Neerlandia. Jaargang 61

[p. 58]

Een historische band
Kaapstad en De Bilt

Woensdag, 28 augustus heeft in De Bilt, dank zij een niet genoeg te waardeten initiatief van de afdeling Utrecht van het Algemeen Nederlands Verbond, een bijzondere bijeenkomst plaats gevonden, waar de heer S.J. van Ewijck van de Bilt, voorzitter van de grootste afdeling van het Verbond, - we bedoelen de afdeling Kaapstad - en zijn echtgenote, die voor enkele maanden in Nederland vertoefden, het middelpunt vormden van ieders belangstelling. De reden voor deze plechtigheid was gelegen in het feit, dat het geslacht Van Ewijck steeds nauw verbonden is geweest met de gemeente De Bilt. Zij waren daar nl. de ambachtsheren en oefenden van 1744 tot aan de afkondiging van de huidige gemeentewet, de heerlijke rechten uit.

Ontvangst ten stadhuize te De Bilt. Van links naar rechts: mevr. Van Ewijck, mej. Carla Pama, de hr. J. Pama, (De Bilt), ir. G. Schutte, seer, directeur A.N.V. Den Haag, de heren J. Noteboom, A.G.v.d. Groenekan, G. Siebrands en F.J.H. Klevant, allen leden van het afd. bestuur in Utrecht; de burgemeester van De Bilt, de heer K. Fabius en de heer S.J. van Ewijck van de Bilt.

Terugblik in de geschiedenis

Een stukje Biltse geschiedenis kan een en ander verduidelijken. In 1744 kwam de ambachtsheerlijkheid Oostbroek en De Bilt in het bezit van de heer Johan Henrick van Ewijck. De bevoegdheden van de ambachtsheer omvatten het volgende: de z.g. lage rechtspraak, d.w.z. het aanstellen van een schout, secretaris, gadermeester, schepenen, koster, doodgraver, gerechtsbode en schipper, De schout van die tijden stond aan het hoofd van het gerecht en stond dus in dienst van de ambachtsheer. De schout oefende het bestuur uit met de schepenen, die beschouwd moeten worden als de vertegenwoordigers der dorpbgenoten. De schout had te zorgen voor de uitvoering van de bevelen van de ambachtsheer en verder voor handhaving van orde en rust.

De gadermeester was de ontvanger van de dorps- en statenpenningen. De secretaris stond in dienst van de schepenenbank en van de schout. Hij moest aan de ambachtsheer een zekere ‘recognitie’ (een bedrag, betaald voor de erkenning van een ontvangen recht) voldcen. Van elke overtreding moest hij opgave doen aan het Hof van Utrecht. De ambachtsheren oefenden dus niet zelf de rechtsspraak uit, maar stelden ambtenaren aan om hen te vervangen.

Na de Bataafse republiek en de Franse tijd werd het bestuur in De Bilt geregeld door het Koninklijk Reglement op het bestuur ten plattelande van 23 juli 1825. De burgemeester, voorheen schout geheten, werd nu, op voordracht van de ambachtsheer, benoemd door de Koning.

Deze bevoegdheden van de ambachtsheer zijn zo gebleven tot aan het in werking treden van de huidige gemeentewet, daterend van 1851. De grondwet van 1848 heeft een einde gemaakt aan de jurisdictie van de ambachtsheer; de heerlijke rechten kwamen te vervallen.

De oneigenlijke heerlijke rechten bleven echter bestaan; daaraan ontleent de familie Van Ewijck het recht zich ook nu nog heer van Oostbroek en de Bilt te mogen noemen.

Plechtigheid in De Bilt

En nu de alleraardigste plechtigheid in De Bilt.

Op verzoek van de afdeling Utrecht van het A.N.V. kwamen de heer en mevrouw Van Ewijck op 28 augustus tegen half twee in de Bilt, waar de ontmoeting tussen ‘Kaapstad’ en ‘De Bilt’ plaats vond en waar het grijs verleden weer tot leven werd gewekt.

De eerste begroeting vond plaats in de N.H. Kerk, waar de president-kerkvoogd H.P. baron van der Borch tot Verwolde, en de secretaris-kerkvoogd, de heer J. Pama (broer van de heer C. Pama, een A.N.V.-lid in Nuweland, de Kaap), de gasten een hartelijk welkom toeriepen. Mede waren aanwezig de secretaris van het college van notabelen, de heer A. Top, de directeur van het Algemeen Nederlands

[p. 59]

Verbond, ir. G. Schutte, de heren Klevant, Siebrands, Noteboom, Groenekan en Braak, allen van de afdeling Utrecht van het A.N.V.; laatstgenoemde vertegenwoordigde tevens de afdeling Utrecht van de Ned. Zuidafrikaanse vereniging.

Carla Pama bood mevrouw Van Ewijck bloemen aan, waarna het gezelschap een bezoek aan de kerk bracht om de wapens te bewonderen van de vier heerlijkheden, waarover de Van Ewijcks in vroegere jaren de lagere jurisdictie uitoefenden; het waren Oostbroek, de Bilt, Coelenbergh en Over de Vegt.

Dat de fraaie kroonluchter in 1744 door de toenmalige ambachtsheer aan de kerk was geschonken, scheen de familie Van Ewijck niet te hebben geweten. Op die lamp zijn de wapens van Johan Henrick van Ewijck en Geertruy Anna de Cluysenaer, met wie hij in 1735 in Batavia in het huwelijk was getreden, nog duidelijk te zien. Dat men in die oude tijden ook wel aan bestedingsbeperking dacht, blijkt uit het feit, dat de kaarsen op deze kroon alleen op oudejaarsavond mochten worden ontstoken, omdat het anders te veel in de papieren zou lopen.

Bezoek aan gemeentehuis

Na een bezoek aan het familiegraf ging het gezelschap naar ‘Jagtlust’, het gemeentehuis van De Bilt, waar burgemeester K. Fabius, wethouder H.F. Brune en mr. H.P. Damsté, de gemeente-secretaris, de gasten ontvingen.

Dit Jagtlust heeft indertijd onder de naam ‘Uythof te Nieuveen’, met het bijbehorende landgoed, groot 90 morgen, toebehoord aan een broer van de eerste ambachtsheer, en wel Johan Cyprianus van Ewijck.

De ontvangst op het gemeentehuis was allerhartelijkst.

De familie van Ewijck ontving nog enkele lakzegels, vervaardigd van een stempel, dat de betovergrootvader van de heer Van Ewijck, Floris Petrus van Ewijck, zoon van Johan Henrick, had laten maken.

Aan de hand van enige familiepapieren vertelde de heer Van Ewijck o.a., dat de begrafenis van de eerste ambachtsheer, die in 1782 in de Buurkerk te Utrecht werd begraven, wel met enige luister moet zijn geschied, daar de kosten er van de voor die tijden enorme som van f 1200 hadden belopen. Ook voor ‘de huilers’ achter de baar was op de kostenlijst een bedrag opgebracht.

Oude documenten

Enige documenten uit het familiearchief van de Van Ewijcks stelde de heer Van Ewijck ter beschikking van het Biltse gemeentebestuur.

Het gezelschap bracht dan nog een bezoek aan de heerlijkheid Oostbroek, thans bewoond door de familie Van Reek. Op dit landgoed dat ook viel onder de ambachtsheerlijkheid van de Van Ewijcks, heeft, zo deelde de heer Pama mee, Antoon Reinhard Falck, een der mannen van 1813, zijn jeugd, zoals hij zelf schreef, doorgebracht ‘te midden van hei en klei’.

Zijn vader Otto Willem Falck huwde met de aan de Kaap geboren Engela Appolonia Bergh, dochter van Oloff Martini Bergh, secretaris van de Kaapse regering. Dit meisje dat een uitstekende opvoeding had genoten sprak Nederlands, Engels en Frans en was zo mooi, dat men haar het ‘sieraad der kolonie’ noemde.

In 1788 betrok dit echtpaar na eerst in Utrecht te hebben gewoond huize Oostbroek, waar dan hun zoon Antoon Reinhardt, geboren in 1777, zijn jeugd doorbracht tot 1874 toen het landgoed werd verkocht. Zo heeft dus Oostbroek ook nog verbindingen met Zuid-Afrika.

Slotbijeenkomst

Na het bezoek aan Oostbroek, waar de heer van Reek, aan de gasten uit Kaapstad een litho aanbood van het huidige landhuis, verzamelde het gezelschap zich in hotel Poll, waar nog geruime tijd over de belevenissen van de dag maar vooral over de goede betrekkingen tussen Kaapstad, met de grootste A.N.V.-afdeling en de aanwezige Nederlandse A.N.V.-leden werd nagepraat. De heer Van Ewijck bracht nog in herinnering dat ook Kaapstad binnenkort zijn vijf tig jarig bestaan hoopt te herdenken.

Met de secretaris van het hoofdbestuur van het A.N.V. ir. G. Schutte was ieder van mening dat men een onvergetelijke middag had beleefd. De aanwezigen kregen sterk de indruk dat bij hen allen leefde een verlangen naar innige samenwerking en vooral ook het sterke besef van saamhorigheid, dat 't A.N.V. steeds tracht aan te wakkeren bij alle leden van het verbond, waar ter wereld zij zich bevinden mogen.

Op 26 September zijn de heer en mevrouw Van Ewijck van de Bilt weer naar Zuid-Afrika vertrokken.