Neerlandia. Jaargang 56

De Opperkoopman Jan Anthonissen van Riebeeck, Voortrekker van de Nederlandse Stam

Nederland heeft in de 17de eeuw een belangrijke rol gespeeld en de Nederlanders bevoeren alle wereldzeeën. Zij ontdekten werelddelen en stichtten nederzettingen en koloniën.

‘Machtig Holland’, schrijft Jan de Hartog. De Oost- en Westindische Compagnie vestigde zich in Oost en West en wij behoeven slechts in herinnering te brengen Brazilië, Ceylon, Curaçao, Aruba, de Goudkust, Tasmanië, Nieuw-Zeeland, de Oostindische Archipel, Demerary, Essequebo en Berbice.

In Noord-Amerika stichtten zij Nieuw-Nederland, in Azië Nederlands Oost-Indië, in Australië Nieuw-Zeeland en Tasmanië en in Zuid-Amerika de Nederlandse Antillen.

Wat ons thans bezig houdt is de vestiging der Nederlanders aan de Kaap de Goede Hoop in Zuid-Afrika, waar zij in 1652 de blanke beschaving en de christelijke godsdienst brachten.

Het is weldra drie eeuwen geleden, dat de Culemborgse scheepsheelmeester als Opperkoopman de 6de April aldaar met zijn vlaggeschip ‘Drommedaris’, vergezeld door een kleine vloot van 4 schepen, ‘Reyger’. ‘Walvisch’, ‘Oliphant’ en ‘Goede Hoop’ de voormalige stormkaap, toen de Cabo de bona Esperanca, bereikte.

Weinig landen kunnen zo juist de datum van hun ontstaan noemen. Jaar, maand, dag en zelfs bijna het uur zijn bekend (het was tegen zonsondergang), dat hij voet aan wal zette op Zondag 7 April 1652 na een voorspoedige reis van 104 dagen.

Zijn instructie, hem door de Heren XVII ter hand gesteld, luidde ‘omme als opperhoofd nae de Cabo de bona Esperanza te gaan ende daervan rapport te doen ende daer te blijven, totdat het werck in goede orde zal zijn gebracht en omme aldaer een rendezvous en sterckte (te) begrijpen.’

De Kaap moest een verversingsplaats halfweg Indië worden, toen St. Helena daartoe minder geschikt bleek en tevens moest het een herstellingsoord zijn voor de vele zieken op de lange reis naar de Oost.

Gezonden voor vijf jaren, welke ten slotte tien lange jaren werden op een traktement van 75 gulden 's maands kon Van Riebeeck op 13 October 1653 schrijven: ‘Met ter tyt kan hier een gesegende plaetse van de Caep groeyen’.

De ervaringen op zijn talrijke reizen naar West-

[p. 3]

Indië, Japan, China, Groenland, Tonkin en Oost-Indië zijn hem zeer van pas gekomen en als koopman in het Oosten heeft hij de Compagnie millioenen winst bezorgd. Het voor eigen rekening handel drijven - hetgeen alle compagniedienaren deden, ofschoon verboden

Jan van Riebeeck

- leidde tot zijn ontslag, doch zijn kennis van Zuid-Afrika, op een vorige reis opgedaan, stelde hem in staat de Heren XVII er van te overtuigen, dat het land als verversingsplaats buitengewoon geschikt was, toen in verband met de stranding van het schip ‘Haerlem’, Leendert Jansz. en N. Proot een rapport over een mogelijke vestiging aan de Kaap indienden.

Weder in dienst genomen kon Van Riebeeck zijn goede naam en eer herstellen, wat hem volkomen gelukte met zijn stelregel: ‘Wie advancement soeckt sal geen naerstigheyd sparen’.

Van Riebeeck verliet met zijn jonge echtgenote, de Hugenotenafstammelinge Maria de la Queillerie (en beide nichtjes Elizabeth en Sebastiana van Opdorp, wier voogd hij was) zijn geriefelijke woning in Amsterdam om, plichtsgetrouw, de opdrachten van zijn patroons uit te voeren in een onherbergzaam oord, zonder gerieven, gesteund en gesterkt en bemoedigd door zijn godvrezende gade. Hij en zij brachten daarmede een groot offer.

De stichter van de nederzetting, welke hij van meet af moest opbouwen, beschikte over durf, doorzettingsvermogen, ijver en werklust, hetgeen uit zijn Daghverhaal wel duidelijk gebleken is. Het aantal planten, bloemen, vruchten en zaden welke hij invoerde was zo groot ,dat zij de plantengroei in dit gedeelte der wereld sterk heeft gewijzigd.

De commandeur was een ware pionier en kan in één adem genoemd worden met Coen, Stuyvesant, van Aerssen, Van Sommelsdijck, e.a.

Voor de Nederlanders heeft de viering in April van het derde eeuwgetijde van zijn komst een bijzondere bekoring. Immers de huldiging op grote schaal van de commandeur, leider, planter, bouwmeester is tevens een hulde aan ons volk, aan onze Nederlandse durf, het zelfvertrouwen en het doorzettingsvermogen, welke de stichter van Hollands Zuid-Afrika sierden.

Zijn de Afrikaners trots op hun Van Riebeeck, wij Nederlanders zijn trots op onze landgenoot, die de Nederlandse naam met ere aan de zuidpunt van Afrika heeft gevestigd, waar uit de kleine nederzetting de grote Unie van Zuid-Afrika is gegroeid, waar de landkaart honderden Nederlandse namen van dorpen, steden, rivieren, bergen enz. noemt.

Geldelijk voordeel heeft Van Riebeecks werk de compagnie niet gebracht. Immers van 1652 tot 1660 waren er slechts twee jaren, die voordeel hebben gebracht en zeven jaren nadeel. Het geldelijke verlies bedroeg ruim 66.000 gulden en terecht schreef de commandeur: ‘De Here geve dat wij yts mogen vinden tot soulaes van Comp. hier dragende oncosten’.

Maria de la Queillerie

Andere tijden, andere inzichten.

Ook ten aanzien van Van Riebeeck en diens arbeid geldt zulks. Maar gezien de tijd, waarin hij heeft geleefd, mag zijn naam met ere genoemd worden door het nageslacht en scharen wij ons als A.N.V.-leden gaarne onder hen, die deze pionier der Nederlandse beschaving zullen huldigen.