Neerlandia. Jaargang 55

Ons taalhoekje

Formeren, formateur

Nu ik dit schrijf duurt de kabinetscrisis in Nederland juist 7 weken, dus is het tijd, dat Neerlandia ook eens iets zegt over dit onderwerp, dat zovele Nederlanders bezighoudt, al is het dan maar in ons taalhoekje; dan onthouden we ons althans van de politiek. Zo juist is de ‘informateur’ geworden tot ‘formateur’.

Ik geloof, dat dit laatste woord vrijwel uitsluitend wordt gebruikt - in Nederland althans - in de samenstelling kabinetsformateur. Is het nu nodig, dat wij daarvoor zo'n speciaal woord opzoeken. Wij lazen, dat Hare Majesteit de Koningin prof. Romme heeft belast met de vorming of samenstelling van een kabinet, niet met de formering of formatie ervan. Waarom moet dan de man, die het tracht tot stand te brengen, formateur heten en geen vormer of samensteller? Niet deftig genoeg voor iemand met een dergelijke opdracht?

Ik herinner me uit mijn soldatentijd het ‘commando’: ‘formeert carree’, maar toen had nu eenmaal in het leger alles een Frans tintje en we sliepen op een chambree, enz. Zegt men het nu in 't Nederlands of misschien in 't Engels?

Of moeten de oude talen eraan te pas komen? (Oefening Crescendo!) R.

De ministersportefeuille

Om de regeringsverklaring te kunnen vernemen, zette ik heden, 17 Maart, de radio aan om 12 uur 's middags. Daardoor hoorde ik tevens wat in de Tweede Kamer aan die verklaring voorafging, waaronder de voorlezing door de griffier van het Kon. Besluit betreffende de ministersbenoemingen, waarbij werd ‘gelet op het ter beschikking stellen hunner portefeuilles’ onder meer ‘door de minister zonder portefeuille.....’ Hoe kan dat?

Slordig

In ‘Het Vaderland’ van 20 Febr. 1951 komt op blz. 3 een berichtje voor betreffende een uitvoering door de Toneelvereniging ‘Belgisch Park’ van Herman Heijermans' toneelstuk ‘Schakels’.

Na in 't algemeen de uitvoering geroemd te hebben, meende de beoordelaar blijkbaar in het bijzonder een woord van lof niet te mogen onthouden aan de vertolker van de rol van de oude schipper, broer van de fabrieksdirecteur.

[p. 11]

Deze speler overtrof z.i. de overige. Hij drukt dit nu als volgt uit:

‘De beste rol was o.a. die van de oude schipper,......’.

Een verslaggever dient toch zulke slordigheden te vermijden.

Een advertentie

‘U kent ze toch de Walker's Loose Leaf Books, British troughout?..... heeft ze, ...... Kantoorboekhandel. De zaak waar Uw ouders reeds kochten’.

Evenmin als mijn ouders, ben ik van plan daar mijn inkopen te doen.

Laat ons liever losbladige boeken van Nederlands fabrikaat kopen, als we er behoefte aan hebben. Die zullen er ook wel zijn en vermoedelijk ten minste even goed.

Nog eens ‘sloerstaking’

In het Maartnummer van Neerlandia schreef ik, dat ik ‘Sloer’ meende te moeten beschouwen als een verbastering of samentrekking in het Afrikaans van het Engelse ‘slower’.

Nu tikt de heer Broekman, secretaris der Nederl. Zuid-Afrikaansche Vereeniging te Amsterdam, mij op de vingers.

Hij schrijft aan de redactie:

‘Ons taalhoekje van Maart 1951 heeft het over het Afr. Sloerstaking. In de uitgave van Koenen-Endepols komt het Ned. sloeren voor als “veronachtzamen”. Een nieuwe druk van Van Dale heb ik niet bij de hand. Het Afr. Woordenboek van Kritzinger c.s. kent “sloer” ook reeds. Ik geloof niet dat het Eng. “slower” gezocht moet worden, wanneer het Ned. sloeren ook gebruikt wordt. Ik vind de klank van “sloerstaking” bovendien prachtig uitdrukken het begrip waarvoor het gebezigd wordt. Zelfs al zou het aan het Eng. ontleend zijn, dan is dit in het Afrikaans een eigen vorming geworden, die op eenzelfde lijn staat als “fiets”, “kiekje”, e.d.’

Tot zover de heer Broekman. Ik kende het Nederl. woord ‘sloeren’ niet, maar heb nu ook in mijn oude Van Dale daarvoor o.m. gevonden ‘slepend, langzaam voortgaan’.

Zo ziet men, dat een Nederlander zijn eigen taal kan leren door Afrikaans te lezen. Ik dank de heer Broekman voor zijn terechtwijzing. Wat de klank van het woord betreft, ben ik het met hem eens, dat die even onsympathiek is als wat ermoe wordt uitgedrukt, dus inderdaad het begrip ‘prachtig’ weergeeft. R.

Het bovenstaande was reeds gezet, toen de redactie van ‘Neerlandia’ mij een afschrift zond van de volgende nog door haar ontvangen brief:

In ‘Ons Taalhoekje’ van Neerlandia, Maart 1951, vertelt R., dat hy in 'n Afrikaanse koerant die woord ‘sloerstaking’ teengekom, het, 'n woord wat hy nie kan tuisbring nie. Uit die verband het daar egter vir hom 'n lig opgegaan: aangesien die stakers ‘op kwart-snelheid’ gewerk het, kom R. tot die gevolgtrekking dat ‘sloer’ 'n verbastering van die Engelse ‘slower’ sal wees en ‘dus een onnodig vreemd insluipsel in de Afrikaanse taal.’

As R. die Woordenboek der Nederlandsche Taal op ‘sloeren’ wil naslaan, sal hy lees dat ‘sloeren’ naas ‘sleuren’ in Nederlands 'n zeer verbreide vorm was en wel in die eerste plek in die betekenis: ‘traag voortgaan, niet opschieten, slepen’, met 'n voorbeeld uit P.C. Hooft waar 'n saak opgehou word ‘met slepen en met sloeren’.

In plaas van 'n ‘vreemde insluipsel’ is ‘sloeg’ 'n ou Nederlandse woord en ‘sloerstaking’ 'n samenstelling wat Nederlands nog tans goed kan gebruik. Wat is die huidige Nederlandse benaming vir hierdie soort staking?

Dat R. by hierdie woord misgetas het, neem nie weg dat sy strewe alle dank, lof en ondersteuning verdien nie.

Dat hy ook wandag gee aan die talryke eie benaminge en onmiddellik sprekende, beskrywende ou Nederlandse pragwoorde wat in Afrikaans in ere gehou word, stem tot groot blydskap. Nederlandse sporttaal tans.....!

B.

Ik ben ook de heer B. zeer dankbaar voor zijn opmerking betreffende mijn vergissing. Inderdaad de bewijzen stapelen zich op. Mijn enige verontschuldiging is, dat ik het woord ‘sloeren’ niet kennende, mijn fantasie heb laten werken, die steun vond in de in dit geval voor de hand liggende veronderstelling. dat ‘sloer’ in verband moest worden gebracht met ‘slower’, zodat ik er niet toe kwam een Nederlands woordenboek te raadplegen. Voor zover ik mij kan herinneren, heb ik het woord ‘sloeren’ nooit gehoord, zodat ik meen, het in het Nederlands als verouderd te mogen beschouwen.

Of het wellicht nog in een streektaal wordt gebruikt is mij evenmin bekend.

Voor zijn waarderende woorden aan het slot van zijn brief, betuig ik de heer B. gaarne mijn dank. En wat die sporttaal betreft...., ja, daaraan valt nog zeer veel te verbeteren.

Ik verzuimde nog de briefschrijver mee te delen, dat hier in Nederland het gebruikelijke woord voor ‘sloerstaking’ is ‘langzaam aan-staking’. Mooi is anders.

En wat zal me nu nog boven het hoofd hangen als de reacties uit Zuid-Afrika op het Maartnummer loskomen? Ik kruip al in mijn schulp. R.

Discriminatie, discrepantie

Het eerste van de hierboven gestelde woorden komen we in de laatste tijd herhaaldelijk in krantenberichten of radiomededelingen tegen, maar in het bijzonder in de samenstelling rassen-discriminatie, waarmede dan wordt bedoeld het maken van onderscheid tussen verschillende rassen of tussen personen of volkeren van verschillend ras.

Vooral als sprake is van overheidsmaatregelen, die daaraan mank gaan, schijnt men dat woord gaarne de voorkeur te geven boven een Nederlandse vertaling. Waarom toch? Zou het misschien zijn, omdat men zich bij het vertalen van berichten uit het Engels of Frans de tijd niet gunt om even te zoeken naar de overeenkomstige uitdrukking in de eigen taal? Vooral bij woorden, die herhaaldelijk voorkomen, lijkt ons dit waarschijnlijk. Des te groter is dan het gevaar van verdringing op de duur van het Nederlandse woord door het vreemde.

En nu discrepantie. Ik beken eerlijk, dat ik dat woord niet kende en, voor zover ik mij herinner, nimmer had gelezen, totdat ik het tegenkwam in de laatste kolom op blz. 3 van de Nieuwe Courant van 4 Januari 1951, waar ik las: ‘Gedeputeerde Staten zien een onaanvaardbare discrepantie tussen huurautobedrijf en straattaxi-bedrijf’. Uit wat daarop volgt meen ik te moeten opmaken, dat het vreemde woord hier het best kan worden vertaald door ‘tegenstelling’, hoewel een ‘huurauto’ toch ook op straat dienst doet en een ‘straattaxi’ immers ook moet worden gehuurd, als het publiek ervan gebruik wil maken. Doch hoe dit zij, of de tegenstelling of het verschil tussen beide bedrijven al of niet aanvaardbaar is, het woord discrepantie acht ik in elk geval in het bedoelde artikel onaanvaardbaar.

Integratie

Dit woord, komt, tezamen met het begrip, waarvoor het wordt gebruikt, in de laatste tijd hoe langer hoe meer in zwang.

In de brief van Prof. De Decker, opgenomen in dit nummer van Neerlandia onder het hoofd ‘Het Algemeen Nederlands Verbond en Benelux’ lezen wij bij voorbeeld ‘Is dat Beneluxtoenadering en Europese integratie?’

Wie helpt me naar een goed bruikbare vertaling zoeken? Wat dunkt U van samensmelting? Of is samenvoeging of samenwerking beter? Of eenvoudig samengaan of aaneensluiting?

Repercussie

Weer eens een woord, dat telkens weer opduikt in berichten betreffende uitlatingen van officiële personen, enz. uit de laatste tijd. Hoe vermenigvuldigen dergelijke woorden zich toch? Ik vermoed, dat de een of andere minister of hoge ambtenaar ze toevallig eens gebruikte en dat zijn ondergeschikten het deftig vinden hem na te volgen en de kranten het trouw overnemen zonder zelf eens een beter, want voor het grote publiek begrijpelijker woord ervoor in de plaats te stellen. Wat denkt U van terugwerking, terugslag? Reactie is ook wel zo langzamerhand Nederlands geworden.

Recuperatie

Weer zo'n modewoord of wat het dreigt te worden. Naar ik meen, gebruikt in navolging van de taal in officiële stukken.

We lazen het in de samenstelling recuperatie-schilderijen, waardoor het er niet beter op wordt. De bedoeling stond er gelukkig in goed Nederlands tussen haakjes achter.

Is herkregen schilderijen, of terugontvangen geroofde schilderijen, niet ten minste even duidelijk, dus beter?

Als schadeloosstelling ontvangen schilderijen was blijkbaar niet bedoeld. Ook in die zin zou het vreemde woord gebruikt kunnen zijn, dus weer verarming.

[p. 12]

Niet goed Nederlands

Er zijn veel te veel vreemde woorden en uitdrukkingen in ons taalgebruik geslopen, die niet alleen heel lelijk zijn, maar vaak foutief, en die zeker vermeden hadden kunnen worden door het juiste Nederlandse woord te gebruiken. In vele gevallen is het gebruik daarvan zelfs onbeschaafd.

Een onzer lezers zendt ons een lange lijst van dergelijke woorden en uitdrukkingen, waaruit wij de volgende gaarne overnemen:

De ‘bindingsavond’ van de V.P.R.O.

De goedkeuring van B. en W. is ‘afgekomen’.

De vrede van Europa wordt door het Atlantisch Pact ‘veilig gesteld’.

Dit feit wordt nog eens ‘beklemtoond’.

Prijzen, waaraan men zich te houden heeft, worden door de regering ‘richtprijzen’ genoemd.

Wij gaan ons in het buitenland ‘settelen’.

Wij ‘fixen’ het wel, zei generaal Spoor.

De Nieuwe Rotterdamsche Courant vraagt een ‘planningbeambte’.

Veelal gebruikt men het woord ‘uitgebreid’ in plaats van uitvoerig.

Volgens de N.R.C. vertelde mej. Dr Lunsingh Meyer: ‘Als vrouw “lig” je toch enige slagen achter bij gewone mannen.’

In de Harensche Courant stond het volgende: ‘Voor ouden van dagen te bouwen eigen woningen met bijbehorend verzorgingshuis, waarop de bejaarden bij tijdelijke hulpbehoevendheid kunnen “terugvallen”, enz. Wij vermoeden wel, dat, wanneer die tijdelijke hulpbehoevenden vallen, zij hulpbehoevend zullen blijven.

Vraag en antwoord

'n Lezer van Neerlandia schreef ons een brief, waaraan wij het volgende ontlenen:

Wilt U onderstaande vragen in ‘Ons Taalhoekje’ beantwoorden?

Mij werd onderwezen dat woorden als natie, democratie, organisatie, enz., als volgt uitgesproken behoren te worden: naatsie, democraatsie, organisaatsie.

Nu heb ik herhaalde malen zeer hoog geplaatste personen over de radio nasie, democrasie, organisasie horen zeggen. Wie heeft er nu gelijk?

Een tweede vraag; Iemand die dokter wil worden ‘studeert in de medicijnen’. Hoe heet dat nu van iemand die het tot apotheker tracht te brengen? Zo'n halve eeuw geleden stond er op mijn doktersrekening: ‘Voor genees-, heel- en verloskundige diensten bewezen’.

Een dokter, die een gebroken been zet of een verlossing bevordert, heeft daarbij niets met geneesmiddelen te doen, terwijl een apotheker zich uitsluitend op dat terrein beweegt en inderdaad ‘in de medicijnen’ gestudeerd heeft.

Verder las ik onlangs dat het woord ‘medicus’ onjuist is en ‘medicator’ behoort te luiden.

Hoe denkt U over een en ander?

Wij hebben deze brief eens doorgegeven naar een Neerlandicus en ontvingen daarop het volgende antwoord:

De uitspraak is: naatsie, democraatsie, enz., d.w.z. de gewone en, naar ik meen, de geijkte uitspraak. Maar wie verbiedt: nasie, enz. te zeggen? 't Is een vereenvoudiging (als in 't Zuidafrikaans). Te Winkel noemt zo iets: gemakzucht bij het spreken. 't Is gemakkelijker alleen de ‘s’ te zeggen dan de ‘ts’-verbinding.

Een student, die het tot apotheker tracht te brengen, heet, evenals een apotheker: pharmaceut. Hij studeert in de pharmacie: kunst van de artsenijbereiding. Het is eenmaal een geijkte term: ‘studeren in de medicijnen’ voor ‘studeren voor dokter’.

De doktersstudie omvat meer, maar ik vermoed, dat het geneesmiddel in het centrum van de aandacht staat, dat men deze term als de gewone heeft aanvaard. Strikt genomen beperkt zich de studie voor apotheker meer tot de kennis der medicijnen, hoewel hier toch ook nog wel andere takken der wetenschap aan de orde komen.

Het woord medicator ken ik niet en kon ik ook nergens vinden. Wel: medicaster = kwakzalver. En medicatie: het schrijven van recepten. RED.