Neerlandia. Jaargang 40

[p. 38]

Ned.-Indië

Zilvertentoonstelling

De Bataviasche Kunstkring had in de Museum-zalen van zijn gebouw een zilvertentoonstelling ingericht, omvattend Oostersch en Westersch zilverwerk en kristal, zoowel antiek als modern, samengebracht uit het bezit van particulieren, plaatselijke colleges, kerken, provinciaal en plaatselijk bestuur, vereenigingen en firma's.

Het groote belang van een dergelijke tentoonstelling is dat in breeden kring belangstelling wordt gewekt voor kunst of kunstnijverheid. De voorwerpen zelf komen uit de beperkte werkingssfeer van het particulier bezit en worden uit de vergetelheid weer aan het daglicht gebracht. Bovendien kan zoo'n tentoonstelling bijdragen tot beter begrip van de perioden, waarin de voorwerpen thuis behooren, terwijl omtrent de kunsthistorische waarde er van nadere orienteering mogelijk wordt. Zelfs kan men aannemen, dat bij menigen eigenaar de belangstelling voor de kunst of kunstnijverheidsvoorwerpen, welke in zijn bezit zijn, zal verlevendigd worden, als hij ze voor zulk een tentoonstelling gaat afstaan.

Vooral voor een land als Indië, waar het zoo uiterst bezwaarlijk is, een tentoonstelling bijeen te krijgen, heeft dit bijzondere beteekenis. Want zijn we hier - hoe weinig het in het algemeen ook wordt beseft - eigenlijk niet één groot gezin, waarvan de leden in menig opzicht op elkaar zijn aangewezen!

In Soerabaia, heeft de Kunstkring, een paar jaren geleden, een tentoonstelling gehouden van schilderijen in particulier bezit. Batavia krijgt straks een tentoonstelling betreffende het portret. Ik denk verder aan een tentoonstelling van porcelein en aardewerk, in particulier bezit, waaraan men een afdeeling voor beeldhouwkunst zou kunnen toevoegen. Ook een van prentkunst zou zeker mogelijk zijn.

Dan ook sluit zich bij soortgelijke tentoonstellingen steeds de Nederlandsche gedachte aan, geheel onopzettelijk en zonder misplaatst chauvinisme. Want onwillekeurig wordt de aandacht er door getrokken naar het moederland, naar hetgeen eigen land op dat gebied weet bijeen te brengen.

Het zilver, dat tentoongesteld werd,

[p. 39]

is in drie groote groepen te onderscheiden: het Compagnies zilver, het inheemsche zilverwerk en het moderne Hollandsche zilver.

Om het kunsthistorisch verband wil ik mij hier bepalen tot het z.g. compagnieszilver, waarmede ik dan tevens binnen het kader van dit tijdschrift blijf, zonder dat daarmede uiteraard gezegd wil zijn, dat m.n. het inheemsche zilverwerk niet zeer de aandacht zou verdienen. Die aandacht is het waard om tweeërlei redenen; ten eerste om de kunsthistorische waarde er van, en dan doel ik op het oude inheemsche zilverwerk; ten tweede om wat ik zou willen noemen den modernen inslag, welke het inheemsche zilverwerk verkrijgt. Iets dergelijks vindt men, in sterke mate, ook bij het Balineesche houtsnijwerk, door inheemsche kunstnijveren, die blijkbaar Westerschen invloed hebben ondergaan, daardoor komend tot een eigen stijl.

Wat het inheemsche zilverwerk betreft, ontleen ik een en ander aan een inleidend artikel in den catalogus. Dank zij het vrijwel erfelijke zilversmidsberoep onder de Javanen in de Vorstenlanden - zij wonen practisch nog allen te samen in het dorpje Kotta Gedeh - is deze ambachtskunst gelukkig behouden gebleven. Maar het leven begint andere vormen te eischen, andere voorwerpen dan de traditioneele; daarmede nu wil men rekening houden; ook en vooral bij de opleiding van den Djogjaschen zilversmid. Ook de min of meer belangrijke centra van zilversmeedkunst, die men elders in Indië vindt, vermeld ik slechts terloops.

Een praktisch gevolg van deze tentoonstelling was al dadelijk, dat men gelegenheid kreeg om tot eenige documentatie over te gaan. Van de stukken op de tentoonstelling aanwezig zijn n.l. de meesterteekens opgenomen en - zij het dan ook vragenderwijs - in verband gebracht met namen van goud- en zilversmeden in het bekende werk ‘Oud-Batavia’ van dr. De Haan vermeld, tevens met die, welke in de fiches-collectie van 's Landsarchief zijn opgenomen.

Er was een inzending van den Gouverneur-Generaal, bestaande uit bloembakken, coupes en schalen voor een dinertafel, vervaardigd in Kota Gedeh; er waren inzendingen van de Algemeene Rekenkamer, van het Hooggerechtshof, van den Raad van Justitie, van de Provincie West-Java, van verschillende kerken enz. en van vele particulieren.

* * *

Ter opsiering van mijn beschouwing voeg ik er een paar afbeeldingen bij.

Op de kleinste ziet men een verguld zilveren doopbekken, met, er voor, het deksel; beide uit de hand gesmeed en met gedreven en gegraveerd ornament. Aan weerszijden van een zeer kunstig uitgevoerde wapengravure in het midden van het deksel (bovenzijde) staat het volgende inschrift: ‘Ter gedagtenisse Van D Heer Laurens Coortzen Tweede Oppercoopman dezes Casteels Batavia anno 1749’.

Het werd ‘Gemaakt door den keurmeester Elias Albertus Meiszner tot Batavia Anno 1749’.

Op de groote foto (blz. 38) ziet men een zilveren ‘schenkpiring’; deze heeft een breeden, gedreven rand en geen gegraveerd middenstuk met zinnebeeldige voorstelling. Het onderschrift luidt: ‘Ter



gedagtenisse Van Cornelis Chastelein Ordinaris Raad van Nederlands India gebooren tot Amsterdam den 10 August. Ao 1657. Overleden tot Batavia den

[p. 40]

28 Juni Ao 1714 Oudt zijnde 56 Jaaren 10 maanden en 18 Daagen’.

Voor deze schenkpiring staat een zilveren sirihdoos met graveerwerk; links en rechts ziet men een geslepen kristallen beker in emmervorm met het V.O.C.-monogram; de rechtsche beker heeft nog de merkwaardigheid, dat in een holte in den bodem een munt van de stad Utrecht (1739) werd ingesmolten.

Voorts staat links een fijn bewerkte inlandsche koelkan (kendi) en rechts een zilveren rozenwaterflacon, uit de 18de eeuw.

W.C. VAN MEURS.