Neerlandia. Jaargang 56

Zuid-Afrika
Van Riebeeckherdenkingen in Zuid-Afrika

Toen van Riebeeck twee jaren in de Kaap was, schreef hij op 6 April 1654 in zijn Daghverhaal:

‘Heden voor de tweede mael jarigh synde, dat wij, door Godes H. geleyt, met de scheepen Drommedaris, Reyger en de Goede Hoop hier ter plaetse behouden syn aengelandt omme dese fortresse ende colonie nae d'ordre onser heeren meesters op te maecken ende stabileren, ende gemerckt Godt de Heere alle die saecken tot den dach van heden met veele segeningen, wel ende gewenscht heeft laeten succederen ende voltrecken, soo hebben beslooten, ende oock voor d'eerste reyse begonnen, desen dach, den 6den April weesende, tot Godes eere met dancksegginghen te vieren ende voor altyt tot een vast blyvenden danck- ende bededach in te stellen, ten eynde daer by des Heeren weldaeden aan ons bewesen, by ons naecomelingen noyt vergeten, maer altyt tot Godes eere, ter gedachtenisses in memorie gehouden mogen worden’.

Zolang Van Riebeeck zelf hier was heeft men 6 April niet vergeten. In zijn dagverhaal vinden wij daarvan in 1655, 1656, 1659 melding gemaakt en in 1660 werd de dag door de predikant Walrond herdacht.

Maar na zijn vertrek in 1662, toen de nederzetting allengs was uitgegroeid, waren andere gouverneurs hem opgevolgd, andere bestuursambtenaren aan het bewind en een nieuw geslacht was bezig op te groeien. Van Riebeeck, de ‘stichter tegen wil en dank’ raakte langzamerhand in vergetelheid.

Eerst onder het bestuur van ‘Vader’ Ryk Tulbagh werd een openbare plechtige ‘gedagtenisse gehouden, waartoe, op voorstel van de gouverneur, de Politieke Raad op 21 Maart 1752 een besluit nam. Van Riebeeck's naam werd daarin zelfs niet genoemd. Het ging alleen over het bezit van de Kaap ‘een gantsche eeuw ofte omloop van hondert jaaren’.

In de Kaapsche kerk hield Ds P. van der Spuy (de eerste hier geboren predikant) de feestpreek. In Drakenstein, 't Land van Waveren en 't Swartland werd, het feit op 8 April kerkelijk herdacht, evenals in Stellen- bosch, door Ds Frans Le Sueur (een zwager van de gouverneur). Kanonnen losten schoten en de gouverneur gaf een feestmaal. Nederlandse, Engelse, Franse en Deense schepen vlagden.

Het tweede eeuwgetijde in 1852 werd eveneens kerkelijk herdacht, op 6 April in Kaapstad, Mosselbaai, Pietermaritzburg en elders.

Eerst in het jaar 1899, toen het door Cecil John Rhodes geschonken standbeeld op 18 Mei te Kaapstad werd onthuld, viel op Van Riebeeck weer eens de aandacht. Maar daarna werd de ‘gesagvoerder, leier, en raadsman, vestingbouer, boomplanter, tuinder, rosekweker, wijnboer, aanvoerder en aanvoorder, boumeester en fundamentlegger’¹⁾ vergeten, totdat het Algemeen Nederlandsch Verbond voor herdenking van de stichtingsdag de leiding nam.

Aan het A.N.V. komt de eer toe de kranslegging op Van Riebeeckdag te hebben ingevoerd. Wij lezen in het jaarverslag van de afdeling Kaapstad van het jaar 1918, voorgelezen in de vergadering van 21 Febr. 1919:

‘De eerste bijeenkomst van 't A.N.V. verleden jaar na de jaarvergadering vond plaats op 6 April 1918 ter herdenking van de komst van Jan van Riebeeck aan de Kaap in 1652. Een uitgelezen muziekprogramma werd bij die gelegenheid uitgevoerd en oud-president F.W. Reitz, voorzitter van de senaat, leverde een leerzame en belangwekkende rede over het leven van Jan van Riebeeck’.

Ziedaar de band tussen het A.N.V. en Van Riebeeck gelegd.

Op de 4de April 1921 wendde het bestuur zich tot de Stadsraad met het verzoek op 7 April bloemen aan zijn standbeeld te mogen leggen. Het antwoord van de stadsklerk (secretaris) luidde:

1) Prof. Dr D.B. Bosman, 6 April 1950 te Amsterdam.

[p. 4]

In re Van Riebeeck Day.
5th April, 1921,
Sir,
I am duly in receipt of your letter dated 4th April, instant, relative to the above and in reply have to state that there will be no objection to your Society arranging to place some wild flowers at the foot of Van Riebeeck's Statue on the 7th instant, at 5.45 o'clock p.m. and arrangements will be made for the gate of the enclosure, containing the Statue, to be opened.
I am, Sir,
Your obedient Servant,
J.R. FINCH, Town Clerk.

[p. 5]

In het jaarverslag over 1921 lezen wij: ‘Alsnog moet geboekstaafd worden de kranslegging bij het standbeeld van Jan Van Rieebeeck op 7 April Het denkbeeld van deze verrichting ging uit van mevrouw Loopuyt en dank zij de medewerking van de gehele Kaapsche gemeenschap nam deze functie een zeer aanmerkelijke omvang aan en waren er, behalve een groot publiek, eenige ministers, de burgemeester van Kaapstad, de provinciale secretaris, de administrateur vertegenwoordigend, en vele andere autoriteiten bij tegenwoordig. Deze spontane uiting van erkenning van een groot Nederlander door alle lagen der gemeenschap heeft een diepe en blijvende indruk teweeggebracht en voorzeker wordt het van het Verbond verwacht, dat het de begeerte, dat deze plechtigheid een jaarlijksche gebeurtenis zal zijn, niet zal beschamen’.

Geleidelijk werd ieder jaar de betoging groter. In het jaar 1922 las mevrouw E.M.C. Loopuyt, de initiatiefneemster en bestuurslid der afdeling, uit het dagboek een gedeelte, waarop deze herdenking berust, waarna Ds Van Heerden plechtig ‘het gebed van Van Riebeeck’ voorlas.

Regelmatig heeft nu 31 jaar lang deze kranslegging plaats gehad, eerst door het A.N.V. alleen, later in samenwerking met Die Skakelkomitee van Skiereilandse Kultuurvereniginge. Gedurende de oorlog nam de Stadsraad de regeling in handen, zodat deze plechtigheid nu een officieel karakter heeft gekregen, waaraan Afrikaanse, Nederlandse en Engelse verenigingen (Sons of England) deelnemen. De Nederlandse regering wordt vertegenwoordigd door haar ambassadeur en de consul-generaal, die eveneens kransen leggen.

Dr S.F. Gie sprak op 27 Mei 1928 in zijn toespraak voor het A.N.V. de wens uit, dat Jan van Riebeeckdag als een nationale feestdag zou worden ingesteld. Deze wens is nu in vervulling gegaan. Een ereschuld is daarmede ingelost aan de man, die, zoals N.D. Doedes in 1894 schreef²⁾: ‘de rechte man op de rechte plaats (was), voorzien van het meerendeel der beste eigenschappen van het Nederlandsche volkskarakter’.

En nu, na 32 jaren, brengen wij hulde aan het erelid van de Afd. Kaapstad van het A.N.V., mevrouw E.M.C. Loopuyt, door wier daad het derde eeuwgetijde van Van Riebeeck's komst aan de Kaap de Goede Hoop, zijn bekroning door een nationale luisterrijke viering zal vinden.

2) De Gids, ber. 107/124.