Neerlandia. Jaargang 54

Van hier en daar

Schiermonnikoog

In het Noorden van Nederland ligt het mooie Waddeneiland Schiermonnikoog.

Verlaten en eenzaam wordt het omspoeld door de zee; ten Noorden door de Noordzee, ten Zuiden door de Waddenzee.

Eentonig voor wie het niet hoort; maar altijd anders voor wie geleerd heeft er naar te luisteren.

Een eiland, waar 's zomers vertier is voor wie er ontspanning zoekt; 's winters stil en doods alleen geschikt voor sterke naturen, die hier worden tot rustige, wijze mensen.

Het heeft een eigenaardige naam en een geschiedenis, die velen niet kennen.

'n Verslaggever van ‘Trouw’ bezocht het eiland en vertelde er o.m. het volgende van.

Komaan, hier is de brief van de abt van het Cisterciënser klooster Claercamp te Rinsumageest aan David van Bourgondië, bisschop van Utrecht.

‘...... insula vocata communiter et appellata Sciramoncken each......’

Aangezien de bisschop even weinig van het eiland wist als de meeste Nederlanders van thans, helpt heer Peter hem uit de droom met de geschiedenis van het kloosterbezit, dat zo aan alle zijden door het water wordt omspoeld.

‘...... het eiland gewoonlyk Schiramoneken each geheten......’

De broeders uit Rinsumageest hadden er vanouds een hof, een kapel en begraafplaats (grangiam seu curtem una cum capella nec non cimeterium) - ge kunt het bijkans zingen.

Blijft echter het raadsel, waarom de monniken, die daar woonden, ‘schiere’ monniken werden genoemd, wel omdat ze schiere of grijze pijen droegen.

Zo staat nog anno 1950 in het wapen van Schiermonnikoog: ‘In zilver een omgewende monnik in grijze pij, barrevoets staande op een grond van groen, in de rechterhand een rozenkrans met gouden kruis, de linkerhand opgeheven met uitgestoken wijsvinger’.

De monniken hebben het eiland dus eerst bezeten, daarna pas de oud-zeekapiteins. En wie vandaag naar de pastoor vraagt, vindt alleen een geestelijke verzorger in de gezondheidskolonie van zwakke kinderen. Midden in het dorp staat een Hervormde kerk - de domineesplaats is vacant -; er is een Gereformeerde kerk en een Hervormde Evangelisatie. Vele eilandbewoners zijn in de loop der jaren vrijzinnig geworden.

Andere eigenaars

Maar tussen de grijze broeders en de grijzende kapiteins liggen andere eigenaars. De Friezen zullen het niet zo gauw geloven, maar in 1638 hadden hun Staten wat geldgebrek, waarom zij het eiland aan Gabinius Botma en Hendrik van Marssum verkochten. Dezen schijnen er minder vreugde en vrijheid beleefd te hebben dan de tekenaar en de schrijver, want een jaar later is Pieter Bauckes Hauckema en nog een jaar later Johan Stachouwer, Heer van Rijsbergen, Iseliettes, St. Anna enz. enz., eigenaar van ‘de Heerlykheit van het Eylant Schiermunckoogh met de landen, seerecht, impositiën, civile en criminele justitie......’

Is het zo wonderlijk, dat twee Amsterdammers voor dit artikel naar het eiland reisden? Was de oude heer Stachouwer, Jacob Willems, geen zeepzieder in hun stad, wonende op het water ‘in 't roode scharlaken’ en had zijn tweede zoon geen hofstede ‘in Goyland tot Blaricom’ die Rijsbergen heette? Nog moet achter de Hervormde kerk in Blaricum een grafzerk liggen met het wapen der Stachouwers, de vrijheren van Schiermonnikoog. Dezelfde leeuwen, die ge nu in de gelagkamer van het hotel ziet ingemetseld en die eens de gevel van het huis ‘Binnendijken’, dat door de zee werd verslonden, sierden. De Stachouwers, thans de familie Tjarda van Starkenborgh Stachouwer, hebben het eiland tot in lange jaren bezeten, totdat het ± 1850 werd geveild en voor 98.000 gld. in handen kwam van Mr John Eric Banck, die niet alleen een kenner van Indië was en over de oorlog in Atjeh heeft geschreven, maar tevens een ‘zoetvloeiend’ dichter, geestelijk vader van de bundel ‘Zeepbellen’. Misschien dat ge hem gelezen hebt. Wij althans nog niet.

De verkoop van het eiland stond echter niet stil, ondanks Atjeh-oorlog en luchtige poëzie. In 1892 verkocht Mr Banck Schiermonnikoog aan de Duitse graaf Von Bernstorff-Wehningen, wiens kleinzoon, Berthold Eugen, bij het uitbreken van de laatste wereldoorlog eigenaar was.

[p. 6]

Aan deze merkwaardige situatie, dat een Nederlands eiland eigendom van een Duitse graaf was, kwam op 5 Mei 1945 een einde. Het Nederlands Beheersinstituut beheert thans dit ‘vijandelijk vermogen’.