Neerlandia. Jaargang 57

Stemmen onzer legers

Het algemeen beschaafd Nederlands in Vlaanderen

Geachte Redactie,

De gedachten, die door de heer J. Hansen in zijn ingezonden artikel in het Novembernummer van Uw geëerd tijdschrift zijn verwerkt, zijn zeker niet nieuw. Het feit dat ze thans echter gedrukt verschenen zijn in het orgaan van het Algemeen Nederlands Verbond, brengt mij er toe, U te verzoeken mij in dezelfde rubriek ruimte ter beschikking te stellen voor een antwoord.

De stelling van de heer Hansen is m.i. in het kort samen te vatten: het Algemeen Beschaafd Nederlands (A.B.N.) past voor het contact met Nederlands-sprekenden uit andere streken, maar de dialecten zijn ook beschaafd en ze zijn het aangewezen instrument voor het gesprek met de mensen uit de eigen streek.

Theoretisch klinkt dat misschien heel mooi, alhoewel er direct een aantal lastige vragen rijzen. Wat zal bijvoorbeeld de taal zijn van een gesprek tussen twee ‘beschaafde’ Gentenaars, waarvan de een woont in de wijk Muide en de ander in de wijk St. Pieters? Misschien algemeen beschaafd Gents, of liggen die wijken ver genoeg uiteen om het gebruik van algemeen Nederlands toe te laten? Wat zal de taal worden van de meestal dialect-sprekende Vlamingen, die in Brussel komen wonen en zich na enige tijd volledig Brusselaar voelen? Misschien ‘beschaafd’ Brussels?

Indien onze bezwaren zich tot deze en dergelijke vragen zouden kunnen beperken, dan zouden we de liefde-ontboezeming van de heer Hansen voor de dialecten met een glimlach kunnen passeren. Maar er is meer. Het aanvaarden van de principes van de heer Hansen zou betekenen een torpederen van de strijd om een algemeen Nederlandse omgangstaal in Vlaanderen, omdat deze principes zouden leiden tot een nieuw soort tweetaligheid in Vlaanderen, daar iedere Vlaming dan naast zijn ‘beschaafd’ dialect een algemene taal zou moeten leren, die hij slechts zelden zou horen en die dan ook kunstmatig en dood zou zijn. En het algemeen aanleren van een dergelijke kunsttaal is een onmogelijkheid, juist omdat ze telkens weer zou overwoekerd worden door het levende dialect.

Een levende algemene taal kan slechts bestaan, indien deze overal en te allen tijde wordt gesproken. Indien het onderwijzend personeel niet alleen in, maar ook buiten de scholen A.B.N. spreekt. Indien alle overheidspersoneel zich steeds in A.B.N. tot het publiek richt, of het nu van dezelfde streek afkomstig is of niet. Indien de dagbladen A.B.N. schrijven. Indien de radioemroepers A.B.N. spreken (de toestand op taalgebied bij de Nederlandstalige zender Brussel kan geprezen worden; bij de gewestelijke zenders ontbreekt er echter nog wel wat aan).

Slechts wanneer ze steeds A.B.N. horen spreken zullen de mensen zelf een levende algemene taal leren. (Kenschetsend in dit verband is bijvoorbeeld, dat de liedjes uit Radio Hilversum door het volk worden gezongen in het zuiverste Hollandse dialect; ja, zelfs een grap, die in de Nederlandse radio werd gehoord, wordt in A.B.N. naverteld, om daarna onmiddellijk in plat dialect verder te gaan.)

Bewijzen van de bovenstaande beweringen kan men genoeg vinden in de huidige taaltoestanden in Vlaanderen. Als algemene regel kan men zeggen, dat de Vlamingen, die gedwongen Ztijn een algemene taal te spreken, zich erbarmelijk slecht uitdrukken, omdat dit voor hen een kunsttaal is, die zij niet met de nodige soepelheid kunnen hanteren. Luister maar eens naar de korte spreekbeurten, die gewoonlijk volgen op de nieuwsdienst van 1 uur in Radio Brussel, waar allerlei verschillende personen aan het woord komen, bijvoorbeeld de voorzitter van een handelsbeurs of een jubilerende vereniging, de organisatoren van een culturele manifestatie, enz., enz. Over het algemeen is hun taal een kunsttaal.

Zeer duidelijk is dit verschijnsel ook in onze moderne letterkunde. Als romanciers staan onze belangrijkste literatoren waarschijnlijk wel boven hun Noord-Nederlandse collega's. Maar er mankeert dikwijls nog veel aan het ambachtelijk hanteren van de taal. Hoe wordt er niet geworsteld met de jij-gij-vormen. Nog scherper stelt zich dit probleem bij de dramatische kunst. Kenners van onze hedendaagse toneelliteratuur verzekeren ons ronduit, dat er geen enkele Vlaming is, die een dialoog kan schrijven in het A.B.N. Dit vereist immers een verfijnde beheersing van een levende taal.

[p. 8]

Maar wanneer we er niet in slagen het A.B.N. in Vlaanderen tot leven te wekken, wanneer we dan onvermijdelijk zullen moe- ten terugzinken in de oneindige versnippering van dialecten, dan zal ons dit tevens voeren tot een eng provincie-nationalisme en dat op een tijdstip, dat de Vlamingen samen met de Noord-Nederlanders hun plaats innemen op het algemeen Europees plan. Indien dit niet met het algemeen Nederlands kan, zal daarbij het Frans als voertaal worden gebruikt.

De heer Hansen, die wij kennen als een warm vriend van de Vlamingen, zal ons dit provincialisme zeker niet toewensen. En misschien mogen wij hem onzerzijds de raad geven voorzichtig te zijn met die ‘dialectische stroming’ in Nederlands Limburg. Wij, hier in Vlaanderen, kennen de gevolgen van het ‘dialectisme’. En men kan gerust zijn: de dialectologen zullen nog ruimschoots de tijd hebben voor hun belangrijk en interessant werk, alvorens ons ideaal verwezenlijkt is.

U dankend voor de plaatsruimte,

Hoogachtend,

HEIN PICARD

Wij laten hieronder het verweer van Drs Hansen volgen:

Hooggeachte Redactie,

U en de heer Picard ben ik zeer erkentelijk voor het feit, dat U de reactie op mijn artikeltje te mijner kennis heeft willen brengen zodat ik hier in de gelegenheid ben nog iets te antwoorden.

Ik prijs de vriendelijkheid en de welwillendheid waarmee de heer Picard hepft willen reageren. Wij mochten elkaar ontmoeten op de Volkshogeschool te Hofstede in de afgelopen zomer, toen er gesproken werd over belangrijke Vlaamse problemen en daarom weten wij van elkaar, dat we ‘het goed bedoelen’. Dit veraangenaamt deze discussie ten zeerste.

Ik moge de heer Picard dan vooreerst toegeven, dat hij mijn stelling juist heeft samengevat. Ik meen inderdaad dat het A.B.N. past voor alle officiële gelegenheden, alsmede voor het contact met mensen uit andere streken. Voor mensen uit de eigen streek zou het dialect een aangewezen instrument zijn.

Deze mening berust op het uitgangspunt: wij moeten een eenheid hebben, maar geen starre eenheid, doch een eenheid in verscheidenheid. Dit is de eenheid waarover Sint Thomas spreekt. Het is ook de eenheid waarvan Dr van Mierlo gewag maakt in zijn: ‘De spellingskwestie. Voor den adel van de Nederlandsche taal’ (1934) blz. 69. Het is de eenheid waarvan August Vermeylen betoogde, dat ‘het opnemen van gewestelijke bestanddelen in het geschreven Nederlandsch geen gevaar is voor de eenheid van de taal’ (Gelijk Cesar Gezelle vermeldt in zijn: ‘Voor onze misprezen moedertaal’ (1923) blz. 100). Deze beide voorbeelden lees ik in het belangwekkende werk van J.A. Daman, Het Algemeen Beschaafd in Vlaanderen, Gent, Dafne, 1946, blz. 8.

Ook het Manifest der A.B.N.-Kernen zegt: ‘Het dialect op zichzelf kan een element van volkskunst zijn, maar men houde het binnen zijn natuurlijke gebruikssfeer; daarbuiten moet het noodzakelijk tekort schieten en vals klinken’. Het Manifest erkent dus het recht van de dialecten binnen de natuurlijke sfeer.

Wanneer de heer Picard nu zegt, dat er dan een nieuw soort tweetaligheid ontstaat, heeft hij gelijk. Ik meen, dat dit slechts een aanwinst voor vele mensen kan zijn. Men moet niet de mensen iets afnemen en er iets anders voor in de plaats geven. Men moet hun iets er bij geven. Bij de gewesttaal, die zij reeds kennen, moet men hun de algemeen beschaafde taal geven. Hierdoor wordt hun horizon op natuurlijke wijze verruimd. Van hun geboortestreek uit gaan zij nu de wereld verkennen. Dat is dan vooreerst het Nederlandse leefgebied met de algemene Nederlandse omgangstaal. Daarna komt het overige van de West-Europese leefruimte. Voor wie de kans heeft nog verder te zien, komt er dan weer iets bij. Zij zullen dan bij hun Nederlands nog Frans, Duits en Engels leren. U zoudt er toch ook niet pan denken voor die mensen het Nederlands af te schaffen. Ieder mens is lid van vele gemeenschappen. Maar deze gemeenschappen vormen concentrische cirkels. Steeds wordt de wereld ruimer. Steeds leert men er iets bij en wordt men rijker. Van het dialect uit leert men de landstaal. Beginnende bij de landstalen leert men de wereldtalen van de omliggende naties. Zo wordt men een wereldburger, die niet ontworteld is, maar ‘thuis’ is. Thuis in zijn plaats, waarvan hij taal en geschiedenis en mensen kent. Thuis in zijn land welks nationale cultuur, taal en leven hij beheerst. Thuis in de wereld omdat hij door zijn ‘moderne’ talen deel kan hebben aan de voornaamste culturen van het ons omringende gebied. Zo wordt men niet bekrompen in plaatselijk chauvinistische zin. Zo wordt men evenmin bekrompen in eng nationalistisch opzicht. En zo wordt men evenmin de blasé ‘wereldburger’ die overal en nergens thuis is en die het stempel draagt van wat ik zou willen noemen de ‘bekrompenheid van het universele’. De bekrompenheid namelijk van de man, die meent universeel burger te zijn, maar de de1 en voorbij ziet, waaruit dat universum is opgebouwd. Dit geldt evenzeer voor de mundiale als de nationale structuur.

Practisch zal dit betekenen, voor Vlaanderen, dat inderdaad met alle krachten ernaar gestreefd moet worden het Nederlands te maken tot een soepele, veel gesproken omgangstaal. Zeker zullen daarom door de dialecten niet die eisen gesteld kunnen worden, die zij bij ons kunnen stellen. Onderwijzers, die bij ons buiten de school dialect spreken met hun kinderen, zullen dat in Vlaanderen wellicht beter niet kunnen doen. Maar zij mogen nooit proberen het Nederlands te bevorderen door het dialect verdacht of belachelijk te maken. Dat ware een getuigenis van deze bekrompenheid van het universele!

Dagbladen zullen niet zo gemakkelijk als bij ons stukken in dialect kunnen opnemen. Maar zij moeten zich, bij de gerechtvaardigde propaganda voor het A.B.N. onthouden van scheldpartijen op de dialecten. Gewestelijke zenders zullen minder dan bij ons gebruik moeten maken van de gewestelijke talen. Maar ook hier alweer hetzelfde. Zij zullen meer bereiken met een goed woord te laten horen over de dialecten, doch tevens daarnaast en daarboven de schoonheid van A.B.N. propageren.

Ik ben het volkomen met de heer Picard eens, dat het A.B.N. in Vlaanderen geen kunsttaal mag worden. Maar ik meen ook, dat het niet de taal van ‘boven de Moerdijk’ hoeft te zijn, die slaafs worden nagebootst. Er mogen in Vlaanderen gerust woorden en zegswijzen ontstaan uit eigen bodem. Als men goed luistert zullen de dialecten een fijne bron hiervoor zijn juist als in Noord-Nederland.

Ik weet niet of van mij na dit lange epistel nog verwacht wordt over enkele bijkomstigheden te spreken b.v. over de taal der Gentenaren en Brusselaren. Het volgt, denk ik, uit het voorgaande. Maar ik wil de heer Picard nog wel persoonlijk schrijven, tenzij hij anders wenst. In dat geval wil de Redactie in het volgende nummer misschien nog wat ruimte afstaan. Ook enkele onnauwkeurigheden zou ik nog willen aanstrepen als: ‘zuiver Hollands dialect’ en ‘plat dialect’ die blijkbaar als tegenstelling gebruikt worden. Of zie ik dit niet goed?

Met vriendelijke dank,

DRS J. HANSEN