwels uit Leuven en de Afrikaners dr. F.J. Snyman en drs. J.Z. Uys. 's Middags werd het gesprek onder leiding van prof. jhr. dr. P.J. van Winter uit Groningen vooral gericht op praktische wensen en mogelijkheden in het kader van de culturele betrekkingen.

Er waren een zestigtal deelnemers, deskundigen op het gebied der culturele betrekkingen, leden en bestuursleden van de N.Z.A.V., hier te lande vertoevende Afrikaners, taalkundigen en neerlandici, terwijl ook het A.N.V. vertegenwoordigd was. Uit de levendige discussie bleek hoeveel kanten het onderwerp van het symposion had. Bij deze verkennende bespreking zal het dan ook wel niet blijven. Het ligt in de bedoeling dat de

[p. 197]

N.Z.A.V. een uitvoerig verslag van het symposion zal doen verschijnen.

Sterk kwam naar voren hoe de communicatie tussen Nederlanders en Afrikaners niet bepaald wordt door academische argumenten, in verband met de taalverwantschap, zoals die tellen voor de taalkundigen, maar een zaak is van een beleidsbeslissing en -uitvoering bepaald door het antwoord op de vragen of men die communicatie wil, waarom en waartoe en op welke wijze. Voor sommigen bleken redenen van sentiment voldoende en doorslaggevend te zijn, anderen, vooral uit de jongere generatie, zetten nogal wat vraagtekens.

Zo werd er de aandacht op gevestigd dat het Nederlandse Trouw en het Zuidafrikaanse Die Burger bij hun pagina-ruil wel overwogen elkaars artikelen in vertaling publiceren - ter wille van de communicatie. Opmerkelijk was hoe van de zijde van verschillende Zuidafrikaanse hoogleraren in het Afrikaans, die schriftelijk hun mening over het onderwerp van het symposion te kennen gegeven hadden, met kracht gepleit werd voor het behoud van het Nederlands als onderdeel van de studie van het Afrikaans ondanks eventuele daartegen ingaande tendenties in wetenschap en praktijk. Verlies van de kennis van het Nederlands en van het contact met Nederland zou naar hun mening een culturele verarming voor de Afrikaners betekenen.

Meer echter dan over de gronden tot een beleid van meer of minder intensieve communicatie werd in het symposion gesproken over de uitvoering van zo'n beleid in het bijzonder wat de mogelijkheden door middel en ten aanzien van de taal betreft. Al erkende men een zekere neiging tot vervreemding, aanvaard werd zo'n ontwikkeling niet, zoals in een dergelijke kring ook niet te verwachten was. Allerlei suggesties werden gedaan om zo'n ontwikkeling tegen te gaan en de communciatie te bevorderen.

Samenwerking in het opstellen van vaktaal-woordenlijsten was een wens. Bij spellingwijzigingen in een van beide talen zou met de spelling van de andere taal rekening gehouden moeten worden. Speciale, meer en betere taal-, lees- en literatuurboeken voor kennismaking met de andere taal in onderwijs en studie zouden gemaakt moeten worden. Behalve of in plaats van rondreizende sprekers zouden ook regelmatig universitaire docenten in het Afrikaans met die in het Nederlands uitgewisseld kunnen worden. Het taalwetenschappelijk onderzoek is een zeer geschikt terrein voor samenwerking. Behalve door middel van boeken, ten aanzien waarvan ook nog heel wat wensen bestaan, zou gebruik gemaakt kunnen worden van films, grammofoonplaten e.d.

Dat er in het kader van de culturele betrekkingen tussen Nederland en Zuid-Afrika door verschillende instanties veel en goed werk gedaan wordt, bleek duidelijk. Maar er blijft behoefte aan beraad en overleg in het Nederlands taalgebied, in Zuid-Afrika en tussen beide, zowel over de motieven van een beleid van culturele betrekkingen als over een optimale uitvoering daarvan. Gezien zijn doelstelling en geschiedenis kan ook het A.N.V. niet buiten die discussies blijven.