Neerlandia. Jaargang 40

[p. 145]

Rede van Z.Exc. Mr. J.A. De Wilde op den Groepsdag te Middelburg 22 Mei 1936

De taak, die het Alg. Ned. Verbond zich gesteld heeft, is niet zoo gemakkelijk te volbrengen.

Wat omvat die taak?

Zonder zich in godsdienstige en staatkundige vraagstukken partij te stellen, beoogt het verbond: 1o. verhooging van de geestelijke, zedelijke en stoffelijke kracht van de volken en volksgroepen, die tot den Nederlandschen stam behooren en 2o. versterking van hun bewustzijn van onderlinge verwantschap.

Ook al wordt in deze doelstelling verhooging der stoffelijke kracht niet gemist, zoo kan men toch zeggen, dat de algemeene strekking van ideëelen aard is.

Als men nu bedenkt, dat de vraagstukken op economisch gebied meer dan ooit in het middelpunt der belangstelling staan, terwijl daarnaast de godsdienstige en staatkundige, de menschen het meest interesseeren en prikkelen tot krachtsontplooiing, dan ligt het voor de hand, dat het eenige moeite kost de noodige warmte en bezieling voor het beoogde doel te wekken, zonder aan de wet van het Verbond ontrouw te worden.

Ik heb dan ook eerbied voor de leiders van het Verbond, die den strijd volgehouden en het doelwit niet uit het oog verloren hebben. Ze laten het ideaal niet los. Door verhoogde activiteit willen zij het aantal dergenen, die hun streven steunen, uitbreiden en vergrooten.

Te meer nog is hier plaats voor waardeering, omdat ook voor de ontwikkeling van dezen arbeid de wereldoorlog booze gevolgen heeft gehad. Sinds 1914 is er veel binnen onze grenzen veranderd, maar nog meer daarbuiten. De mentaliteit der stamverwante volken is gewijzigd en er is een groote verschuiving in de verhoudingen gekomen. Nieuwe overleggingen spelen een rol, andere doel-

[p. 146]

einden streeft men na; openlijk of in 't verborgen doen allerlei bijoogmerken zich gelden. En daarop kan men van hieruit weinig of geen invloed uitoefenen. Wie dan ook den moed niet opgeeft maar dapper stand wil houden, zal er zich van bewust moeten zijn, dat heel wat toewijding en inspanning, geduld en volharding noodig zullen blijken om de gelederen van het verbond aan te vullen en zoo mogelijk te versterken.

Ziende op de worsteling van hen, die aan een krachtig nationaal gevoel en oprechte liefde voor het vaderland sympathie voor onze over de wereld verspreide stamverwanten paren, heb ik geen weerstand willen bieden aan het verzoek, om in Zeelands hoofdstad ter gelegenheid van de vergadering van de groep Nederland een kort woord te spreken.

Want persoonlijk voelde ik altijd belangstelling en genegenheid voor het Verbond. En die blijven mijnerzijds ook in de toekomst aan het Verbond verzekerd, onder dit beding, dat het onveranderlijk en standvastig blijve staan op het eenig juiste standpunt, dat historisch gegroeide staatkundige toestanden en verhoudingen worden aanvaard en ontzien, dat het contact in en buiten ons vaderland worde gezocht en bevestigd met geen ander doel, dan de familierelatie levendig te houden of steviger te maken en door samenspreking en samenwerking, door uitwisseling van gedachten en verspreiding van lectuur des te beter profijt te kunnen trekken van de vruchten, die groeiden en rijpten aan den Nederlandschen stam.

Er zit in het Alg. Ned. Verbond een grondgedachte, die iedere Nederlander met gevoel voor traditie en historie bekoren moet.

Geeft acht op de stem van het bloed!

Dat is feitelijk de leuze, die het Verbond opheft. Dat is de klank, die het in onze vermechaniseerde samenleving met kracht doet hooren.

We leven in een wereld, die vol berekening is, waarin de macht er telkens in slaagt, over het recht te zegevieren, waarin de uiterlijke glans onevenredig groote bekoring heeft, en waarin het moeilijk is de menschen te bezielen voor de schatten des geestes. Wie speculeert op hebzucht en afgunst, wie materieele voordeelen weet voor te spiegelen, heeft doorgaans meer kans op slagen dan wie opwekt tot het najagen van onstoffelijke waarden.

Tot groote, ook stoffelijke schade van het menschdom is dit een niet te loochenen waarheid. Indien de menschen, indien de volken niet allereerst het hunne zochten, maar bedachten dat het gebod: ‘heb Uw naaste lief als U zelf’ ook in de staatkundige en economische verhoudingen toepassing moet vinden, dan zou het wereld-aspect er beter uit zien dan het thans doet. Vele moeilijkheden zouden opgelost en dreigende gevaren vermeden kunnen worden.

Daarom mag alles wat in gezonden zin er op gericht is liefde te wekken voor ideëele goederen, waarvan het bezit geen op geld waardeerbaar voordeel biedt. maar die aan het leven meer inhoud geven en de zedelijke kracht des volks versterken, op onze waardeering aanspraak maken.

Gelukkig is er nog veel, dat in die richting wenkt en werkt. Wie er oog voor heeft, ziet in den arbeid der Kerken, in het werk der barmhartigheid, in het sociale streven op maatschappelijk gebied de sprekende symptomen.

Zulk een symptoom is ook de arbeid van het Alg. Ned. Verbond.

Geeft acht op de stem van het bloed!

Wie daarop acht geeft, vraagt niet naar materieel gewin, maar is tot het offer bereid; verlangt niet allereerst te ontvangen, maar is bereid om te geven.

Uitgangspunt moet daarbij zijn de volksgemeenschap, zooals die leeft en werkt binnen de grenzen van het Nederlandsche Rijk.

Wie aan den anderen kant zou beginnen, zou dwars tegen de natuur ingaan en ‘bekaaid’ uitkomen. Het is niet zoo dat er eerst een gevoel van saamhoorigheid gewekt moet worden jegens de stamverwanten, die in Amerika, Zuid-Afrika of Vlaanderen wonen, om dan zoo af te dalen tot 't eigen Nederlandsche volk.

Neen, met het Nederlandsche volk moet men beginnen. In het midden daarvan

[p. 147]

spreekt immers voor ons reeds van zelf de stem van het bloed. Wie die stem niet hoort, of weigert er naar te luisteren, stelt zich buiten onze volksgemeenschap. Wie onverschillig staat voor de vraag, of hij niet liever een Engelschman, Duitscher of Rus dan een Nederlander zou zijn, zult Gij er zeker nooit van overtuigen, dat ons aan de mannen van Vlaanderen en Zuid-Afrika banden verbinden, die wij niet verwaarloozen mogen.

Daarom, in Nederland zelf begonnen!

Alleen hij, die zijn eigen land en zijn eigen volk lief heeft, kan straks zijn genegenheid ook uitstrekken tot hen, die tot den Nederlandschen stam behooren. Wie zich om vader of moeder, broeders of zusters niet bekommert, zal er zeker niet op uit zijn de banden met neven en nichten te versterken.

Daarom kan het Alg. Ned. Verbond op Nederlandschen bodem alleen dàn bloeien, als er vaderlandsliefde en nationaal zelfgevoel is.

En die zijn er - Gode zij dank - bij duizenden. Ik durf zelfs de stelling verdedigen, dat in de laatste jaren de liefde voor land en nationaal bestaan eer sterker dan zwakker is geworden.

Dat moet door het Algemeen Ned. Verbond aangegrepen worden. Daar moet men altijd weer mee beginnen.

Wij en onze volksgenooten zijn niet alleen van hetzelfde bloed en van dezelfde taal, maar wij hebben dezelfde geschiedenis doorgemaakt; wij hebben in de continuïteit der geslachten, kennelijk door God gezegend, ons land gemaakt tot wat het is; we hebben onze vrijheid en onafhankelijkheid bevochten; we vormen een natie, die anders is dan andere naties, van eigen type en karakter.

Op die waarheid moet steeds weer de aandacht gevestigd worden. Het besef ervan moet verlevendigd worden. Niet om in laakbaar nationalisme of ziekelijk gedweep te vervallen, maar om onze eenheid te zien en te waardeeren wat God ons door den arbeid onzer vaderen gaf.

Met alle kracht moet positie worden genomen tegen allen, die de kracht en de beteekenis der geschiedenis loochenen en het doen voorkomen alsof ieder geslacht opnieuw begint, alsof het verleden ons niet aangaat, alsof alleen het heden en de toekomst voor ons iets beteekenen.

Zoo is het niet. Dat is een leugen, die, zoo hij ingang vindt, zich schrikkelijk zal wreken.

Het verleden is voor ieder van ons individueel en is voor ons volk in het algemeen van alles beheerschende waarde.

Dat verleden heeft ons één gemaakt, heeft onze plaats onder de andere volken bepaald, heeft ons een naam gegeven in de wereld, is ook thans nog van overwegenden invloed op onze positie in het heden en heeft ons op het nauwst verbonden met Oost- en West-Indië. Aan dat verleden danken wij het, dat we een vrij volk zijn met een traditie van eeuwen.

Als het zoo ver gekomen was, dat in ons volk de kracht van het verleden niet meer werd gevoeld, dan zou er niet alleen geen plaats zijn voor Uw Verbond, maar dan hadden we ook als natie geen toekomst meer.

Daarom is het voor den groei en het welzijn van het Alg. Ned. Verbond noodig als brood, dat ons volk zijn historie kent en de draden ziet, die ons aan de voorgeslachten binden.

Als natie hebben wij een gemeenschappelijk bezit. Dat bezit heeft een groote waarde. Er zijn, zooals aan alle bezit, ook lasten aan verbonden. Wij moeten aan dat bezit werkzaam zijn; we moeten het niet alleen bewaren, maar ook verbeteren en zoo mogelijk vergrooten en veredelen.

Dat bezit bestaat in alles, wat de mensch noodig heeft om den strijd des levens te strijden. Het is de godsdienst, die vooral in de vorming van ons volk en van zijn taal een zoo alles beheerschende rol heeft gespeeld; het is onze cultuur in letterkunde, wetenschap en kunst, die een eigen Nederlandsch karakter draagt; het is onze staatkundige onafhankelijkheid; het zijn onze volksvrijheden en rechten; het is een Koningshuis, dat van den dag af, ja van vóór den dag onzer nationale zelfstandigheid met ons heeft meegeleden en geworsteld, het is onze stoffelijke welvaart, die ondanks tegenslag en depressie toch nog

[p. 148]

die van de meeste andere landen te boven gaat. Het is de relatie met het heerlijke Insulinde, Suriname en de Nederlandsche Antillen. Dat alles is een nationaal bezit, waarin wij als Nederlanders deelgenoot zijn, dat ons van anderen onderscheidt.

Aan de cultiveering van dat bezit, dat ons van het voorgeslacht is overgeleverd, moeten wij niet maar alleen onze aandacht wijden, wij moeten er ons aan geven. Het moet de volle liefde hebben van ons hart. Wij moeten er voor bidden, waken en werken.

En dat is het nu wat in eerste instantie het Alg. Ned. Verbond beoogt, als het spreekt van een verhooging van de geestelijke, zedelijke en stoffelijke kracht.

Natuurlijk kan het daarbij nooit de bedoeling zijn, dat het Verbond als zoodanig zich gaat bezighouden met godsdienst, letterkunde, schilderkunst, economie, sociologie of staatkunde. Dat zou, bij de gedeeldheid der inzichten en levensbeschouwingen zelfs regelrecht tot zijn ondergang leiden.

Maar wel is het de bedoeling, dat mede door den arbeid van het Verbond, de oogen geopend en de harten opmerkzaam gemaakt worden op wat ons nationale leven biedt en bieden kan. Het moet voor zijn deel bezieling wekken voor alles, wat de nationale ontplooiing bevorderen en de kracht des volks versterken kan. Dat doel moet worden bereikt door ieder op zijn plaats te laten arbeiden.

Er moet vanwege het Verbond geen levensbeschouwing worden opgelegd, geen richting in godsdienstigen of staatkundigen zin worden gepropageerd. Maar aan heel het volk moet worden ingeprent, dat, naast speciale doeleinden, aller oogmerk moet zijn de geestelijke kracht en rijkdom van de Nederlandsche natie te versterken; den naam van het Nederlandsche volk te verhoogen en door alle variatie heen zijn eenheid tegenover de wereld te doen uitkomen.

* * *

Indien de groep Nederland van 't Alg. Ned. Verbond voor zijn deel erin slaagt aan dit begeerlijk doel nader te komen, dan komt daarnaast de tweede taak.

De Nederlandsche stam leeft niet alleen tusschen de Eems en het Zwin. In andere deelen der wereld wonen er duizenden, die ook van den Nederlandschen stam zijn.

Geeft acht op de stem van het bloed!

Die millioenen Vlamingen, die velen, die in Indië, Afrika en Amerika leven, laten ons niet koud. Onze stamboom wortelt in dezelfde aarde.

Wij zijn met hen van dezelfde afkomst, en met name in onze taal zijn de teekenen der familieverwantschap aanwezig. Maar ook in de uitingen van hun kunst. De Vlaamsche schilderschool is er een van echt Nederlandsch karakter. En de bouwwerken uit den bloeitijd van Vlaanderen zijn voortbrengselen van menschelijk kunnen, waarop wij als Nederlanders trotsch zijn.

Natuurlijk staan we tegenover al deze stamverwanten, die ook onderling sterk onderscheiden zijn, heel anders dan tegenover onze volksgenooten. Maar toch is het ons een behoefte aanraking met hen te zoeken. Er is toch altijd - en dat geldt vooral de taal en letterkunde - een gemeenschappelijk terrein, waarop we elkander ontmoeten kunnen. Trouwens, hoeveel gedichten en geschriften van Vlaamsche schrijvers worden in ons vaderland gelezen en genoten! En in Amerika verschijnen couranten in de Nederlandsche taal en wordt op vele plaatsen in onze taal het evangelie verkondigd.

En nu is dit mijn stelling:

Wie eigen volk liefheeft, zal zijn genegenheid ook uitstrekken tot anderen, die aan dat volk verwant zijn. Die zal beseffen, dat er in de cultuur, dat er in het geestelijk en zedelijk bezit dier stamverwanten waardevolle deelen zijn, die onze cultuur en ons bezit verrijken kunnen, en dat omgekeerd het bekend maken van de voortbrengselen van het Nederlandsche volksleven aan die anderen ten goede kan komen.

Daar komt iets bij. Als we letten op den gang der historie, dan heeft in het verleden schier alles er toe meegewerkt, om de kinderen van denzelfden stam van elkander te vervreemden.

[p. 149]

De staatkundige geschiedenis, het religieuze leven, de economische omstandigheden zijn voor onze stamverwanten in menig opzicht heel anders geweest dan voor ons. En dat geldt tot op den huldigen dag.

Daardoor zijn we van elkander vervreemd. En het proces der vervreemding gaat altijd door. Broeders en zusters, die elkaar in 25 of 30 jaar niet gezien hebben, zijn bijna vreemden geworden.

Maar - en dat is het merkwaardige - indien zij elkaar weer enkele malen hebben ontmoet, dan herleeft de macht van het verleden, dan wordt de band des bloeds weer aangetrokken, dan blijkt het toch weer, dat ze niet zoo vreemd tegenover elkander staan, als ze aanvankelijk, dachten.

En zoo is het ook met onze stamverwanten buiten onze grenzen.

Daarom rust op ons de plicht pogingen in het werk te stellen hen weer te leeren kennen, aanraking met hen te zoeken en te onderhouden. Voor zoover dat mogelijk is moet dat proces der vervreemding worden gestuit en moet er toenadering komen.

Indien nu bij onze stamverwanten dat zelfde gevoelen bestaat, zeker, dan kan dat contact op allerlei manier tot stand worden gebracht, maar dan is er toch zonder twijfel plaats voor een Alg. Ned. Verbond.

Welnu, het is gebleken, dat bij onze stamverwanten inderdaad de behoefte aan dit alles werd en wordt gevonden. Vandaar, dat het Alg. Ned. Verbond uit verschillende groepen bestaat: de groep Nederland, Ned. Antillen, Ned. Indië, Suriname en Vlaanderen.

Reeds op 26 Mei 1923 kon door Dr. J. Th. de Visser, destijds Minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen, te Dordrecht het vijf en twintigjarig bestaan van het Alg. Ned. Verbond worden herdacht.

Het komt er nu maar op aan, dat èn in het eigen vaderland èn daarbuiten de aangevangen arbeid met toewijding wordt voortgezet en in de goede banen wordt geleid.

Vele mannen van naam hebben zich in het verleden aan deze zaak gegeven. Ik noem, voor wat ons land betreft, slechts de namen van Kiewiet de Jonge, Kern en Van der Vlugt.

Maar, gelijk ik in de aanvang zeide: De taak is niet gemakkelijk. Zij eischt een groote mate van volharding en tact.

Vele Nederlanders vragen, alvorens zich voor een zaak te geven, eerst: Wat is voor mij het praktisch nut, het aanwijsbaar voordeel?

En zij zijn er niet tevreden mede, als Ge dan antwoordt, dat het Alg. Ned. Verbond boeken verspreidt naar Noord Amerika en Vlaanderen, dat zeemanshuizen in het buitenland worden gesteund, dat Nederlandsche leergangen in Duitschland en elders worden bevorderd en dat met goed gevolg pogingen worden aangewend om Zuid-Afrikaansche studenten naar Nederlandsche Universiteiten te trekken.

Vóór alles is noodig dat onverdroten door woord en beeld en geschrift gewezen wordt op de beteekenis en de positie van den Nederlandschen stam, daarbij altijd weer uitgaande van dat deel, dat in het eigen land woont.

Deze waarheid moet er in gehamerd worden:

Onze Nederlandsche natie kan zich met Gods hulp slechts handhaven, als zij zich zelf blijft.

Als het aankomt op ontplooiing van materieele kracht, op sterkte van wapenen, op macht en getal, dan behooren wij tot de kleinen. Daarin kunnen wij met de grooten dezer aarde niet wedijveren.

Maar gelukkig is dat niet alles, wat de positie van een volk bepaalt. Als dat het eenige was, dan waren we reeds lang vergaan.

Maar zeg het en herhaal het, schrijf het in proza en poëzie, teeken het in beeld en film:

Wij zijn een zelfstandig volk, met een eigen taal, zeden en gewoonten, wij hebben een geschiedenis, die voor de verovering der heerlijkste goederen van West-Europa en Amerika van beheerschenden invloed is geweest; wij besturen een rijk van meer dan 60 millioen zielen, en wij doen dat - ondanks alle gebrek - niet zonder eere; wij, verheugen ons in het

[p. 150]

bezit van de vrijheid van woord en godsdienst. En bij dat alles regeert over ons een Koningin, gesproten uit een geslacht, waaraan niet alleen ons eigen land maar heel de beschaafde wereld onnoemelijk veel te danken heeft.

Zoo staan wij als Nederlandsch volk te midden der andere volken.

Laat dat volk in al zijn geledingen begrijpen, dat het, voortbouwend aan zijn nationaal bestaan, tevens moet vasthouden aan zijn traditie. Vooruitstrevend in de ontwikkeling van het Nederlandsche recht, de nationale welvaart, in het bevorderen van kunsten en wetenschappen. Maar daarbij altijd weer voortgaande in de lijn van het karakter der eigen natie.

Slaagt men er in den eerbied voor het organisch gegroeide te versterken en het volk steeds meer te doordringen van zijn historische taak en roeping, zijn inzicht in de wonderbare leiding zijner geschiedenis te verdiepen, dan zal ook het Alg. Ned. Verbond een toebereide aarde vinden om zijn werk te volbrengen.

Dan kan ook Uw groep ‘Nederland’ steeds meer komen tot wasdom en bloei. Dan worden binnen de grenzen de krachten vernieuwd en gestaald. Dan zullen ook de betrekkingen met onze stamverwanten buiten de grenzen versterkt kunnen worden.

Dan zult Gij kunnen voortvaren naar het doel, dat Dr. Schaepman eens aldus teekende: ‘Het scheppen van een gevoel van zedelijke eenheid bij den geheelen Nederlandschen stam, eenheid in het streven naar recht en eenheid vooral in het vasthouden aan de Oranjeleus, die toch de leus is van het hart van Nederland’.

ALGEM. NEDERLANDSCHE KUNSTTENTOONSTELLING
Hun, die verzuimden deze door het A.N.V. ingerichte tentoonstelling van Nederlandsche, Vlaamsche, Afrikaansche en Ned.-Indische beeldende kunst te bezoeken, wordt medegedeeld, dat zij met twee weken is verlengd en tot 12 Juli nog te bezichtigen is in het Stedelijk Meseum te Amsterdam.