Neerlandia. Jaargang 38

[p. 176]

Voetspoor der vaderen

Nederlandsche invloed in het buitenland in het verleden.
XX.

Wel één van de meest belangwekkende figuren onder de Nederlandsche kooplieden in Denemarken is geweest Theodorus (eigenlijk Dirk) Rodenburch, ‘ridder van de Ordre van den Huyze van Bourgondiën’.' Dit behoort er vooral bij vermeld te worden, want daar was hij niet weinig trotsch op. In de Nederlandsche letterkunde heeft hij zich naam gemaakt als tooneelschrijver; als zoodanig schijnt hij bevriend te zijn geweest met Vondel. Als diplomaat is hij in dienst geweest van den hertog van Holstein en van de Hanze-steden; herhaaldelijk noemt hij zich: ‘Chevalier, Conseillier du Ser.^me Duc de Holstein et Résident des Villes Hanséatiques en Allemagne à Bruxelles’; door den vroeger genoemden Michel le Blon, kunstkooper en geheim diplomatiek agent (alias spion) van Zweden, heeft hij ook tot dat land in betrekking gestaan. Le Blon meldt o.a. in een van zijn brieven aan Oxenstjierna, dat hij er in geslaagd is een contract aan te gaan met zekeren agent te Brussel, zijnde ‘ditto heer Agent Ridder ende met seer heerlijcke kwaliteyten begaeft, treffelyck gestudeert ende in alle taelen seer expert; ook te hove aldaer heel wel gesien, so om de voorsz. kwaliteyten als om de Spaensche spraecke, die hem heel eygen schijnt te wesen’ enz.

Voor al die landen behandelde hij zaken, den handel en andere aangelegenheden rakende, maar van nog meer beteekenis is geweest, wat hij in Denemarken gedaan heeft. Zijn veelzijdigheid op het gebied van handel en nijverheid grenst aan het wonderbaarlijke. Kernkamp heeft in de ‘Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap’ van 1902 een hoogst belangwekkend artikel geschreven over Rodenburchs werkzaamheid in Denemarken en over een tweetal door hem aan Christiaan IV in de jaren 1618 en '19 ingediende memoriën, bevattende een groot aantal, door hem toegelichte voorstellen, aan vele waarvan de koning zijn goedkeuring heeft gehecht. Zij bevatten onder meer het voorstel leerlooiers uit Nederland te doen overkomen om den Denen het leerlooien te leeren; met het oog op den grooten Deenschen veestapel van groote beteekenis; een dergelijk voorstel betreffende de lakenbereiding en de lakenververij, en in verband daarmede den invoer van geverfd laken in Denemarken te verbieden; een octrooiaanvrage voor de oprichting van oliemolens; eene voor de oprichting van bierbrouwerijen en aanverwante industrieën als de kuiperij, en in verband daarmede een aanvrage om de beschikking te mogen hebben over terrein voor den aanleg van hoptuinen (in een van die tuinen wilde hij dan ook voor zich een huis doen bouwen voor zijne vele kunstschatten; hij was n.l. ook een zeer bekwaam kunstkenner en kunstkooper); een octrooi-aanvrage voor de oprichting van een steen-, pannen- en tegelfabriek, alsmede voor het bereiden van tras en cement; een verzoek om het zeep- en zoutmonopolie te verkrijgen; een verzoek tot het oprichten van een staalgieterij en een fabriek tot het vervaardigen van brouw- en verversketels ten behoeve van de vorengenoemde industrieën, het maken van ijzeren potten en allerlei ander ijzerwerk, ook geschut, wapenen, landbouwgereedschappen enz.; een voorstel tot bevordering van den scheepsbouw en met het oog daarop een touwslagerij te mogen oprichten; een aanvrage om vergunning in Denemarken turf te doen steken; alles onder aanbieding van het daartoe doen overkomen van meesterknechts en andere vaklieden, in hoofdzaak uit de Nederlanden.

Kon Gabriël Marcelis vergeleken worden met Lodewijk de Geer op het oorlogspad, Rodenburch kan met hem vergeleken worden op industrieel gebied; waarschijnlijk wel lang niet zoo degelijk, maar nog veel veelzijdiger.

Wij zijn met het bovenstaande nog niet aan het einde van wat Rodenburch in Denemarken heeft willen tot stand brengen. Ook op handelsgebied heeft hij allerlei voorstellen gedaan; o.a. een expeditie met 4 schepen onder Jan Jansen van Vlieland, onder bescherming van den koning naar de Kaap de Goede Hoop en Mauritius te zenden, om van daar goud en gewassen te halen, en een en ander op de terugreis te Guinea te verhandelen; verder heeft hij voorgesteld den beroemden Isaäc le Maire (den vader van Jacques, die, om het octrooi der O.I.C. te ontgaan, een nieuwen weg naar Oost Indië vond, door de naar hem genoemde zeestraat), en anderen op te nemen in de Deensche Oost-Indische Compagnie, en hij verzocht ook zelf daaraan te mogen deelnemen.

Ook op wetenschappelijk gebied heeft hij zich bewogen, als blijkt uit zijn briefwisseling met den beroemden cartograaf Hessel Gerritsz., over het in kaart brengen van de Scandinavische landen en de Noordelijke zeeën.

Daarbij dan nog al zijn diplomatieke en letterkundige werkzaamheden en zijne kunstkooperij!

Of deze edelman van stand en van geest ook een edelman van gemoed is geweest, is een andere vraag. Bewaard gebleven correspondentie van le Blon met dezen ‘Heer. Ridder met seer heerlijcke kwaliteyten’ doet daar ernstig aan twijfelen. Bij verschillende tijdgenooten stond hij blijkbaar niet hoog aangeschreven. Er wordt wel gezegd dat hij de ‘Spaansche Brabander’ van Breeroo is geweest. Koning Christiaan IV, hoe zeer ook van zijn diensten gebruik makende, schijnt het ook niet erg op hem voorzien te hebben gehad. Niettegenstaande alle pogingen van dezen hoog begaafden, maar ijdelen man, om den titel van ‘resident’ van den koning van Denemarken in de Nederlanden te verkrijgen, is hij daarin - in tegenstelling met andere landgenooten - toch niet geslaagd, doch heeft zich met den titel van ‘correspondent’ moeten tevreden stellen. Een ideaal mensch is hij in geen geval geweest!

Bij de beoordeeling van menschen als Rodenburch moet men echter te rade gaan met den tijd, waarin zij leefden. De Ségur, adjudant van Napoleon beschrijft in zijne ‘Campagne de Russie’ het sneuvelen van een Franschen generaal, dien hij roemt niet alleen als een voortreffelijk soldaat, maar ook als een braaf echtgenoot en vader en een door en door rechtschapen mensch, en laat daarop volgen, dat dat wel een bijzonderheid was in dien tijd, waarin de meeste bekwame menschen immoreel en de meeste moreele menschen onbekwaam waren. Dat gold ook wel voor den tijd, waarin Rodenburch leefde.

Zoer bijzondere persoonlijkheden komen gewoonlijk met bijzondere persoonlijkheden in aanraking en het behoeft ons daarom allerminst te verbazen wanneer Kernkamp in zijne ‘Scand. Archiv’ melding maakt van

[p. 177]

een anderen fantast Nicolaes Cornelisz Schaepekaes de Witte, uit Alkmaar, door Jacobus Gruterus aan Rodenburch aanbevolen. Deze Schaepekaes diende aan den koning drie toegelichte voorstellen in, waarvan - bij

Theodorus Rodenburch.
(Naar een kopergravure door L. Kilian.)

den toenmaligen stand der techniek - wel het meest fantastische was, met acht schepen naar Algerië te varen, daar de gansche Algerijnsche vloot en de stad Algiers in de lucht te laten vliegen en vervolgens te plunderen. Die vernieling wilde hij bewerkstelligen door een ‘crachtich vuijrwerck’, waartoe hij genegen was van te voren voor den koning een demonstratie te houden, om de kracht van dat ‘vuyrwerck’ aan te toonen. De koning is echter niet op de voorstellen ingegaan.

Hij schijnt te zijn beschouwd als een ‘chevalier d'industrie’. Of dat juist is geweest met het oog op zijn Algerijnsche plannen, kan ik niet beoordeelen. Wel is mij echter bekend, dat Schaepekaes een zeer bekwaam waterbouwkundige is geweest; dat hij in Italië uitmuntend werk verricht heeft bij pogingen tot het droogmaken van een gedeelte der Pontynsche moerassen, een werk dat eerst in onze dagen, door het toedoen van Mussolini, op krachtige wijze is teneinde gebracht. Dit Nederlandsche werk is onlangs door Dr. Hoogewerff, bij de plechtige inwijding van het ‘Institutum Neerlandicum’ in tegenwoordigheid van den Duce, ook met blijkbare instemming van dezen herdacht.

Schapekaes' bekwaamheid blijkt ook nog hieruit, dat la Rochelle, de Hugenotenstad, die langen tijd als onneembaar beschouwd werd, in 1628 tot de overgave gedwongen is op vrij wel dezelfde wijze, als volgens een door hem in November 1621 aan Lodewijk XIII daarvoor aangeboden plan, n.l. door het bouwen van hoofden in zee. Vrij zeker heeft men daarbij zijn voorstellen wel geraadpleegd.

Nog op ander gebied zijn Nederlanders in Deenschen dienst werkzaam geweest.

Tot de onderwerpen, waarvoor koning Christiaan IV een groote belangstelling aan den dag heeft gelegd, behoorden ook de betrekkingen tot de landen in het hooge Noorden, vooral Groenland. Reeds tegen het einde der 10de eeuw hadden de Noormannen daar kolonies gesticht; er zijn zelfs bisschoppen van Groenland geweest; een IJslandsche schrijver, Jonas Arngrim vermeldt daarvan een volledige lijst. Tusschen IJsland en Groenland heeft een tijdlang een belangrijk handelsverkeer bestaan. Een ernstige ziekte omstreeks 1350 heeft echter onder die Groenlandsche kolonisten een groote slachting aangericht; daarop zijn gevolgd aanvallen van de vijandige Eskimo's tegen de zeer verzwakte bevolking; dientengevolge zijn die kolonies te niet gegaan, en zijn de betrekkingen van Noorwegen en IJsland met Groenland vanzelf geheel opgehouden^*. Twee eeuwen later heeft Christiaan III getracht weder betrekkingen met Groenland aan te knoopen, maar daar is niets van gekomen. Christiaan IV heeft dat werk opnieuw aangepakt en op de energieke manier, waarop hij alles deed. In 1605 en de beide volgende jaren heeft hij drie expedities uit doen rusten van eenige schepen, die ook inderdaad op Groenland en in Straat Davis zijn geland. De pogingen om met de inboorlingen - toen alleen Eskimo's - vriendschappelijke betrekkingen aan te knoopen, zijn echter mislukt, zoodat men het voorgenomen doel niet heeft bereikt. Voor ons is deze aangelegenheid van belang, omdat, al stond ook een Deensch officier aan het hoofd van die expeditiën, de leiding toch weer was opgedragen aan een Zuid-Nederlander, Olivier Brunel, geboren te Brussel, een man, die door zijn langdurig verblijf in, en zijne betrekkingen met Noord-Rusland aan de Nederlanders onschatbare diensten bewezen heeft en beschouwd mag worden als de grondlegger van den later zoo belangrijken Nederlandschen handel op die Russische streken. Hij is een man geweest van Europeesche vermaardheid, over wien een uitgebreide literatuur bestaat; aangezien zijn verdere werkzaamheid echter valt buiten de perken van dit opstel, zal ik daarover thans niet uitweiden. In een der volgende artikelen hoop ik meer van hem te vertellen.

Het mislukken van de aanknooping van betrekkingen met Groenland bracht daarom niet het einde van des konings bemoeiïngen met het hooge Noorden. In 1596 was door Heemskerck en Barents Spitsbergen ontdekt; men wist toen echter nog niet, dat het een eiland was^**. Door velen, o.a. door den koning, werd geloofd, dat het vast zat aan Groenland, en daarop grondde hij zijne aanspraak op Spitsbergen als Deensch of Noorweegsch gebied. De eerste jaren na die ontdekking werd van Spitsbergen weinig nota genomen; toen echter Hudson, bij een zijner, toen in Engelschen dienst, verrichte ontdekkingsreizen, in 1608 ook op Spitsbergen terecht kwam, en de aandacht vestigde op den rijkdom van de zee aan walvisschen, walrussen en zeehonden, en het groote voordeel, aan de jacht op die dieren verbonden, zonden

* Charles Marshal Smith, de schrijver van een kort geleden verschenen boek ‘Northmen of adventure’, deelt mede, dat omtrent die christelijke gemeenten op Groenland in de middeleeuwen ook in het Vaticaan gegevens berusten. Omtrent Groenland en zijn vroegere geschiedenis behelst dit boek belangwekkende mededeelingen, grootendeels aan de oude IJslandsche en Noorsche sagen ontleend. De ziekte, welke de kolonies heeft doen te gronde gaan, door sommige schrijvers genoemd een pestepidemie, wordt door hem, op grond van historische nasporingen, toegeschreven aan gebreken in de voeding der bewoners; als gevolg van het gemis aan groenten en van voldoenden graantoevoer uit het moederland, veroorzaakt door politieke maatregelen van de regeering. Het gebrek aan vitaminen heeft die bevolking waarschijnlijk doen ondergaan! Maar daar dacht de middeleeuwsche Noorsche regeering nog niet aan!

** Het onomstootelijk vaststaand bewijs dat het een eiland is, heeft ook lang op zich doen wachten, in de 19de eeuw is men het voor het eerst omgevaren.

[p. 178]

ondernemende Engelsche kooplieden een jachtexpeditie uit, ook met opdracht de zeeën verder te onderzoeken; een voorbeeld dat spoedig door de Hollanders gevolgd werd. De voorloopige resultaten lokten uit tot voortzetting van het bedrijf. In Engeland werd een compagnie opgericht, die het monopolie kreeg voor de visscherij op Spitsbergen.

Wijl men in Holland inzag, dat het, tot verweer tegen de Engelsche concurrenten, die van den beginne af een minder vriendschappelijk karakter droeg, noodig was, sterk te zijn, volgde men ook hier weer het Engelsche voorbeeld door eveneens zich te vereenigen in een maatschappij met een monopolistisch karakter. Deze maatschappij, waarvan het eerste hoofd was Lambert van Tweenhuysen, ook al weer een Zuid-Nederlander, kreeg den naam van ‘Noordsche Compagnie’. Het aan haar, in den beginne voor slechts enkele jaren verleend octrooi werd herhaaldelijk verlengd tot het jaar 1642, toen de walvischvaart in de Nederlanden vrij werd verklaard.

F. DEKKER.