Neerlandia. Jaargang 66

Vlaamse werking in en voor Zuid-Vlaanderen in het verleden
luc verbeke

Secretaris Comité Fransvlaamse Cultuurdag Waregem
2 Het eerste artikel is geplaatst in het maartnummer

Na de eerste wereldoorlog overvleugelde het jongere en meer actieve Vlaams Verbond van Frankrijk het Comité flamand de France. Dit Verbond was gegroeid uit de regionalistische stroming, die reeds vóór en tijdens, maar vooral nà de oorlog, in verschillende Franse provincies binnendrong en in 1919 in Frans-Vlaanderen een krachtige uitdrukking vond in het tijdschrift ‘Le Beffroi de Flandre’, gesticht door de Duinkerkse publicist Gaspard Vandenbussche, onder de leuze ‘Alles voor Vlaanderen en Vlaanderen voor Christus’. Het bleef bestaan tot 1928 en het is voor de vorming van een meer Vlaamsstrijdende elite van buitengewoon belang geweest. Te Rijsel - het hart van het naar de taal verfranste deel van Zuid-Vlaanderen - dook in 1922 een ander tijdschrift op getiteld ‘Mercure de Flandre’, onder het veelzeggend motto ‘La Flandre une et triple’. De stichter en uitgever ervan was Valentin Bresle, die ook het bekende boek heeft uitgegeven van de Franse zuiderling Georges Blachon ‘Pourquoi j'aime la Flandre’, dat bij ons door Stijn Streuvels werd vertaald. Aanvankelijk was het een avant-gardistisch literair tijdschrift maar het groeide weldra uit tot een ruimer cultureel blad waarin de verdediging van de Nederlandse taal en cultuur werd opgenomen. Een der voornaamste medewerkers was Dr. J.E. Van den Driessche, die verleden jaar om zijn grote verdiensten door Hare Majesteit Koningin Juliana werd benoemd tot Officier in de Orde van Oranje- Nassau.

De groeiende Vlaamsgezindheid na de eerste wereldoorlog schiep algauw de behoefte aan een Vlaams studieblad waardoor men de Vlaamse taal beter zou kunnen leren kennen. Enkele jonge vrienden, priesters en seminaristen, besloten het aanleren en bestuderen van de Vlaamse taal te doen in gemeenschap en daarom richtten zij vanaf 1919 Vlaamse kringen op (des Cercles flamands). Het initiatief daartoe werd genomen door een uit de oorlog en de krijgsgevangenschap teruggekeerde boerenzoon uit Wormhout, Antoon Lescroart, de thans 65-jarige pastoor van de O.L. Vrouw-parochie te Hazebroek, die op de laatstleden Cultuurdag te Waregem, op zondag 16 augustus, over deze Vlaamse herleving heeft gesproken. In juli-augustus 1923 verscheen dan uiteindelijk een volledig Vlaamstalig blad dat heette ‘De Vlaemsche Stemme in Vrankrijk’ en dat is blijven verschijnen tot 1926. Onder de stuwing van E.H. Gantois werden in 1924 de Vlaamse kringen verenigd tot een

[p. 119]

Frans- of en nu

blz. 46 en 47
E.H. Gantois

verbond: ‘Het Vlaams Verbond van Frankrijk’ (Union des Cercles flamands de France, later genoemd La Ligue des Flamands de France). Van 1924 af, dus onmiddellijk na zijn stichting, richtte dit Verbond telkenjare een Vlaams Congres in.

In totaal zijn er zeventien Vlaamse Congressen geweest. Zij werden gehouden in alle belangrijke centra van Zuid-Vlaanderen en genoten een ruime belangstelling. Heel vaak droegen zij een officieel karakter. Zo werden de deelnemers meer dan eens ontvangen op het gemeentehuis waar de burgemeester een toespraak hield. Op de lijst der aanwezigen kwamen steeds namen voor van bekende personen uit de politieke en kerkelijke wereld van Zuid-Vlaanderen. Ieder jaar werd ook een Taal- en Letterkundige Wedstrijd uitgeschreven, waarvan de uitslag tijdens het Congres werd bekend gemaakt. Af en toe werden korte Vlaamse toneelstukjes opgevoerd. Toen in 1928 ‘Le Beffroi de Flandre’ ophield te verschijnen werd kort daarop, begin 1929, ‘Le Lion de Flandre’ opgericht als orgaan van het Vlaams Verbond van Frankrijk. Dit tijdschrift, dat niet alleen een strijdblad maar ook een algemeen cultuurblad was, hoofdzakelijk in het Frans gesteld, is blijven verschijnen tot september 1944. Het is het belangrijkste tijdschrift geweest dat tot nog toe door Vlaamsgezinde kringen in Zuid-Vlaanderen werd uitgegeven. Vanaf januari 1929 werd door Het Vlaams Verbond ook een Vlaamstalig maandblad, bestemd voor het gewone volk, onder de titel ‘De Torrewachter’ in het leven geroepen. Als directeur ervan fungeerde Justin Blanckaert, die tevens voorzitter was van het Vlaams Verbond. Het heeft het Vlaams bij het volk in ere gehouden, het heeft veel thans nog levende Zuidvlamingen Vlaams leren lezen en ook een aantal intellectuelen Vlaams leren schrijven. Zoals ‘Le Lion de Flandre’ is ‘De Torrewachter’ tot aan de bevrijding blijven verschijnen en het kende tijdens de laatste jaren van zijn bestaan zelfs een oplage van 10.000 ex.

Het Vlaams Verbond van Frankrijk had, toen de tweede wereldoorlog uitbrak, een zo grote aanhang gevonden, dat men mocht hopen, dat het de algehele herleving van Zuid-Vlaanderen zou kunnen inluiden. Helaas, de oorlog werd de Vlaamse Beweging ook daar - zoals in Belgisch-Vlaanderen - noodlottig. Na de Duitse inval voelde het Vlaams Verbond zich, na een half jaar wachten, genoodzaakt zijn werking te hervatten omdat het vreesde dat door inactiviteit de vruchten van het vroeger werk verloren zouden kunnen gaan.

In januari 1941 verscheen dan ‘Le Lion de Flandre’ opnieuw onder het motto ‘La flandre continue’. Tijdens de oorlog nam het Vlaams Verbond enkele merkwaardige initiatieven. Zo richtte het in 1942 een jeugdgroep ‘De Zuidvlaamse Jeugd’ op, die vanaf 1943 beschikte over een eigen orgaan ‘Jeunes de Flandre - De Jonge Zuid-Vlaming’. Een strijdvaardige, op sterke wilsvorming en tucht gerichte jeugd kwam er aan het woord onder leiding van Jacques Florin en Hendrik Blanckaert. Jongeren als Lode Hoex, Steven Pette en Dries Stievenaert, die zich in de later hernomen werking verdienstelijk hebben gemaakt, hebben in de Zuidvlaamse Jeugd hun eerste opleiding ontvangen. Verder werd in november 1942 een ‘Institut Flamand de France’ te Rijsel opgericht, dat uitgroeide tot een ware volkshogeschool waar o.m. Engels, Duits en Nederlands werden onderwezen.

Het Vlaams Verbond deed zijn best om tijdens de oorlog zijn onafhankelijkheid te bevestigen door herhaaldelijk de leuze te verkondigen: ‘Ni à droite, ni à gauche, ni même au centre, mais en dehors et au dessus’. Bij de bevrijding zag het er dan ook naar uit dat het V.V.F. met rust zou worden gelaten. Zijn kantoren bleven open en men was van plan de werking voort te zetten zoals voorheen. Op aanstoken van een ‘syndicat de l'anti-Flandre’ kwam echter een perskampagne los tegen het V.V.F. met het gevolg dat 49 leiders werden aangehouden onder beschuldiging van verraad. Na afzonderlijke processen vond een gezamenlijk proces plaats voor de krijgsraad te Rijsel van 9 tot 28 december 1948, tegen de 16 voornaamste beschuldigden, onder wie E.H. Gantois, die zichzelf en zijn medewerkers echter zo schitterend verdedigde, dat de toeschouwers onder de indruk waren en dat men in de pers moest erkennen, dat men moeilijk een reden tot veroordeling kon vinden. Inderdaad de bewijzen ontbraken. De rechtbank velde tenslotte een vonnis, dat, in acht genomen de geweldige ophitsing die tegen het V.V.F. was gevoerd geworden en de zware eisen die het Openbaar Ministerie had gesteld, veeleer mocht beschouwd worden - om hier een oordeel van André Demedts aan te halen - als ‘een principiële afkeuring dan als een echte veroordeling’. Enigen werden vrijgesproken en de anderen werden bedeeld met kleine straffen, liggend tussen zes maanden en vijf jaar. Bijna alle veroordeelden kwamen vrij na het vonnis door het feit dat zij reeds genoeg voorlopige hechtenis hadden ondergaan. E.H. Gantois zelf, die vijf jaar had gekregen, werd enkele jaren later volledig geamnestieerd.

Tijdens het proces bevond zich onder de toeschouwers een jonge student genaamd Jan Klaas. Hij werd door de verdediging van E.H. Gantois zodanig getroffen, dat hij een overtuigd Vlaams- en Nederlands-gezinde werd en enkele jaren later met onze hulp een nieuw Zuidvlaams cultureel tijdschrift oprichtte, dat nog altijd verschijnt onder de titel ‘Notre Flandre’ en dat de taak van ‘Le Lion de Flandre’ voortzet. De beheerder ervan is Lode Hoex, Rue du Calvaire, 60, Lille-en-Flandre (Rijsel) en het tijdschrift is verkrijgbaar door overschrijving van 80 F (Belgische munt) op de postrekening 5201 80 t.n.v. Frits Desloovere, Ballingstraat 40, Waregem.