Neerlandia. Jaargang 56

[p. 1]

[Juli 1952]

Verbondsdag in Culemborg

Met voldoening kunnen we terugzien op onze Verbondsdag in Culemborg, Een stralende dag, prachtig klokkenspel door beiaardier 't Hart, goede opkomst van de deelnemers, prettige rustige leiding van de voorzitter, uitstekende voordrachten, hartelijke ontvangst door het gemeentebestuur en gezellige maaltijden zorgden voor een voortreffelijke stemming onder de aanwezigen. Van heinde en verre waren zij gekomen om gevolg te geven aan de roepstem van het Verbond. Zij zijn niet teleurgesteld in hun verwachtingen al kon de opkomst uiteraard beter zijn. Het ging echter niet om het aantal, maar om wie er waren. Op deze dag voelden wij de beklemming van de bedreiging der Nederlandse taalgebieden, het belang van de betrekkingen met de Nederlanders in den vreemde, onder wie de emigranten in het bijzonder, en de noden van de afding Boekverspreiding.

Scherper dan ooit hebben Congres en Vergadering getoond, welke taak het Verbond staat te wachten. Zij, die aanwezig waren, hebben nieuwe kracht geput uit deze bijeenkomst. Zij zullen er voor zorgen, dat het volgend jaar aan het congres in België een dubbel aantal leden zal deelnemen. Want, en dat is op 7 Juni wel duidelijk gebleken, het Verbond leeft en streeft weer.

Het Taalcongres

Het was tegen tien uur des Zaterdagsochtends, dat da beiaardier 't Hart het carillon van het mooie stadhuis te Culemborg begon te bespelen. Onder de tonen van Die Stem van Suid-Afrika en De Vlaamse Leeuw kwamen de eerste bezoekers op die stralende morgen het stadje binnen om zich te begeven naar de grote zaal van het congresgebouw aan de Herenstraat. Met bloemen versierde tafeltjes gaven haar een feestelijk aanzien, terwijl een door Mej. Boldingh ingerichte boekenuitstalling sfeer aan de plaats van bijeenkomst gaf.

Openingsrede van de voorzitter

Om kwart over tien kon de voorzitter, de heer E.H. Bos, het congres openen en de aanwezigen in de goed gevulde zaal welkom heten, onder wie in het bijzonder de sprekers Prof. Kloeke en Prof. Celen, de burgemeester van Culemborg, persvertegenwoordigers, de afgevaardigden van de bevriende organisaties en leden uit Vlaanderen. In zijn inleidend woord wees hij op de oude traditie der taal- en letterkundige congressen, welke door de eerste wereldoorlog werd afgebroken maar nu weer met dit congres is opgenomen. De Van Riebeeck-herdenking en de herdenking van de Gulden-sporenslag waren mede aanleiding om dit taalcongres nu in Culemborg te houden. Na gewezen te hebben op de onjuiste vereenzelviging van het A.N.V. met een vereniging, die zich hoofdzakelijk met het zuiver houden van de taal bezig houdt, merkte spreker echter op, dat de strijd tegen bedreiging van buiten en bederf van binnen een belangrijke taak is. Taalverzwakking heeft haar oorsprong in gemis aan fierheid, karakter en zelftucht. De strijd van het A.N.V. is niet alleen een strijd voor de taal van de Nederlandse stam, doch tevens voor de geest en dus voor het bestaan van de stam.

Prof. Dr Vital Celen over het Nederlands in Belgischen Frans-Vlaanderen

Daarop begon Prof. Celen zijn rede. Hij zette uiteen, hoe lange tijd, mede door toedoen van Prof. Pirenne, verkeerde voorstellingen omtrent het taalverleden bij velen hadden post gevat. Door studiën van Vlaamse zijde bleek al spoedig, dat tweetaligheid pas sinds de Omwenteling dateert. Men zag in de gewestelijke talen hinderpalen voor de verspreiding van de nieuwe denkbeelden en toen begon te taalvervolging, ontaardend in taal-imperialisme.

Sinds 1830 ontwikkelden zich twee partijen. In het

[p. 2]

ene kamp het Walenland, Brussel en een gedeelte van Vlaanderen, hetwelk verfranst is of het met het Frans houdt: de adel en een deel van de hogere middenstand. In het andere kamp, dat van het Nederlands, staan de aanhangers van de Vlaamse Beweging, een gedeelte van de hogere middenstand, een belangrijk deel van de middenstand in de steden, het overwegende ervan op het land, verder de kleine middenstand in steden en dorpen en de grote menigte, het volk. De Beweging is er nog niet in geslaagd de machten van het brans onschadelijk te maken. Op de taalgrens heeft het Nederlands op verschillende punten veld verloren. Spreker geeft enige voorbeelden van knoeierijen met de toepassing der taalwetten. Brussel lag binnen het Nederlandse taalgebied, doch de verbinding met het Franse is op één punt reeds bijna voltrokken. De stad was in 1830 nog overwegend Nederlands, nu overwegend Frans.

In het binnenland nam vóór de oorlog de invloed van het Frans af. De naoorlogse atmosfeer werd het Nederlands weer nadelig. Het bedrijfsleven in Antwerpen is in de hogere leiding Frans. Het Frans blijft als een vertroebeling in de Vlaamse steden werken. Tegenwerking en overtreding der taalwetten worden zelden gestraft.

De taalwetten lossen trouwens de taalkwestie niet op. Van een diepgaande Franse invloed getuigen de gallicismen. Zij zijn echter voor het Vlaamse oog onzichtbaar. De Vlamingen zijn desondanks puristen, omdat zij hun taal moeten verdedigen. Toch heeft de taalstrijd een winstpunt. Een vuriger liefde tot de moedertaal gaf aanleiding tot een geestdriftige taal- en cultuurbeweging.

Het bewustzijn van een steeds zuiverder en rijker leven in de taal uit zich in het thans overheersend gebruik van de naam Nederlands. Van het Vlaams gewaagt nog enkel de onwetende of de tegenstrever, die het Nederlands niet als kultuurtaal wil erkennen. Ten aanzien van de uitspraak is men nog achtergebleven. Een aaneengesloten stand van Beschaafd Nederlands sprekenden bestaat nog niet. Er beginnen zich echter wel kringen te vormen.

Langzaam begint de overtuiging te groeien, dat grondige struktuurhervormingen in de staat nodig zijn, wil het doel van de Vlaamse Beweging bereikt worden. Vlaanderen en zijn taal en kultuur hebben thans gebrek aan een normaal volksleven.

Wat over Vlaanderen gezegd is, geldt in nog sterkere mate voor Frans-Vlaanderen. In de Westhoek zijn de stadjes Belle, Hazebroek, Kassel en St. Winoksbergen tweetalig, het platteland is ééntalig. De Frans-Vlaamse volksgezinnen blijven in het algemeen trouw aan de moedertaal. In de hogere lagen der bevolking ontstond eerst de romantisch-folkloristische beweging van het Comité flamand de France, daarna de regionalistisch-nationale van het Vlaams Verbond van Frankrijk. Zij gaven Vlaamse bladen uit: De Vlaamse stemme in Frankrijk, Onze Taal De Torrewachter en het tweetalig tijdschrift Le Lion de Flandre. Deze beweging werd na de bevrijding de kop ingedrukt. Zij had echter belangstelling opgewekt voor de moedertaal, waaraan het Frans-Vlaamse volk zo trouw blijft. Er is thans weer nieuw leven gekomen met het tijdschrift ‘Notre Flandre’, dat ook een Nederlands gedeelte bevat: Vlaamse Heerd.

Toch neemt de verfransing toe, en wel door een tekort aan Nederlands sprekende priesters enerzijds, en gebrek aan steun van de hogere geestelijkheid anderzijds, die van één- en ondeelbaarheid van de Franse taal en kultuur spreekt, wat vroeger ondenkbaar was. Ook de moderne middelen van verkeer werken de verfransing in de hand. Ten slotte is het onderwijs in het Frans het middel om het Nederlands te doen verdwijnen. Wel tekenend mag genoemd worden, dat in 1951 bij de wet onderwijs van de gewestelijke talen werd toegelaten, met uitsluiting van Nederlands en Duits. Het Comité flamand de France heeft protest hiertegen aangetekend. Het Nederands schijnt echter zonder bescherming te zijn, in tegenstelling met het Bretons, waarvoor de Engelsen in het geweer schijnen gekomen te zijn. Een gewest als Frans-Vlaanderen kan uitstekend dienst doen als overgangsgebied tussen Frankrijk en de Nederlanden. Laten wij hopen op een gelukkiger wending van de omstandigheden.

Na deze boeiende voordracht, welke met een geestdriftig applaus werd beloond, werd een kwartier rust gehouden.

Rede van Professor Dr G.C. Kloeke over de invloed van de Ned. dialecten op het Afrikaans

Aan de hand van taaikaartjes toonde Prof. Kloeke aan, hoe bepaalde woorden uit de Zuid-Hollandse taalschat overeenstemmen met de thans in Afrika gebruikte termen. Het aantal Zuid-Hollanders was echter in de eerste tijd der kolonisatie betrekkelijk gering, zoals blijkt uit de monsterrollen. Dat toch hun taal zoveel invloed heeft gehad - hoewel de ‘Hollanders’ nog geen kwart van de blanke bevolking uitmaakten - is waarschijnlijk te danken aan de vooraanstaande posities welke zij innamen. Het is opvallend, dat van de taal der Franse Hugenoten zo goed als niets is overgebleven. Deze laatsten hebben zich geheel opgelost in de Hollandse gemeenschap. De Afrikaanse woorden als ‘die’ in plaats van ‘de’ zijn van Duitse herkomst, daar Duitsers toen ook in de administratie zaten en niet geheel het Hollands beheersten. Zo is langzamerhand van Kaapstad uit een nieuwe taal gegroeid, die door het gebruik in leidende kringen een eenheid is gebleven.

Na deze belangwekkende uiteenzetting, welke eveneens zeer in de smaak viel, gezien het langdurig handgeklap, sloot de voorzitter het congres om kwart over twaalf, daarbij namens het Verbond zijn hartelijke dank uitsprekend aan het adres van de beide sprekers voor de wijze, waarop zij de toehoorders hadden weten te boeien. Hij verzocht de deelnemers zich naar het stadhuis te begeven.

Ontvangst ten stadhuize

Vóór het stadhuis werd een foto van de deelnemers aan het congres genomen. Daarna kwam de officiële ontvangst door de burgemeester en wethouders van Culemborg. Onder leiding van Mr P.J.W. Beltjes werd het oude raadhuis bezichtigd, waarop een gezellige koffiemaaltijd volgde met tot slot een bezoek aan de Van Riebeeck-tentoonstelling en de oude kerk van Culemborg.