Neerlandia. Jaargang 64

Taalspiegel

In het februarinummer schreef ik: ‘Van tijd tot tijd wilde ik in Neerlandia ook wijzen op boeken, brochures en artikelen, die een of ander taalonderwerp behandelen’.

Niet ik, maar een der leden van het Verbondsbestuur is zo vriendelijk hier iets te zeggen over het boek:

SPELENDER WIJS (ZUIVER) NEDERLANDS

door J. Veering, uitgegeven door H.J.W. Becht's Uitg. Mij N.V. te Amsterdam.

De ondertitel van dit boek bewijst al dadelijk in welke geest dit boek is geschreven. Hij luidt: ‘Een wegwijzer door het troebele grensland van goed en fout, van wat mag en wat niet mag, van wat allebei mag en wat geen van beide mag’.

In deze speelse geest is het gehele boek geschreven. Het bevat geen dor geschoolmeester, maar wel een schat van gegevens door de hand van een deskundige bijeengebracht, zo van die vragen waar iedere leek wel eens over nadenkt, maar waarop hij geen bevredigend antwoord kan vinden.

Ik noem u: het gebruik van de persoonlijke voornaamwoorden en de erbij behorende werkwoordsvormen, de volgorde van de woorden in een zin, iets wat tot verstaan of misverstaan aanleiding kan geven.

De schrijver spreekt over synoniemen. clichés, modewoorden en inhoudloze woorden, over het verschil tussen spreek- en schrijftaal, over de moeilijkheden die zich voordoen bij het gebruik van verbogen en niet-verbogen bijvoeglijke naamwoorden en hij geeft een lange lijst van meestal wat ouderwetse uitdrukkingen met te, ten of ter.

Tenslotte waarschuwt hij ook nog tegen het gebruik van allerlei -ismen (Fr., Duits en Eng.) en geeft een uitgebreide lijst van woorden, die vooral in krantetaal ten onrechte als goed Nederlands worden gebruikt.

Deze korte opsomming van wat er in het boekje voorkomt, mag ieder tot de gevolgtrekking brengen: Een aardig, geestig en uitermate nuttig werkje, vooral voor de leek op taalgebied.

De prijs is f 7,90.

D.

Een tweede artikel, waarvoor ik uw aandacht vraag, is getiteld: ‘Waarop letten bij het schrijven (of doen schrijven) in het Nederlands?’, door drs. W. Diemer, verschenen bij de Fa. J.K. Hertz en Co., Zuidlaren.

De bekende criticus J. Greshoff zegt in Het Vaderland van 20 febr. jl. o.a.: ‘De voortreffelijke opmerkingen door W. Diemer gemaakt zijn ongetwijfeld van betekenis, van grote betekenis zelfs, voor allen die het Nederlands moeten leren voor een praktisch gebruik.’

Graag zou ik het hele artikel overnemen, maar het is te groot. Wel geef ik hier enige stukjes, waar iedere A.N.V'-er het mee eens zal zijn. Leg deze uitlatingen voor aan hen die lijden aan ‘verwaarlozing der moedertaal’. Thans de criticus Greshoff:

Ditmaal schrijf ik niet over, doch naar aanleiding van een boek. Van een boek dat mij ten zeerste geboeid heeft en mij over tal

[p. 56]

van vraagstukken in verband met het onderwerp dat ons hier bezig houdt: de letterkunde, deed nadenken. Iemans als drs. W. Diemer, die zich meer dan een halve eeuw heeft beziggehouden uitsluitend met letterkunde en dus ook met de taal waarin die letterkunde geschreven werd, heeft langzamerhand genoeg ervaring verzameld om een woordje mee te spreken. Diemer begint vast te stellen dat zich in steeds versneld tempo een duidelijk zichtbaar taalverval openbaart. Hij geeft krasse staaltjes van onkunde op dit gebied en een ieder die ook maar in geringe mate belang stelt in het zuiver handhaven van onze moedertaal is reeds lang met zorg vervuld, over deze ontwikkeling in averechtse richting. Dat vrijwel niemand meer grammatikaal zuiver Nederlands schrijft, is zeker betreurenswaardig, maar hetzelfde verschijnsel doet zich in meerdere of mindere mate in andere landen ten opzichte van de moedertaal voor. Overal wordt geklaagd over slordig, onzuiver en uitgesproken slecht spellen. Onze voorvaderen, die leefden toen men zich nog niet zoveel zorgen maakte over onderwijs en opvoedingsstelsels en die gedwongen waren 'n spelling te leren, welke volgens de hedendaagse taalkundigen bijzonder moeilijk was, kenden hun Nederlands over het algemeen oneindig beter dan onze tijdgenoten en in het bijzonder de jongeren onder hen. Telkens wanneer er sprake was van spellingvereenvoudiging kwamen de voorstanders daarvan aandragen met het argument dat, gezien de moeilijkheid en de inconsequenties van De Vries en Te Winkel, alleen hun voorstellen een zuiverder en juister taalgebruik zouden kunnen verzekeren. Het is anders uitgekomen. Men heeft met een krachtige hand vereenvoudigd en het geslacht van nu kent die vereenvoudigde spelling minder goed dan de vorige generaties de zo veel ingewikkelder taalregels van hun tijd. Ik weet niet welk nut de op elkaar volgende spellingsvereenvoudigingen gehad kunnen hebben. Alleen weet ik zeker dat zij niet hebben bijgedragen tot een grondiger kennis van grammatica en stijl bij onze jonge tijdgenoten.

Nu is naar mijn mening de spelling een aangelegenheid van secundair belang. Hoofdzaak is en blijft het taalgebruik, het juiste, zuivere nauwkeurig toepassen van de taal en daaraan ontbreekt tegenwoordig evenveel, zo ja niet meer nog dan aan de grammaticale kennis. Wat kan hiervan de oorzaak zijn? Ten eerste een eenvoudig gebrek aan belangstelling bij de Nederlanders voor hun overgeërfd uitdrukkingsmiddel. Een Nederlander laat geen gelegenheid voorbij gaan zich zo snel mogelijk van zijn Nederlandse taal te ontdoen. Toen ik nog in Amerika woonde heb ik daar landgenoten ontmoet, die er slechts enkele jaren vertoefden en die voorgaven geen Nederlands meer te kennen of die het hakkelend spraken, doorspekt met Engelse woorden. De Nederlandse dagbladen staan vol met de dwaaste vreemde insluipsels, welke zonder een zweem van reden goedvaderlandse woorden vervangen. Dit verschijnsel neemt men het sterkst waar in de advertentiekolommen. Een van mijn kennissen schreef daarover eens een verontwaardigde brief aan een grote adverteerder. Deze antwoordde hem in de volgende zin: ‘Wij betreuren met u de afschuwelijke taalverbastering doch wij adverteren om kopers te werven en het is ons proefondervindelijk gebleken dat het publiek sneller en gunstiger reageert op de advertenties zoals ze thans worden opgesteld dan op die in puur Nederlands’. Ik kan de waarde van deze mening niet controleren, maar hetgeen hier door deze handelslieden werd opgemerkt, heeft er toch wel alle schijn van juist te zijn. En wel omdat, zoals ik reeds zei, de Nederlander zijn taal zonder dat hij zich daarvan bewust is, haat. De liefhebbers van sjurten en sjorten tonen waarlijk geen eerbied voor wat voor de enkelen hun hoogste bezit is. Wanneer welmenende, ijverige en bekwame lieden als W. Diemer streven naar een beter gebruik van het Nederlands door een beter gebruik van de spelregels, dan moeten zij zich toch van één ding wel zeer sterk bewust blijven: dat zij niets bereiken kunnen wanneer zij er niet éérst in slagen, niet alleen hun leerlingen maar ook de ouders van hun leerlingen en het gehele Nederlandse volk, ervan te doordringen dat het rechtschapen gebruik van de eigen taal een der eerste voorwaarden voor zelfrespect is. Al hun goede bedoelingen en de allervoortreffelijkste methoden stuiten af op de Onverschilligheid. Men kan in laatste aanleg mensen en kinderen alleen datgene leren waarvan zij de noodzaak om het te leren oprecht begrijpen. W. Diemer vecht niet alleen tegen de slordigheid en onkunde, hij vecht tegen wat veel erger is, tegen de onwil van vrijwel een geheel volk. En, zoals ik al gezegd heb, deze onwil spruit voort uit een steeds sterker wordende afkeer van een taal, welke van gering belang is voor het wereldgebruik. Ik ben ervan overtuigd dat het overgrootste deel van de Nederlanders niets liever zou willen dan dat, door een of ander tovermiddel, het Nederlands verdween en overnacht door het Engels vervangen werd. Men kan hun dat niet kwalijk nemen, omdat voor hen, die uitsluitend zakelijk denken, een wereldtaal natuurlijk verre te verkiezen is boven die van een zeer klein gebied. Zij die diepin beseffen, dat deze taal oneindig méér kan zijn, en in wezen meer is dan een eenvoudig communicatiemiddel, vormen een zeer kleine minderheid.

Ik hoop dat men W. Diemer niet in de woestijn zal laten roepen. Hij verdient gehoord te worden en men kan groot voordeel trekken uit zijn lessen. Maar ik kan niet genoeg herhalen dat het belangrijkste moet voorgaan, altijd en ook hier. Het beginsel van alle wijsheid op dit gebied is: de Nederlanders van hun prilste jeugd bij te brengen, wat de meerderheid thans niet bezit, een diepe eerbied voor de taal, een eerbied voortspruitend uit het zeker weten dat de taal het wezen van elk onzer afzonderlijk en dat van onze samenleving raakt. Voor men dus de kinderen goed en grammaticaal zuiver leert schrijven behoort men hun de wil om dat te doen bij te brengen, door hen te doordringen van de geestelijke noodzaak ervan. Alles wat men over de Nederlandse taal, 't gebruik ervan en 't onderricht er in te berde brengt, hoe belangrijk en boeiend het ook zijn moge, blijft zonder invloed op de werkelijkheid zolang het Nederlandse volk, dikwijls zonder er zich bewust van te zijn, het betreurt een taal te spreken met een zo beperkte verspreiding, dat wil dus zeggen zolang men er niet in geslaagd is dat volk te doen begrijpen dat de waarde van een taal volkomen onafhankelijk is van het aantal lieden dat die taal spreekt.

F.K.