Neerlandia. Jaargang 60

[p. 6]

Het Oude Vaderland en het Nieuwe Europa

In Het Vaderland van zaterdag 25 februari jl. schreef J. Greshoff onder de titel ‘Schrijvers enr hun debuut’ een artikel over ‘De kunsten duren het langst’. In dat artikel schreef Greshoff, dat zijn eerste pennevrucht werd opgenomen in ‘Neerlandia’.

Het was een gedicht, ‘Mijn Land’ geschreven te Scheveningen op 2 november 1907 en opgedragen aan dr. J.B. Schepers. Dit kleine gedichtje, dat getuigde van een grote liefde voor zijn Land, was voor ons aanleiding de heer Greshof te vragen of hij niet nog eens een bijdrage voor Neerlandia zou willen schrijven. Ons verzoek vond bij hem een gewillig oor. Uit Levanto kregen wij onderstaande beschouwing, waarin nog steeds zijn liefde voor Nederland sterk op de voorgrond treedt.

Mijn opvatting omtrent de verhouding van de enkeling. tot het volk waar hij door afkomst, geboorte en opvoeding toe behoort, heeft zich in de loop der jaren gewijzigd; zoals zich, ten gevolge van een gezonde geestelijke ontwikkeling, vrijwel al mijn opvattingen gewijzigd hebben. Maar óók onder de drang van omstandigheden waarop ik geen invloed hoegenaamd kon uitoefenen. Aanvankelijk en heel jong werd ik mij bewust van een diep gewortelde genegenheid die mij op een natuurlijke wijze aan mijn onmiddellijke omgeving bond. Dit was een onbevangen vaderlandsliefde, vrij van iedere theoretische overweging en welke niets met politiek van doen had. Al spoedig, toen mijn belangstelling voor de letterkunde een duidelijker vorm begon aan te nemen, begreep ik dat een volk en zijn taal een onverbrekelijk geheel vormen. Ik vereenzelvigde dus de liefde voor mijn land met die voor het instrument, dat ik moest leren hanteren ten behoeve van het werk, waar ik mij toe voorbereidde. Ik was Nederlander zoals een eik eik is en ik sprak Nederlands zoals een vink vinks kwinkeleert.

Charles Maurras

Kort voor de eerste wereldoorlog maakte ik, langs de omweg van de letterkunde, kennis met het verschijnsel ‘nationalisme’. Mijn belangstelling voor het onvergelijkelijke proza van Charles Maurras bracht mij vanzelf in aanraking met begrippen, welke hij er vorm in gaf, de stellingen welke hij er mede verdedigde. Door zijn geschriften eerst, in een persoonlijke omgang later, openbaarde hij mij de mogelijkheid de woorden volk en vaderland, welke voor mij uitsluitend een levende gevoelswaarde bezaten, als politieke begrippen te beschouwen en te hanteren. Ik stond in den beginne vreemd tegenover deze opvatting, omdat ik nooit enige belangstelling voor welke vorm van staatkunde ook bij mijzelf bespeurd had. Maurras echter bezat een sterke overtuigingskracht. Een voortgezette studie van al wat hij schreef en van al wat er voor en tegen hem te berde werd gebracht, deed mij, in een tijdvak waarin ik voor invloeden openstond, de juistheid van zijn grondslagen aanvaarden. Dit werd bevorderd door het feit dat hij zijn ‘nationalisme’ onherroepelijk gekoppeld achtte aan het koningschap als instelling. Ook ik had in mijn onpolitieke voorstellingswereld de vorst immer met volk en vaderland verbonden. Wat in Frankrijk echter een strijdvraag was, de mogelijkheid van een herstel van de koninklijke macht, was in Nederland een vrijwel onomstreden werkelijkheid. Een tegenstelling tussen koningschap en volksregering bestond niet voor iemand die zich zo argeloos als ik, vereenzelvigde met de geschiedkundig gegroeide Nederlandse verhoudingen. Maurras verkondigde een nieuwe maatschappelijke indeling, een nieuwe rangorde van politieke waarden, welke naar zijn mening redelijker en rechtvaardiger was dan de bestaande en daarom beter geschikt om, dank zij een aldus verkregen vastheid en duurzaamheid van staatsbestel, de rechten en de welvaart van het volk in alle geledingen te verzekeren. Door een streng doorgevoerde decentralisatie zouden vooral de landbouwers en de pandwerklieden, die de kern van ieder volk vormen, in staat gesteld worden zich in de kleine gemeenschappen, aldus ontstaan, krachtiger te doen gelden, beter te verdedigen. Van wat naar een geweldstaat zweemde heb ik, toen, in Maurras' geschriften niets ontdekt.

De moord op Mateotti bracht, met een schok, een wending in mijn houding tegenover het ‘nationalisme’. Mijn afkeer van politiek, door mijn bewondering voor Charles Maurras jarenlang onderdrukt, deed zich weer en steeds sterker, gelden.

Vaderlandsliefde geen nationalisme

ik begon toen te beseffen dat er geen groter vijand van de ware vaderlandsliefde, een ingeschapen behoefte des harten, denkbaar is, dan juist dat alleen verstandelijke ‘nationalisme’, uitgedacht om machtsbegeerte te maskeren of een valse schijn van idealisme te geven. De weerzinwekkende verschrikkingen in Duitsland dwongen mij mijn ontwikkeling in de tegenovergestelde richting zo snel mogelijk te voltooien.

Na de oorlog werd mij duidelijk, dat een streven naar Europese samenwerking op den duur niet alleen onvermijdelijk, doch ook zeer wenselijk geworden was. Maar óók dat, naarmate ons werelddeel meer en meer tot een eenheid zou samengroeien, het een levensnoodzakelijkheid voor de volkeren zou worden hun persoonlijkheid zo zuiver mogelijk te handhaven. Nooit te voren werd ik zo doordrongen van de diepe zin van Vermeylen's

J. Greshoff
Cliché ‘Het Vaderland’

befaamde uitspraak: ‘Wij moeten goede Vlamingen zijn, om goede Europeërs te kunnen worden’. Europa zou, ook wanneer de innigste samenwerking tot stand kwam, nooit een smeltkroes naar Amerikaans voorbeeld mogen zijn. Een sterke, gezonde, vruchtbare en rijkgeschakeerde mensengemeenschap kan alleen opgebouwd worden uit en door krachtige, scherpomlijnde mensen. Een volkerengemeenschap alléén door krachtige, scherpomlijnde volkeren. Overeenstemming en samenklank, een rechtvaardig en redelijk evenwicht van machten en belangen, het verzekeren van vrede door onderling begrip, dit alles zo wenselijk, kan nooit bereikt worden door vervlakking, geestelijke verarming, door het verwaarlozen van wat ieder enkeling en ieder volk terecht als zijn hoogste bestaansrechtvaardiging beschouwt: zijn onvervreembare eigenheid.

Wij kunnen ons dus alléén met een zuiver geweten wijden aan de geleidelijke eenwording van Europa, als wij ons daarbij steeds dieper doordringen van de noodzaak onze Nederlandse beschaving doelbewust en doortastend te handhaven. De aard en de waarde van die beschaving worden in hoofdzaak bepaald door de Nederlandse taal en wat daarin gedacht en geschreven werd; door onze eigenaardige Nederlandse kunsten en wetenschappen, door onze maatschappelijke en politieke instellingen, door onze overgeleverde levensgewoonten, onze zedeleer, onze door ons verleden bepaalde toekomstverwachtingen.

Eenheid van tegendelen

Iedere internationale groepering, welke niet een eenheid van tegendelen vormt, is het tegendeel van een eenheid. Het hechtverbonden Europa, waar wij ten bate van onze kindskinderen naar streven, kan slechts verwezenlijkt worden, wanneer wij, meer dan ooit te voren, bereid zijn offers te brengen voor de bestendiging van de kenmerkende Nederlandse schakering van ons menszijn.

[p. 7]

De kracht daartoe kunnen wij putten uit de eenvoudige, natuurlijke (en ik zou willen zeggen: ouderwetse) vaderlandsliefde, een algemeen menselijke behoefte, waar arm en rijk, geleerd en dom, gelovig en ongelovig gelijkelijk in delen.

Wij moeten ons dieper indenken in Vermeylen's stelling: dat wij alleen door (in ieder opzicht) goede Nederlanders te zijn, de kans krijgen waarlijk goede ‘Europeërs’ te worden. Wij moeten de zin ervan uitbreiden en verdiepen om een uitspraak van meer dan vijftig jaar geleden aan te passen aan de veranderde omstandigheden en opvattingen: Wie weigert een goede ‘Europeër’ te worden, kan op den duur geen goede Nederlander blijven. Nederlanderschap en Europeërschap mogen elkander niet verdringen, niet in elkaar opgaan. Er kan van geen samenzang sprake zijn zonder dat méér stemmen dan één zich ieder in zijn eigen klankkarakter, doen gelden. Wie meent aan zijn Nederlanderschap het recht te mogen ontlenen zich verheven te achten boven hem, die tot een ander volk behoort, is, door dat feit alleen reeds, geen goed Nederlander. En hij die zich, om zijn Nederlander zijn, de mindere van wie ook acht, is zonder zweem van twijfel een slechte Nederlander. De waarde van iedere mensen- en volkerengemeenschap wordt bepaald door het gevoel van eigenwaarde van hen, die er deel van uitmaken.

J. Greshoff

Levanto, april 1956.