Neerlandia. Jaargang 67

[p. 123]

Spiegel Vlaamse beweging
Politieke krisis in België rond de taalproblemen

Het tweede taalontwerp

Nadat de huidige Belgische regering in okt. 1962 voor haar eerste taalontwerp een ruime meerderheid had gevonden in het Parlement, werd zij thans bij de verdere uitwerking van haar taalpolitiek in een benarde positie teruggedrongen.

Deze benarde situatie leidde zelfs tot het ontslag van de regering-Lefèvre op 2 juli ll., ontslag dat echter door de koning geweigerd werd. Aan dit ontslag, en de weigering ervan, ging echter een ganse episode van Vlaamse strijd vooraf.

Het bovenvermelde eerste taalontwerp, dat slechts het eerste deel vormt van een drieluik, regelde de vastlegging van de taalgrens. Bij deze vastlegging heeft Vlaanderen enkele gebieden moeten prijsgeven aan Wallonië, wat natuurlijk bij heel wat mensen een bittere nasmaak heeft nagelaten. Deze bittere nasmaak werd echter verzacht door de overheveling van de Voerstreek naar Limburg en door de zekerheid (?) dat de taalgrens nu eens en voor altijd door een wet onveranderlijk werd afgebakend, zodat verdere gebiedsafstand langsheen de taalgrens voortaan onmogelijk zou worden. Dit positieve punt kon echter niet beletten, dat het bewuste Vlaanderen op zijn hoede bleef met het oog op het tweede en derde taalontwerp, die het taalstatuut van Brussel zouden regelen en het gebruik van

Het arrondissement Brussel. Het zwarte gedeelte vormt de Brusselse agglomeratie, de gearceerde stukken zijn de zes betwiste randgemeenten. De gemeenten Eigenbrakel, Waterloo en Terhulpen behoren tot het Waalse arrondissement Nijvel van de provincie Brabant.

2e Mars op Brussel

het Nederlands in de centrale administratie en in het onderwijs. Tot dit laatste punt behoort o.m. het netelige vraagstuk van de tweetalige universiteit te Leuven. Het zijn trouwens deze twee taalontwerpen, met op de eerste plaats Brussel en Leuven als knelpunten, die de regeringscrisis van mei-juli 1963 hebben veroorzaakt, een crisis die langzaam groeide maar een zeer bewogen verloop kende.

Met als achtergrond de boycot door de Vlaamse burgemeesters van de officiële talentelling, twee Vlaamse marsen op Brussel, heftige Waalse betogingen te Luik en te Charleroi, een 19-eeuws Rendezvous-des-Belges te Brussel, en na heel wat geharrewar te Leuven, waar de Waalse professoren Franse scholen en dito administratieve faciliteiten opeisen, en na een stapel moties en wederzijdse verwijten tussen Nederlands- en Franssprekenden, vroeg premier Lefèvre op 20 mei aan de pers 10 dagen ‘godsvrede’, om zijn regering toe te laten in een serene sfeer de taalmoeilijkheden te bestuderen en op te lossen. De pers respecteerde deze godsvrede, maar toch was de sfeer niet zo sereen als gewenst. De Vlaamse Volksbeweging doorkruiste gans Vlaanderen met autokaravanen om de rechtmatige Vlaamse eisen kracht bij te zetten: zetelaanpassing (er zijn nog steeds een half miljoen Vlamingen niet in het Parlement vertegenwoordigd!), integriteit van het Vlaamse grondgebied te Leuven en in de randgemeenten rond Brussel. Het Mouvement Populair Wallon dreigde met de oprichting van de Staten-Generaal van Wallonië. De leiders van de Vlaamse C.V.P.-vleugel beloofden dit keer niet te zullen wijken, en in Charleroi verklaarden de Waalse betogers geen Nederlands te zullen leren, aangezien de negers in

[p. 124]

Kongo dat ook niet moesten doen! In Leuven gaven de Vlaamse professoren een memorandum uit, waarin ze verklaren dat aan het Vlaams karakter van Leuven niet mag geraakt worden. Hun Franse collega's van de vereniging, bekend onder de afkorting Acapsul, lieten echter niets onverlet om Franse voorrechten af te dwingen. Zij deden o.m. stappen bij de hogere kerkelijke overheid om dit doel te bereiken.

Regerings-voorstel

Dit alles belette de regering echter niet een taalcompromis te componeren en, althans in de schoot van de regering zelf, goed te doen keuren. Dit compromis bevat de volgende hoofdpunten:

1) Het huidige arrondissement Brussel wordt gesplitst in een tweetalig en in een Nederlands arrondissement. Het tweetalig arrondissement Hoofdstad-Brussel omvat de 19 ‘traditionele’ gemeenten van de huidige agglomeratie, plus de volgende zes nieuwe Vlaamse gemeenten: Kraainem, Drogenbos, Linkebeek, Wemmel, St. Genesius-Rode en Wezembeek-Oppem. Het eentalig (Nederlands) arrondissement Halle-Vilvoorde omvat al de andere gemeenten van het huidige arrondissement Brussel. (zie kaart)

2) In het tweetalig arrondissement Brussel wordt een koninklijke commissaris aangesteld om te waken over het werkelijk tweetalig karakter van Brussel.

3) Een bijzondere passus is gewijd aan de vernederlandsing van het bedrijfsleven in Vlaanderen: de boekhouding van de bedrijven met minimum 50 werknemers zal, om rechtsgeldig te zijn, in de streektaal moeten opgesteld zijn.

4) In Leuven zal de staat zorgen voor franstalig kleuter- en lager onderwijs, en voor bepaalde administratieve taalfaciliteiten, ten behoeve van het franstalig personeel van de universiteit. Er zou geen Franstalig secundair onderwijs komen.

5) Inzake het taalgebruik in de administratie wordt de verplichte tweetaligheid van het personeel ingevoerd voor de dienst van de Brusselse agglomeratie en, wat het rijkspersoneel betreft, voor de hogere functies.

Deze, en andere, punten werden door de regering goedgekeurd. De vraag was echter of de regeringspartijen, nl. de Socialisten en de Christelijke Volkspartij, bereid zouden gevonden worden om dit taalcompromis eveneens in het Parlement goed te keuren. De B.S.P. (Socialisten), waarvan de Vlaamse vleugel zich op enkele uitzonderingen na weinig Vlaamsgezind betoont, was onmiddellijk akkoord, maar de Vlaamse vleugel van de C.V.P., die in het verleden maar al te dikwijls ten koste van de Vlaamse belangen van haar kiezers compromissen had gesloten, steigerde. Daar was trouwens reden toe, want in gans Vlaanderen brak een lawine van protesten los, wat de Vlaamse C.V.P. tot een categorieke stellingname noopte, wilde zij bij volgende verkiezingen de kous niet op de kop krijgen en haar meest Vlaamsvoelende kiezers naar de Volksunie zien overstappen.

Vlaams verzet

Unaniem reageerden de Vlaamse culturele, sociale en overwegend katholieke politieke groeperingen, op de eerste plaats tegen het feit dat de Brusselse agglomeratie zo maar met zes Vlaamse gemeenten zou worden verrijkt. Er is weliswaar sprake in het taalcompromis dat de Brusselse agglomeratie voortaan wèrkelijk tweetalig zou worden, maar de ervaring heeft de Vlamingen geleerd, dat Brussel, alle vroegere en huidige taalwetten ten spijt, alles systematisch verfranst wat binnen zijn bereik valt.

Nooit is er één Belgische regering in geslaagd de taalwetten te doen naleven in Brussel, zodat men ook thans niet gelooft dat één man, nl. de nieuw aan te stellen koninklijke commissaris, daar wèl in slagen zou.

Tevens stelt men zich de vraag, of de beloofde Nederlandse scholen te Brussel er werkelijk zullen komen, en indien ja, of ze niet stiefmoederlijk zullen worden behandeld en geboycot. De laatste weken zijn er namelijk enkele staaltjes van Franse onverdraagzaamheid in die zin aan het licht gekomen, o.m. het feit dat in een Brusselse school met een Nederlandse en een Franse afdeling, waar de Franse klassen over mooie lokalen beschikken, de Nederlandse lessen op zolderkamers en in... de gangen worden gegeven. Een ander voorbeeld geven ons de woorden van een Brusselse schooldirecteur, die aan een Vlaamse vader verklaarde dat hij zijn kind het best in de Franse afdeling plaatste, aangezien men het Nederlands toch wel op straat kan leren!

Een ander aspect van het Brusselse probleem, dat de Vlamingen niet kunnen aanvaarden, is het feit dat de zes Vlaamse gemeenten, die naar de Brusselse agglomeratie zouden overgeheveld worden, nog over veel bouwgronden beschikken. Deze gronden zijn voor een belangrijk deel in het bezit van enkele kapitaalkrachtige en franssprekende kringen, die de aanhechting bij Brussel stimuleren wat de inwijking van Franse villabewoners met de daaruitvolgende verfransing zou bevorderen, in de hoop aldus de geldwaarde van hun gronden te zien stijgen.

Behalve tegen het ontworpen stelsel m.b.t. Brussel brak er ook unaniem verzet uit tegen de voorgestelde taalregeling te Leuven. Het taalcompromis voorziet Frans kleuter- en lager onderwijs en administratieve faciliteiten. Maar waar zullen deze faciliteiten eindigen? En wie kan waarborgen dat er ook geen Frans secundair onderwijs zal opgericht worden? De rector van de universiteit heeft immers reeds uitdrukkelijk verklaard, dat de universiteit zèlf voor Franse secundaire klassen zal zorgen, indien de staat dat niet wil doen. Daarbij komt dat het taalcompromis van de regering de oprichting voorziet in de schoot van de Franse sectie van de universiteit van instituten en scholen, die noodzakelijk zijn voor de uitoefening van haar taak. Waar ligt de grens hier?

Voor één punt kunnen de Vlamingen minister-president Lefèvre gelukwensen, althans gedeeltelijk, nl. voor de passus gewijd aan de vernederlandsing van het bedrijfsleven. Deze passus zou de bedrijven in het Vlaamse land verplichten hun boekhouding in het Nederlands te voeren, maar... dit geldt alleen voor bedrijven die meer dan 50 werknemers te werk stellen. Tegen deze bespreking werd duchtig geprotesteerd, zodat het cijfer door de regering stiekem op 10 werd teruggebracht (bedrijven met negen arbeiders zouden dus verder rustig in het Frans geadministreerd kunnen worden).

Crisis

Deze en andere protesten bleven zo ongelooflijk overvloedig uit alle hoeken van Vlaanderen toestromen, dat de Vlaamse C.V.P.-vleugel wijselijk en categoriek verklaarde het taalcompromis niet te zullen goedkeuren. Inmiddels hield de B.S.P. zich afzijdig. De heer Lefèvre, die verklaard had dat zijn taalcompromis in zijn geheel en ongewijzigd voor het Parlement moest worden gebracht, beweerde nu op 11 juni dat het ontwerp toch vatbaar was voor wijzigingen.

De Vlaamse C.V.P. en ook de regering zochten een wisseloplossing: de zes Vlaamse randgemeenten zouden niet of slechts gedeeltelijk worden overgeheveld. Dan kwam echter de onverdeelde beslissing van de socialisten: zij verwierpen elke wisseloplossing en hielden het bij het oorspronkelijk taalcompromis van de regering.

Zo zag Lefèvre zich voor een dilemma geplaatst: het eerste taalcompromis zou door de Vlaamse C.V.P. verworpen worden, de wisseloplossing door de B.S.P.

In beide gevallen stond één van de regeringspartijen in de oppositie. Op dat ogenblik, 2 juli, gaf de Premier er de voorkeur aan het ontslag van zijn regering aan de Koning aan te bieden. De Koning weigerde dit ontslag echter en zo moest de regering van voorafaan herbeginnen. Op 5 juli werd een politiek conclaaf samengeroepen, waarin de regering samen met de leiders van C.V.P. en B.S.P. een nieuwe formule uitwerkte. Onder druk van de Vlaamse opinie werd de overheveling der zes gemeenten ongedaan gemaakt en deze zouden in een nieuw administratief arrondissement worden samengebracht. In dit arrondissement zouden de Franssprekenden over ruime faciliteiten beschikken, o.m. volledige externe tweetaligheid en Franse lagere scholen. Dat

[p. 125]

de verdere verfransing van deze zes Vlaamse gemeenten hierdoor een vaststaand feit zou worden, is, gezien de vroegere ervaringen, duidelijk. De eis - geen faciliteiten! - waarvoor de Vlaamsgezinden gedurende twee massale marsen op Brussel hebben gemanifesteerd, werd volledig genegeerd, zodat een nieuwe lange strijd verwacht mag worden.

Het Vlaams Aktiekomitee voor Brussel en taalgrens heeft inmiddels aangekondigd, dat op 27 okt. een derde mars op Brussel gehouden zal worden, ook al zal het Parlement de ontwerpen nu wel met een ruime meerderheid aanvaarden.

Lic. J. Soenen.

De Kamer van Volksvertegenwoordigers aanvaardde met 157 stemmen vóór en 33 tegen het in het Vlaamse land nog steeds fel betwiste ontwerp. De Senaat volgde op 25 juli met 122 stemmen voor, 14 tegen en 7 onthoudingen.