Neerlandia. Jaargang 63

[p. 72]

De Nederlandse paus Adriaan VI
Tentoonstelling te Utrecht

Ter herdenking van paus Adriaan VI, die voor 500 jaar, in 1459 te Utrecht, als Adriaan Florisz. werd geboren is in het Centraal museum aldaar een schitterende tentoonstelling ingericht.

De officiële opening had met meer dan gewone plechtigheid plaats op 28 September jl. door mgr. dr. B.J. Alfrink, aartsbisschop van Utrecht, voor een eerbiedwaardig gezelschap in de Nicolaaskerk. De belangrijkheid van deze herdenking moge blijken uit de aanweeigheid van hoge Rooms-katholieke geestelijken in ornaat: de aartsbisschop van Utrecht, de rector van de universiteit van Leuven en van Utrecht, de ambassadeurs van Spanje, België en Engeland, onze minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen. hoogleraren uit Utrecht en Leuven, de commissaris der Koningin in Utrecht, de burgemeester van Utrecht e.a.

Ook het bestuur van het Algemeen Nederlands Verbond had voor deze officiële opening een uitnodiging ontvangen.

Het woord werd gevoerd door mej. dr. Houtzager, directrice van het Museum, die de tentoonstelling inrichtte, de commissaris der Koningin, Graaf van Lijnden van Sandenburg, prof. Asselbergs (Anton van Duinkerken) uit Nijmegen en mgr. Alfrink.

Levensloop

De laatste twee sprekers deden duidelijk uitkomen, wat een omstreden figuur deze paus is geweest en ook heden nòg is. Zo zelfs, dat het was alsof ieder van hen, de figuur van paus Adriaan belichtend, de eerste afkeurend, de twede waarderend, een andere persoon op het oog had! In het overzicht, dat hier van Adriaan Florisz.'s leven volgt, ligt wel de verklaring van de tegenstelling.

Hij werd in 1459 te Utrecht geboren, werd opgevoed en opgeleid daar en in Zwolle onder invloed van de in de Nederlanden van die tijd zo typische en onder het volk zo invloedrijke school der ‘moderne devotie’ van de ‘Broeders des gemenen levens’, die hun centrum in Zwolle hadden. Hun eenvoud, hun beschouwende vroomheid, ethisch en verdraagzaam gericht, zoals die nog tot ons spreken uit geschriften van Thomas à Kempis en Erasmus, bleven een richtsnoer voor Adriaan, ook toen hij tot hoge ambten in kerk en maatschappij opklom. Sinds 1476 studeerde hij te Leuven theologie, filosofie en kerkelijk recht, was pastoor in Goedereede en in 1490 professor aan de Leuvense universiteit. In 1507 werd hij de leermeester van Karel V, in 1517 diens regent in Spanje en bisschop van Tortosa. Daar trachtte hij o.a. steun te geven aan de menselijker houding, die Las Casas voorstond tegenover de mishandelde Indianen in Amerika. In 1522 werd hij tot paus gekozen. Dat was in een kritieke tijd: de hele westerse Christenheid was in gevaar door de in Europa opdringende Turken en tegelijk ontwikkelde zich een afscheiding van de Rooms Katholieke kerk door het optreden van Luther.

Cliché ‘Het Vadenand’ Portret van paus Adriaan VI, naar Jan van Scorel

De nieuwe paus vermaande, als leider der Christenen, de vorsten van Europa tot samenwerking tegen het gevaar uit het Oosten, maar deze waren van zijn bemoeiïng niet gediend. Hoezeer hij de hervorming der Lutheranen veroordeelde, trachtte hij die te bezweren door een zuivering of hervorming in de kerk zelf. Hierbij oogstte hij in zijn omgeving weinig anders dan tegenwerking en afkeer van de kritische, sober levende vreemdeling, die zo weinig rekening hield met Romeinse gewoonten en politieke realiteit.

Was hij een licht in een duistere tijd, of dreigde hij een ramp te worden voor de Kerk? Reeds na anderhalf jaar overleed hij; waarschijnlijk werd hij vergiftigd. Nog leeft hij voor velen als een ‘ziener’, die zijn tijd ver vooruit was, voor anderen als een bekrompen en onbekwaam man op een te hoge post.

Paushuizen

Het zg. Paushuis te Utrecht, thans zetel van het provinciaal bestuur heeft Adriaan Florisz. voor zich laten bouwen, toen hij

[p. 73]

nog bisschop in Spanje was, met de bedoeling later in zijn vaderstad daar te gaan wonen. Maar zelfs de afwerking heeft hij niet beleefd. Het huis is een van de oudste gebouwen van Utrecht, opgetrokken in een overgangstijd tussen gotiek en renaissance, een merkwaardigheid en een sieraad van de stad. Wel is er in de loop van vijf eeuwen veel aan veranderd en is het voor verschillende doeleinden, o.a. voor logement gebruikt. Maar zelfs het Salvatorbeeld in de gevel heeft de tijd en de beeldenstorm overleefd. Utrecht bewaart in dit huis een blijvende herinnering aan een man, die mgr. Alfrink in zijn rede eerde als Utrechts grote zoon en die wij kunnen beschouwen als een van de grote Nederlanders van vroeger. Helaas kon wegens verbouwing en herstelwerkzaamheden de tentoonstelling van paus Adriaan VI niet in zijn huis worden gehouden.

De Tentoonstelling

De tentoonstelling in het Centraal Museum treft door haar buitengewoon rijke verzameling van historische stukken uit het ‘herfsttij der middeleeuwen’. Er zijn prachtig bewerkte boeken en handschriften; oorspronkelijke brieven van en aan paus Adriaan en van vele van zijn bekende tijdgenoten, alsook andere documenten, die voor een deel nog nooit gepubliceerd zijn. Portretten van de paus en van vele geleerden, geestelijken en vorsten, beelden in afgietsel (de paus op zijn graftombe in de kerk Santa Maria dell' Anima te Rome) maar ook in origineel, bijv. een mooie terracotta van Karel V.

Kostbare reliquiën in zilver, rijke priestergewaden, grote wandtapijten enz. Er is ook een nauwkeurige kopie van de grote wereldkaart van Juan de Cosa (1500). Alles te zamen een kostbare verzameling, waar niet met genoeg lof van kan worden gesproken.

Deze tentoonstelling blijft tot 15 november a.s. De catalogus met goede foto's (prijs f 4,75) en artikelen van deskundigen is tevens een gedenkboek.

K. BRAAK.