Neerlandia. Jaargang 67

[p. 114]

Volkshogeschoolwerk in Nederland
1. het werk van de volkshogescholen
De Vereniging tot stichting van Volkshogescholen
Ir. H.J. Lugtmeyer

In kort bestek worden in dit artikel enkele opmerkingen gemaakt over het werk van de volkshogescholen Bakkeveen (Fr.), Markelo (Ov.), Bergen (N.H.), Havelte (Dr.), Uithuizen (Gr.), Rockanje (Z.H.) en Eerbeek (Gld.), die bij de Vereniging tot Stichting van Volkshogescholen zijn aangesloten.

Wat is een volkshogeschool?

‘Iets anders dan de naam doet vermoeden’. De volkshogeschool wil een centrum zijn, waar volwassen Nederlanders van elke rang en stand en van verschillende politieke en godsdienstige gezindheid elkaar kunnen ontmoeten, leren kennen en waarderen, waardoor het gemeenschapsbesef in ons volk wordt bevorderd. Zij wil op deze wijze medewerken aan het leggen van een grondslag, waarop ieder vanuit eigen overtuiging tot oprechte samenwerking met anderen kan komen.

Hierop aansluitend kan verder gezegd worden:

De volkshogeschool tracht een actieve belangstelling te wekken voor datgene, wat er omgaat in de maatschappij en wil door verdieping van de dagelijkse levensstijl bijdragen tot vernieuwing van onze cultuur.

In deze paar zinnen is de doelstelling van het volkshogeschoolwerk enigszins aangegeven. In de statuten wordt gesproken over ‘bevorderen van een zedelijk-geestelijke ontwikkeling van volwassen personen als grondslag voor versterking van de volksgemeenschap en vernieuwing van de volkscultuur’. Deze omschrijving is kernachtiger, maar termen als volksgemeenschap en volkscultuur geven aanleiding tot misverstanden, zijn vatbaar voor velerlei uitleg. Eén van de belangrijkste, maar bepaald niet de enige wijze, waarop deze doelstelling wordt nagestreefd vindt men in het cursuswerk, dat in daarvoor - vaak met nogal beperkte middelen - ingerichte gebouwen wordt gehouden.

In deze gebouwen worden niet in de eerste plaats lessen gegeven, maar voorop wordt gesteld, dat men enige tijd samen leeft en samen werkt; de cursussen vinden geheel in internaatsverband plaats en duren doorgaans één, twee of drie weken.

Welke cursussen worden er gegeven?

Zoals gezegd cursussen van één of twee weken, soms ook bijeenkomsten van enkele dagen. De cursussen worden georganiseerd door de volkshogeschool, soms ook worden ze in overleg met groepen of instellingen opgezet. Er zijn algemene cursussen voor mannelijke en vrouwelijke deelnemers, gemengde cursussen van vier weken voor plattelandsjongeren, cursussen van één week voor leerlingen van scholen voor maatschappelijke en culturele arbeid, kweekscholen enz. Er zijn bijeenkomsten over speciale onderwerpen, voor beroepsgroepen en voor personen uit verschillende kringen.

De algemene cursussen nemen wel een heel grote plaats in; belangstellenden uit fabriek en kantoor nemen aan de cursussen deel naast hen, die zich op een hogere technische school of een universiteit op hun beroepstaak voorbereiden en naast ambtenaren uit overheidsdiensten en andere belangstellenden. Het aantal deelnemers bedraagt doorgaans vijfentwintig tot dertig, zodat men tezamen is in een overzichtelijke werkgemeenschap.

Wat is het karakter van de cursussen?

Wellicht heeft het zin enkele gespreksthema's te noemen zoals die te vinden zijn in een willekeurige verzameling circulaires: menselijke verhoudingen in de arbeid, leiding geven en leiding ontvangen, het platteland in onze samenleving, de verhouding overheid - burger, Nederland en Vlaanderen, de Europese integratie, de betekenis van het regionalisme, woningbouw en stadsuitbreiding, hedendaagse schilderkunst, Nederlandse litteratuur, krant en achtergronden van de krant, wat bindt en wat scheidt ons in Nederland, het gesprek van de kerken, de techniek op weg naar Afrika en Azië.

Toch zijn deze onderwerpen niet markant voor het volkshogeschoolwerk. Dit is veeleer de methodiek, het samen werken, samen praten en samen leven gedurende enige tijd. Er wordt een mogelijkheid gegeven - en door het gehele programma wordt deze ook bevorderd - tot de ontmoeting met anderen, en onder deze modeterm is dan te verstaan: open en belangeloos contact, waarin men over en weer bereid is zich in de kaart te laten kijken, zodat er dieper begrip en waardering

[p. 115]

Eén van de volkshogescholen (Eerbeek)

groeien. Vandaar dat in een artikel over het volkshogeschoolwerk zo weinig kan worden gezegd, men moet het ervaren. Voorop staat dus de aanraking met anderen, want juist in een zeer gemengd en gevarieerd samenzijn kan een krachtenveld worden opgebouwd, dat inspirerend werkt op eigen denken en instelling. Zo'n cursus heeft enigszins de sfeer van een atelier. Er wordt praktisch gewerkt in huis en tuin, in groepen worden vragen besproken, op de eigen inzet wordt telkens een beroep gedaan. Sport, spel en expressieactiviteiten waarin het creatief vermogen wordt aangesproken in woord, gebaar, materiaal en kleur nemen een plaats in naast muziek, excursie, vragenkring en filmbesprekingen.

Waar vindt men volkshogescholen?

De bakermat van het volkshogeschoolwerk is Denemarken. De namen van Grundtvig en Kold zijn verbonden aan het ontstaan van de beweging. Grundtvig, geestelijke, dichter en geschiedschrijver, wijdde zijn leven aan de studie van het Deense verleden en de bevordering van de volkscultuur. Kold, onderwijzer en wereldreiziger, werd getroffen door de verstarring van het onderwijs en de opvoedingsmethoden. Tegen de geestloze formules zonder inhoud ijverde hij voor vernieuwing door zelfwerkzaamheid en persoonlijk contact tussen opvoeder en kwekeling. Thans ontvangen dertig procent van de Deense jongeren, vooral op het platteland, een vorming op de volkshogeschool in cursussen van drie of vijf maanden.

De volkshogeschool verspreidde zich in alle Scandinavische landen: Noorwegen, Zweden en Finland. De gedachte drong daarna door in Duitsland en Zwitserland; Groot-Brittannië, Canada, de Verenigde Staten en andere landen kennen thans gelijksoortige scholen.

In Nederland werd het volkshogeschoolwerk dertig jaar geleden, in de crisistijd, gesticht. Toen waren het overwegend werklozen, jonge boeren en landarbeiders, studenten en jonge mensen uit de industrie die de cursussen bezochten. De leiding berustte in deze pionierstijd bij een groep jonge afgestudeerden. Heden ten dage nemen in sterke mate alle kringen van ons volk aan de cursussen deel.

De Vereniging tot Stichting van Volkshogescholen is het landelijk orgaan, waarbij de zeven Nederlandse volkshogescholen zijn aangesloten. Met de Vlaamse volkshogeschool - de Stichting Lodewijk de Raet - worden verschillende activiteiten gezamenlijk verricht. Over en weer bevordert men de uitwisseling Noord-Zuid.

In Frankrijk is het Nederlandse Volkshogeschoolcentrum ‘Méridon’ gevestigd te Chevreuse (S & O), waar regelmatig cursussen worden gehouden ter kennismaking met Frankrijk.

Het internationale secretariaat wordt verzorgd door de Stichting voor Europees Volkshogeschoolwerk te Bergen (N.H.). Wat aantal betreft zijn ook de internationale cursussen van vrij grote betekenis, vooral wanneer hierbij nog de vele grenscontacten worden geteld.

Een verheugende ontwikkeling der laatste jaren is een zeer nauwe samenwerking met de Federatie van Volkshogescholen op Katholieke grondslag op het terrein van de algemene twee-weekse cursussen.

Bijna honderd van deze cursussen worden nu in onderling overleg gehouden, gespreid over het hele jaar.

Nog enkele opmerkingen

De volkshogescholen willen dus meewerken aan de bewustwording van ieders plaats en verantwoordelijkheid in zijn samenlevingsverbanden. Zij gaan daarbij niet uit in hun werkmethoden van de fictieve, geïsoleerde mens, maar van de mens mét en ín zijn verhoudingen tot medemensen. Het spreekt vanzelf, dat de graad van inspiratie en openheid in dit tijdelijke gemeenschapsverband der volkshogeschoolcursussen doorslaggevend is voor de betekenis van het werk voor iedere deelnemer.