Neerlandia. Jaargang 38

[p. 179]

Nederland

Roer om!

Gerard Ruttens ‘Dood Water’.

Bij een vorige gelegenheid hebben wij in dit tijdschrift uiteengezet, welke waarde voor de toekomst der Nederlandsche filmnijverheid moet worden toegekend aan het geestelijk peil dezer productie. Dat wij dit waarschuwend woord toenmaals schreven onder den indruk van hetgeen op dat oogenblik uit de nationale studio's was gekomen, zal den lezer ook zonder dat hem dit met zooveel woorden gezegd werd, voldoende duidelijk zijn geweest. Wij hadden achter elkaar zien verschijnen: ‘De Jantjes’, ‘Bleeke Bet’ en ‘Malle gevallen’ en het behoeft geen betoog, dat er over oorspronkelijkheid, of inhoud of zelfs maar zuiver technische vormgeving nog niet bovenmate te juichen viel. De zaak stond eigenlijk zoo, dat wij ons oprecht verheugden over den moed en den ijver der ondernemers, die hier de grondslagen trachtten te leggen van een nieuwe nationale bedrijfsmogelijkheid - een perspectief, dat wij in deze benarde tijden waarachtig minder dan ooit mochten onderschatten. Het sprak daarbij vanzelf, dat deze pioniers geen al te groote risico mochten loopen en deswege hun producten terugschroefden tot een geestelijk peil, dat een zoo algemeen mogelijk succes in het vooruitzicht stelde. De mislukking van één of meer dezer aanvangspogingen kon de totale vernietiging van de nauw begonnen activiteit beteekenen.

Gerard Rutten.

Publiek en critiek schenen dit gelijkelijk te voelen: de toon der pers was over het algemeen welwillend met een licht accent op het ‘hierna beter’ - het publiek scheen evenzeer voorloopig meer het Nederlandsche in deze werken te waardeeren dan de films zelve. Maar er viel toch een vrij duidelijke verwachting waar te nemen dat deze koers van het, laat ons zeggen: àl te populaire, niet heel veel langer kon worden gevolgd.

In zooverre scheen de tijd rijp voor een radicaal omgooien van het roer - wanneer daar niet de gevaarlijke filmpractijk ware. Wij wisten n.l. wel zooveel van het bedrijf uit buitenlandsche voorbeelden, dat niets moeilijker valt dan het nemen van een dergelijk besluit. Daar is in de eerste plaats de doodelijke angst om in vredesnaam niet ‘te hoog te grijpen’.... een bezetenheid, die zich uit het millioenenpubliek en de millioenenonkosten der film niet moeilijk laat verklaren. Dan is daar de neiging tot ‘serie-productie’ - de ongeneeslijke dwangvoorstelling, dat een éénmaal verkregen succes 10 maal herhaald kan worden. Men behoeft waarlijk geen ingewijde te zijn in het film-Jeruzalem, om te weten hoe een bepaald soort films tot zeeziek-wordens toe wordt uitgebuit. Wij hebben de ‘gangster’-films gehad, de oorlogsfilms, de gevangenis-films en tenslotte de revue-films. Keer op keer bleek glashelder, dat zelden of nooit de bijval van het eerste werk terugkwam, laat staan een schier eindelooze herhaling van eenzelfde onderwerp door het publiek werd aanvaard. De belangstelling zakte meestal na het eerste treffen met beangstigende snelheid en vooral de later komende eindigden meestal in een roemloos fiasco. 't Schijnt echter dat zulk een waanvoorstelling met de hardhandigste lessen spot; nog tot op den huidigen dag kan geen onderwerp succes hebben, of men kan er zeker van zijn dat een taaie serie navolgingen aan de beurt is. Het schijnt soms wel of wij hier met een soort bedrijfs-bijgeloof te doen hebben.... zooals het spelersinstinct of de zeemanslegenden!

Wie met deze omstandigheden rekening hield, zag althans de naaste toekomst voorloopig nog met weinig optimisme tegemoet - vooral waar het teere, jonge plantje der Nederlandsche industrie meer dan ooit tot groote omzichtigheid noopte. Toen na ‘De Jantjes’, ‘Bleeke Bet’ op het slappe koord verscheen, hield menigeen op grond van het fameuse seriebijgeloof zich het hart vast voor een lange en vermoeiende reeks z.g. ‘volksfilms’ in hetzelfde genre - zelfs al bleek met ‘Malle gevallen’ de belangstelling aanzienlijk gedaald. Met deze feiten voor oogen moest dus wel het verschijnen van Ruttens ‘Dood water’ een heugelijke verrassing beteekenen. Want inderdaad werd in deze film - vroeger en krasser dan men had durven hopen - het roer omgegooid.

* * *

‘Dood water’ bleek n.l. een werk te zijn, dat radicaal durfde breken met de meest geheiligde en onaantastbare beginselen der z.g. ‘publiek-film’. Het deed afstand van het geijkte liefdes-verhaaltje als spil der handeling. Het toonde den moed (o, wonder!) een film te geven zonder de onvermijdelijke cabaret-scène. Tenslotte bracht het een idee van groote nationale beteekenis als grondgedachte. Ziedaar een drietal ongehoordheden, die op zichzelf reeds ‘Dood water’ tot iets opzienbarends stempelden - zonder dat men nog melding maakt van de zeer vrije artistieke behandeling. Bij dit alles trof echter in den opzet een kijk op het publiek, die om den dood niet van scherpzinnigheid en zakelijk inzicht verstoken bleek... een kwaliteit, zonder welke iedere film-activiteit ten doode is opgeschreven. Het was zeer juist gezien een nationale

[p. 180]

daad als de Zuiderzee-demping in het centrum van de handeling te plaatsen: wie ons volk kent, weet welk een afzonderlijke plaats dergelijke feiten in zijn hart innemen. Wij zijn een bedachtzame en gematigde natie, onze vaderlandsliefde is er een van een rustig, weinig uiterlijk soort.... zij richt zich sterk naar concrete, degelijk-verantwoorde prestaties. Maar de Londen - Melbourne-race heeft eens te meer bewezen hoe sterk en warm de Nederlandsche geestdrift en het Nederlandsche nationale bewustzijn in ons volk leven.

Met dit te beseffen, deed ‘Dood water’ door de keuze van zijn onderwerp een beroep op nationale instincten van een andere orde en een ander peil dan het goedkoope en valsche volks-romantisme der Jantjes en Bleeke Betten. Het was populair in den besten zin des woords zonder vulgair te zijn. Het deed een beroep op het volkssentiment zonder tot sentimentaliteit over te hellen. Het heeft tenslotte den beslissenden eersten stap gedaan, om het noodlottige misverstand op te heffen dat een film alleen kan slagen wanneer zij zich richt naar de laagste amusementssnormen.

Het lijkt ons buiten het kader van dit tijdschrift te vallen, hier tot een technische bespreking van het filmwerk over te gaan. Iedereen heeft zich uit krant en weekblad een voldoende oordeel kunnen vormen van de sterke en zwakke kanten der artistieke behandeling. Natuurlijk heeft een eersteling als ‘Dood water’ toch altijd is, zijn tekortkomingen en wij hebben niet geaarzeld daarop te bevoegder plaatse te wijzen - met volle waardeering overigens voor de onderneming als zoodanig en met de bedoeling, dat Rutten c.s. er hun voordeel mee mogen doen.

Hier echter gaat het in de eerste plaats over de belangrijkheid van het initiatief dat in beteekenis nog verre boven het directe kunstzinnige resultaat uitsteekt. Bij het ontwerpen van ‘Dood water’ werden andere wegen gevolgd dan de platgetreden paden eener angstige en bekrompen bedrijfsroutine. Er steken hersens achter de keuze van dit onderwerp, er werd gezocht naar iets nieuws en oorspronkelijks.... naar iets dat inderdaad de moeite van den arbeid loonde en het publiek meer wilde schenken dan een anderhalf uur stompzinnige verstrooiing. Nogmaals: het blijve hier buiten beschouwing in hoeverre de uitwerking van dit voornemen slaagde, hoofdzaak is dat met krachtige hand het roer werd omgegooid en een koers in den steek gelaten die voor de Nederlandsche filmindustrie slechts noodlottig zou kunnen worden. Wij hebben er in ons vorig artikel op gewezen, hoe een der dringendste voorwaarden voor een nationaal filmbedrijf bestond in frischheid van ideeën en moed om nieuwe wegen te zoeken. Ook al zou Ruttens

Beraadslaging in de herberg.

Jan Musch.

werk minder voortreffelijke hoedanigheden bezitten dan het reeds heeft, de groote beteekenis van deze eerste daad tot verheffing van het peil der Nederlandsche cinematografie ware er niet geringer om.

Wij zijn - men heeft het kunnen bevroeden - doodsbang voor de ellendige ‘serie’-manie en de hemel beware ons voor een gezapige reeks van ‘Zuiderzeedrama's’ (waarachtig, men is er toe in staat, wanneer ‘Dood water’ trekt!). Maar wanneer Ruttens daad in dien zin navolging zou vinden, dat de productie zich op haar beurt toespitste op het vinden van belangrijke en oorspronkelijke onderwerpen - wel, dan zouden wij deze serie-hebbelijkheid met vreugde begroeten en ons nog veel meer verheugen over het feit, dat met ‘Dood water’ het roer werd omgegooid!

L.J. JORDAAN.