Neerlandia. Jaargang 65

[p. 142]

André Renard balt de vuist
ANP-foto

de waalse beweging

door

Drs. Herman Todts

De socialist André Renard, de Belgische vakbondsleider, gaf einde 1960 begin 1961 aan de sociale agitatie in Wallonië een specifiek Wallingantisch tintje. De sociale agitatie vond haar oorsprong in de strijd tegen de zgn. ‘eenheidswet’ van Premier G. Eyskens. De eenheidswet betoogde, naast de economische expansie, een drastische besnoeiing van de openbare uitgaven; zij voerde ook nieuwe belastingen in. Zowel Vlaamse als Waalse socialisten beweerden, dat de nieuwe belastingen vooral de arbeidersstand troffen. De agitatie hierover mondde uit in een overwegend Waals oproer.

De wetgevende verkiezingen van 26 maart 1961, die op het oproer volgden, stonden in Wallonië trouwens in het teken van de Waalse kwestie. Tijdens de verkiezingscampagne kon men in Wallonië op verkiezingsvouwbladen lezen: ‘Votez Wallon, votez socialiste’; ‘Pour défendre la Wallonie, votez Liberal’. De Christelijke Volkspartij (in Wallonië: Parti Social Chrétien) was niet zo uitdrukkelijk Waals, maar kon moeilijk achterblijven. Zij verdedigde evenwel (gezien haar minderheidspositie) een geleidelijke decentralisatie; ook een geografische senaat (dit betekent: in de Senaat evenveel Walen als Vlamingen). Zij zag hierin een bescherming t.a.v. de demografische aangroei der Vlaamse bevolking. Deze strekking kwam op het congres van de ‘Mouvement Ouvrier Chrètien’ (te Namen 15.9.61) veel nadrukkelijker op de voorgrond. Blijkbaar onder invloed van het socialistisch Renardisme. Trouwens er gingen stemmen op Renard a priori niet te veroordelen.

Het bestaan van een Waalse Beweging, die tot de verbeelding van de Waalse bevolking spreekt, kan dus niet meer geloochend worden. Doch zij steunt thans overwegend op niet-burgerlijke elementen en haar actie is blijkbaar afgestemd op de daad.

De Waalse Beweging ontstond natuurlijk niet tijdens de sociale agitatie, nog minder met de oprichting in het voorjaar van de door André Renard voorgezeten ‘Mouvement Wallon Populaire’.

De Waalse Beweging ontstond op het einde van de 19e eeuw toen het parlement sommige taaleisen van de Vlaamse Beweging inwilligde. Dan komen de Walen in beweging. De actie van de Vlaamsgezinden beschouwen zij als een breuk van het contract, tijdens de Belgische omwenteling tot stand gekomen. De eerste taalwetten beschouwen zij als een eresaluut aan de Hollandse verdrukker, die zij in 1830 hadden weggejaagd. De Waalse organisaties ‘La Fédération Wallonne’ en ‘La Ligue Wallonne’, op het einde van de 19e eeuw opgericht, veroordelen de actie der Vlaamsgezinden als een schennende daad. De Vlaamsgezinden werden de ‘verraders’ van een gemeenschappelijke idee, die naar de overwinning van 1830 had geleid. Aanvankelijk was de Waalse Beweging dus niet een specifiek Waalse maar Belgisch-nationale beweging. Doch met de ontwikkeling van de democratie worden de Vlaamse eisen steeds krachtiger geformuleerd en vinden zij ook meer gehoor. Dan begint de elastische terugtocht. Het bewaren van de Franse integriteit van Wallonië wordt de hoofdbekommernis van de Wallinganten.

Het Waals Congres van midden 1890 stond nog in het teken van ‘le maintien des positions françaises en Flandre’. Doch in 1912 zien de Wallinganten, onder leiding van de socialist Jules Destrée, in, dat Vlaanderen verloren terrein is. Een ‘Assemblée Wallonne’ komt tot stand. Het bestaan van twee volken wordt er verdedigd, een thema trouwens dat hetzelfde jaar nog door Jules Destrée in een geruchtmakende brief aan Koning Albert zou herhaald worden: ‘Sire, laissez moi vous dire la verité.... il n'y a pas de Belges’.

Na de eerste wereldoorlog werd het specifieke Waalse standpunt verlaten. De bestraffing van het Vlaams activisme was voor sommige Walen een gelegenheid om voor eens en altijd de Germaanse invloed in België te breken. Het betrekkelijk succes van de flamingantische ‘Frontpartij’ in 1919 was voor deze richting een eerste ontgoocheling. De Bormsverkiezing, de vernederlandsing van de Gentse universiteit en de taalwetten van 1932 gaven weer vleugelslag aan de Walen, die de Vlaamse doorbraak als een feit - zij het dan ook met tegenzin - wilden aanvaarden. Het is in deze omstandigheden, dat op 16 maart 1929 een socialistisch initiatief onder leiding van de Wallingant Jules Destrée en de flamingant Camille Huysmans tot stand komt: het ‘Compromis des Belges’ voorziet inderdaad in een decentralisatie en een splitsing van sommige openbare besturen ter oplossing van de Waals-Vlaamse verhoudingen.

[p. 143]

Wanneer in 1936 de concentratie tot stand komt tussen de Vlaamse vleugel van de Katholieke Volkspartij en het Vlaams Nationaal Verbond, zien de wallinganten hierin een dreigende versterking van de Germaanse en katholieke invloed in België. Ook zij gaan nu openlijk positie kiezen voor het federalisme. In 1938 dient de Waalse socialist Truffaut een federalistisch wetsvoorstel in bij de Kamer van Volksvertegenwoordigers. De jonge Fernand Dehousse, thans hoogleraar te Luik en senator, schreef en sprak in 1938 over ‘L'Etat fédéral en Belgique’. Zijn betoog maakte diepe indruk, derwijze dat de huidige wallinganten hem nog steeds als de vader van het Waals federalisme blijven beschouwen.

De na-oorlogse Waalse Beweging werd in feite tijdens de tweede wereldoorlog in het ‘Verzet’ voorbereid. Aanvankelijk legde men zich ook neer bij de Duitse hegemonie en ging men Franse versterking zoeken bij Pétain. Later, begin 1944, ging men in Algiers bij Generaal De Gaulle de Waalse zaak bepleiten.

Na de bevrijding kon aan de uitbouw van de Waalse Beweging gewerkt worden. Zij trok alleszins de aandacht met het berucht gebleven ‘Congrès National Wallon’ van oktober 1945. Een overwegende meerderheid vroeg in een bui van kwaad humeur aansluiting bij Frankrijk. Op latere congressen kon evenwel eensgezindheid bereikt worden op grond van vaag omschreven federalistische opvattingen. Pas in december 1952 werd, in samenwerking met Vlaamse federalisten (sedert de abdicatie van de koning terug aan het woord), een tweeledig federalisme voorgestaan. In Wallonië vond het gehoor; in Vlaanderen weinig.

In Wallonië wordt het voorgestaan door een reeks overwegend vrijzinnige Waalse verenigingen tijdens de bezetting voorbereid of opgericht. Zij zijn in feite een trouwe kopie van de Vlaamse verenigingen, die in de bres staan voor de Vlaamse belangen. ‘Le Centre Culturel Wallon’ kan worden vergeleken met het ‘Davidsfonds’ en ‘Het Vermeylenfonds’; ‘L'Association Touristique de Wallonie’ vond een patroon in de ‘Vlaamse Toeristen Bond’. Het Vlaamse volkshogeschoolwerk, gepresteerd door de ‘Lodewijk de Raetstichting’, vond navolging in de ‘Fondation Charles Plisnier’; de onlangs door Renard in het leven geroepen ‘Mouvement Wallon Populaire’ is de letterlijke vertaling van de ‘Vlaamse Volksbeweging’, die sedert 1958 met gunstig gevolg in Vlaanderen opereert. Aan die Waalse Beweging doen de katholieke Walen niet mee. Achterwege blijven kunnen zij echter niet. Zij verdedigen meer genuanceerde opvattingen, die uitdrukking vinden in zuiver katholieke organisaties als ‘Le Mouvement des Provinces Wallonnes’ en ‘Rénovation Wallon’.

Waalse Problemen.

Is de Vlaamse Beweging een revendikatieve beweging, de Waalse blijkt nog steeds een rancuneuze te zijn en te blijven. De Vlaamse Beweging moet nog rechten voor de Vlaming in België veroveren. De Waalse Beweging vecht voor het behoud van de Waalse, en sedert de socialist Renard de Brusselse bourgeoisie in juni l.l. handjes ging geven, ook voor de Brusselse ‘voorrechten’. Het gaat dus moeilijk op de Waalse Beweging te vergelijken met de Vlaamse Beweging. De ene is trouwens totaal links; de andere overwegend katholiek.

Niettemin dient het erkend, dat de Walen sedert de bevrijding geconfronteerd worden met enkele zwaarwichtige problemen. Wallonië kent nog een zekere economische vooruitgang; doch de expansie in Vlaanderen en vooral in het Brusselse gaat sneller.

Kleinzielige pogingen, uitgaande van Renard en zijn aanhangers, om de industrialisatie van Vlaanderen te boycotten, behoren zeker niet tot de grote bladzijden van de onder alle opzichten weinig aantrekkelijke geschiedenis der Waalse Beweging. De Wallinganten stellen het graag voor alsof zij op een hellend vlak staan; alsof de ondergang nog slechts een kwestie van enkele jaren is. Het geruchtmakende Vlaams economisch congres van 15 april l.l., waaraan, behalve de in België gunstig aangeschreven Nederlandse hoogleraar Prof. Tinbergen, ook voor de eerste maal enkele Franstalige economisten deelnamen, heeft aangetoond, hoe in 1970 de provincie Luik 21.000 werkkrachten te weinig zal hebben. De provincie Henegouwen, met de Borinage en het Centrum als knelpunten, staat er minder gunstig voor. Maar zij is er niet erger aan toe dan West- of Oost-Vlaanderen.

Een tweede probleem is de demografische teruggang. Het behoort - begrijpe wie het kan - tot de opgerakelde Waalse grieven. In de Vlaamse provincies is de demografische aangroei niet schitterend (in 1960: 33.373 eenheden) doch in Wallonië is er verlies. Statistieken tonen aan dat in 1970 de actieve bevolking er zal teruglopen met 200.000 eenheden. De ontbrekende krachten dienen vanzelfsprekend aangevuld met vreemde werkkrachten waaronder Vlamingen, Italianen enz.....

De wallinganten zoeken een oplossing in een verhoging van de geboortepremie en de gezinsvergoeding. De laatste tijd gaan ook stemmen op om t.a.v. de demografische toestand in Wallonië discriminatoire maatregelen te treffen. Een opvatting die zij t.a.v. het probleem van de werkloosheid in Vlaanderen steeds hebben verworpen. Het is hun eerste inconsequentie niet.

Onderwijl onderschatten zij het probleem niet. Men hoort er verdedigen: de kwestie is geregeld, niet met ‘familles nombreuses’ doch met ‘nombreuses familles’. Waarmede zij bedoelen: Wallonië is gered wanneer elke familie in Wallonië minstens één kind en maximum twee kinderen heeft. Doch Prof. Jacquemijns heeft aangetoond hoe de malthusianistische geest in Wallonië tamelijk diep is doorgedrongen. Zonder grondige wijziging van de Waalse mentaliteit kan op een demografische verbetering niet gehoopt worden.

Achtergrond van het Wallingantisme.

De Wallinganten stellen het graag voor alsof de Vlaamse Beweging imperialistische neigingen heeft. Helemaal onjuist is dit wel niet. De Vlaamsgezinden, die het federalisme b.v. niet genegen zijn, houden hun volgelingen voor dat de toekomst in België beheerst zal worden door de Vlamingen. Eigenlijk twijfelt niemand hieraan. De Walen niet, al stellen zij hun toekomst wel wat al te zwart voor. De wallingant M.H. Grégoire zei reeds op een ‘Congrès National Wallon’ in 1957: ‘Le temps travaille contre les wallons’. Zelfs de federalistisch georiënteerde flaminganten twijfelen er evenmin aan. De ernstige Dr. M. van Haegendoren (met federalistische sympathieën) schreef in april ll. dat de Vlamingen ‘voorlopig niet scheutig (moesten) zijn op spectaculaire vooruitgang’. ‘De tijd’, zo schreef hij, ‘werkt voor ons’. Voor verscheidene z.g. extremistische Vlaamsgezinden is het federalisme dan ook een uitlaatklep voor het opgehoopte ongeduld op het gebied van de eerbied voor het Vlaams territorium, de eerbied voor het Nederlands te Brussel en in de Belgische administratie, de Nederlandse cultuur, de sociaal-economische problematiek, die zich t.a.v. een bestendige werkloosheid in Vlaanderen stelt enz.....

Het federalisme der Walen is thans voor hen een wapen om, op het gebied van het sociaal-economische, structuurhervormingen af te dwingen (nationalisatie van de energiebronnen, oprichten van een programmatiebureau, vorming van een beleggingsinstituut enz.), die zij nodig achten om de economische achteruitgang te bestrijden. De wallinganten (Renardisten) verwijten hun Vlaamse medestanders uit het Algemeen Belgische Vakverbond zich uitsluitend te beperken tot de beroepseisen. Waardoor volgens hen in Vlaanderen de strijd verloren loopt in een corporatieve arbeidersactie. Voor deze corporatieve arbeidersactie stellen de Renardisten het Algemeen Christelijk Vakverbond verantwoordelijk; doch zij verwijten hun socialistische medestanders uit Vlaanderen onder zijn invloed te staan. Als zodanig betekenen de katholieke en de Vlaamse socialisten een rem voor de door hen nagestreefde structuurhervormingen. Zij willen het dus zonder Vlaanderen en desnoods tegen Vlaanderen beproeven met de stille hoop, dat een min of meer zelfstandig ‘rood’ Waals paradijs voldoende uitstralingskracht zal hebben om in Vlaanderen tot voorbeeld te dienen.

Het is opmerkelijk hoe de federalistisch gezinde socialisten in Vlaanderen (men kan ze na het Congres der jongsocialisten gehouden te Mechelen op 24 sept. 1961 op de vingers tellen) dezelfde opvattingen vertolken in hun veertiendaags tijdschrift

[p. 144]

‘Links’. Zij steunen trouwens het wallingantisme van Renard. Zij zien er een uitgesproken vorm in van een nieuw dynamisch socialisme, dat een remedie is tegen de verburgelijking van hun eigen rangen. Net als de Renardisten beschouwen zij de socialistische leiders uit Vlaanderen (ook wel misprijzend ‘cumulards’ geheten) als behorend tot de profiterende bourgeoisie, die nog enkel oog heeft voor hun ‘Amerikaanse sleeën’. Te Luik rijden de socialistische leiders hoogstens met ‘Volkswagen’ of ‘Opel-Record’.

Men mag gerust beweren dat het sociaal-economisch aspect de drijvende factor is van het huidig wallingantisme.

De gedemonstreerde stijl brengt nog wel andere wallingantische constanten op de voorgrond. Het zijn deze welke tot de meer traditionele Waalse Beweging behoren.

De Waalse Beweging was oorspronkelijk een Belgisch patriottische beweging, die er prat op ging (historisch trouwens helemaal onrechtmatig) in haar midden te tellen de doelmatigste bewerkers van de Belgische onafhankelijkheid. T.a.v. deze prestatie eisen zij nu eeuwigdurende consideraties. Zij beschouwen zich als de eigenaar van een huis dat zij ‘ontwierpen’ en optrokken, Frans en centralistisch. En zeventig jaar later nemen zij het de Vlamingen nog altijd kwalijk (ook de Renardisten), wanneer deze fundamentele rechten opeisen, die weliswaar op papier bestaan maar bewust worden genegeerd. Zij doen zaken die een Vlaming, op gevaar anders als verrader gebrandmerkt te worden, niet mag doen. Een Vlaams hoogleraar, die op verzoek van zijn rector tijdens de bezetting in Duitsland een onschuldig vak ging doceren, werd na de bevrijding gedurende een jaar geschorst. Een bestendig afgevaardigde uit de provincie Henegouwen ging in volle oorlogstijd de aansluiting van Wallonië bij Pétain bepleiten. Na de bevrijding werd hij gedecoreerd, En het geruchtmakend ‘Congrès des socialistes wallons’ (23 en 24 sept. 1961) zat hij voor.

Deze anomalie van het recht kan slechts begrepen worden wanneer men ook de inhoud van het Belgisch (Wallingantisch) patriottisme begrijpt. Die afwijking neemt nog duidelijker vormen aan, wanneer de Franse georiënteerdheid van dit patriottisme in aanmerking wordt genomen.

Dit Frans georiënteerd Belgisch patriottisme beschouwt de Nederlandse cultuur van de Vlamingen als iets minderwaardigs. Het is de reden waarom de Walen ostentatief weigeren het Nederlands als tweede moedertaal aan te leren. In weerwil van het feit, dat de Vlaamse intellecuteel minstens vier talen spreekt of verstaat, blijft hij in de ogen van de Waal de achterlijke verdediger van een folklorisme zonder praktische toekomst. Het achterlijke, vooral van de ‘kerkelijke’ Vlamingen, neemt in

Mars op Brussel
ANP-foto

de ogen van de traditioneel ‘vrijzinnige’ Wallinganten buitensporige afmetingen aan. Uitlatingen als deze: ‘Pas une patte de flamand ne se posera sur la place Saint-Lambert’ (A. Renard, 1 mei 1955), zijn het gevolg van de kleinerende gevoelens, die men in Wallonië t.a.v. de Vlamingen er op na houdt.

Besluit.

Reeds vóór de tweede wereldoorlog waren sommige wallinganten voorstander van het federalisme. Na de bevrijding in 1946 kon het tweede Waals Nationaal Congres rond het federalisme eensgezindheid bereiken. In 1947 spraken de Waalse socialisten zich uit voor federalisme. Op een congres in 1959 bevestigden zij hun standpunt ter zake. Sedert Renard de wilde staking (einde 1960) uitlokte, mocht men een nadrukkelijker eis op het gebied van 't federalisme verwachten. Dit is thans te Charleroi gebeurd op het congres van de Waalse socialisten (23-24 sept. 1961). Dit congres is des te opmerkelijker, omdat de socialisten (in Wallonië de meerderheid) sedert de bijeenkomst te Saint-Servais nabij Namen (13 jan. '61) zich niet zonder pretentie als de ‘gelegitimeerde woordvoerders van het Waalse Volk’ beschouwen. Hoe de katholieke Walen zich voelen kan men zich indenken.

Vele Vlamingen vragen zich dan ook af of de Waalse eisen ernstig moeten worden opgevat. Zij vragen zich terecht af of het niet om veel kunstmatige wind gaat met de bedoeling de voorrechten, die de Walen thans nog hebben, op ‘alle’ gebieden, te behouden? Een Waalse zelfstandige federatie zou immers alleen de last moeten torsen van het grootste aantal gepensioneerden in België. De discriminatoire en zeer dure demografische politiek, die de wallinganten thans bij monde van de heer Cornez, goeverneur van de provincie Henegouwen, de Belgische staat willen afdwingen, zou met eigen middelen moeten gefinancierd worden. Zij zouden in ieder geval niet langer uit de spaargelden, grotelijks opgebracht door de Vlamingen, kunnen putten om tegemoet te komen aan bepaalde industrieën. Nationalisaties, wellicht niet alleen van de energiebedrijven, zouden zich bij gebrek aan geld noodgedwongen opdringen. Wat dan weer tot gevolg zou hebben, dat het privé initiatief zou uitblijven. Vreemde investeerders mijden thans reeds Wallonië als vestigingsgebied. In dit verband is het wel typisch dat van de 88 Amerikaanse filialen, opgericht in België tussen 1945 en 1958, er slechts één gevestigd werd te Luik, doch 63 te Brussel of omgeving en 24 in het Vlaamse land. Ook in de staatsadministratie zouden de Walen onmiddellijk - tenminste als het ernstig gaat - op slag hun bevoordeelde posities verliezen...

Dit alles stemt de Vlamingen zeer wantrouwig. Bepaalde Vlaamse revendicaties, die bij de vorming van de rood-roomse regering in april l.l. de inwilliging nabij waren, worden thans weer betwist, niet alleen door de Walen, doch ook door de vrijzinnige Vlamingen. De kwestie van de Waalse en Vlaamse culturele autonomie, enkele maanden geleden nog een overwonnen standpunt, wordt thans door de Vlaamse socialisten bestreden, omdat zij ‘geen minderheidsstatuut (in Vlaanderen) kunnen aanvaarden’. Omwille van hun minoriteitspositie in Vlaanderen behoren zij tot de hardnekkigste tegenstanders van het Waals federalisme.

Zo heeft de Waalse beweging van Renard in de Waals-Vlaamse verhouding géén klaarheid gebracht. De links-rechtsverhouding in België, reeds sedert jaren lamentabel, kreeg door de actie van Renard nog een grotere betekenis. De politieke toestand is dus eerder gecompliceerder geworden. En de Vlamingen zullen met verdubbelde ijver over hun belangen moeten waken willen zij van die toestand niet het slachtoffer worden.