Neerlandia. Jaargang 38

Hollywood -in-den-dop?

Het valt niet te ontkennen: de plotseling in het vooruitzicht gestelde mogelijkheid eener Nederlandsche filmindustrie werd een der sensationeele feiten van den dag. Iedere publicist zal er den weerslag van gevoeld hebben, voorzoover hij er een correspondentierubriek op nahoudt. Maar vooral zij, die het zoo bij uitstek populaire middel der radio tot hun dienst hebben, zagen de opwinding door het Nederlandsche Hollywood veroorzaakt, als een storm over zich heen gaan. Iedere week stapels brieven van belangstellenden uit alle klassen en categorieën der bevolking - vragen, aanbiedingen, raadgevingen, opmerkingen.... van de onnoozelste tot de scherpzinnigste. Overwegend echter waren de epistels, die blijk gaven van een even ongegrond als mateloos optimisme en er was de nadrukkelijke verzekering toe noodig, herhaaldelijk voor de microfoon geuit, dat aan aspirant acteurs, regisseurs en technisch personeel, voorshands nog geen dringende behoefte bestond, om den stroom van aanbiedingen eenigszins in te dammen.

Het algemeene misverstand had klaarblijkelijk post gevat, dat met de inrichting van eenige ateliers ook tevens de filmindustrie in optima forma geboren was. Nu kan het tegendeel met niet genoeg nadruk verzekerd worden: met de studio's van -‘Cinetone’ en Philips werden in feite alleen de ‘werkplaatsen’ geschapen. Als iedere andere nijverheid heeft echter ook de overigens zoo aparte film, behoefte aan twee onmisbare elementen: ondernemers en.... afnemers. Om met het belangrijkste te beginnen: hoe staat het met die laatste categorie?

Het is sinds de dagen der geluidsfilm wel voldoende duidelijk, dat de commercieele toekomst van dit product in de eerste plaats afhangt van het te bestrijken taalgebied. Wij hebben - om van het almachtige Amerika maar te zwijgen - in onze onmiddellijke nabijheid belangrijke filmcentra, die uitstekend internationaal materiaal op de markt brengen. Neu-Babelsberg en Tempelhof bij Berlijn - Joinville, Billancourt en Epinay-sur-Seine bij Parijs - Elstree en vele andere ondernemingen bij Londen.... het zijn alle industrieën, die in de behoefte aan internationale films voldoende voorzien. Daarbij hebben deze ‘fabrieken’ op een mogelijke Nederlandsche mededinging niet slechts kapitaal en ervaring voor, doch bovenal die onmisbare springplank: het taalgebied. Een Duitsche film kan alleen reeds aan binnenlandsch verbruik een veilige basis opleveren, waarbij zich dan later nog de uitvoer voegt naar Duitsch-sprekende landen - het sterk-polyglottische Nederland daarbij inbegrepen - plus de mogelijkheid van speciale na-gesynchroniseerde versies voor het buitenland. Met de Fransche en Engelsche film is het juist zoo gesteld. Wat is hiervan het gevolg? Dat deze buitenlandsche industrieën, dank zij het ruime afzetgebied binnen eigen grenzen, minder vrees voor risico behoeven te koesteren dan een eventueele Nederlandsche filmindustrie en meer kapitaal in de zaak durven steken, aldus de verschillende producten royaler kunnen uitwerken, waaruit weer een veel grootere kans voortvloeit om ook de scherpe mededinging op de internationale markt te verdragen.

Het gaat niet aan in een kort bestek alle pro's en contra's eener filmproductie op internationale leest geschoeid, te behandelen. Uit deze enkele greep zal wel voldoende blijken, dat het speculeeren op een succes ook buiten het eigen taalgebied, voor een klein land als het onze op zijn minst gesproken een hoogst onzekere onderneming is.

De gezonde en betrouwbare grondslag, waarop alleen

[p. 142]

een Nederlandsche filmnijverheid kan worden opgetrokken, is een voldoende opbrengst binnen de vaderlandsche grenzen, waarbij desnoods dan nog Vlaanderen, de koloniën en misschien Zuid-Afrika kunnen worden gerekend. Op zijn beurt is dit afhankelijk van de belangstelling, die er bij de Nederlanders voor een Nederlandsche geluidsfilm bestaat. Hoe is het daar nu mee gesteld?

Ik wil gaarne bekennen, dat ik, wat mij persoonlijk betreft, hier aanvankelijk uiterst voorzichtig tegenover stond. Sinds jaar en dag lag ons land, onbeschermd open voor den inval der vreemd-talige films en het polyglottisch instinct van den Nederlander gevoegd bij zijn internationaal aanpassingsvermogen - plus de harde noodzakelijkheid (er waren eenvoudig geen andere films!) maakte dat men zich met een ietwat verbijsterende gemoedelijkheid in de omstandigheden schikte. Week-aan-week zag men het groote publiek in al zijn lagen filmdrama's verorberen waarvan met groote waarschijnlijkheid vastgesteld kon worden, dat zij slechts door een zeer klein deel behoorlijk konden worden verstaan. Een korte ‘opgedrukte’ tekst hier en daar bleek voldoende om de geschiedenis duidelijk te maken - en met stoicynsche gelatenheid verdroeg de gemiddelde bioscoopbezoeker langdurige gesprekken in het Duitsche en Amerikaansche ‘slang’, waarvan hij geen jota verstond. Men gewende zich er blijkbaar met ontstellende snelheid aan, den dialoog als een te verwaarloozen bijkomstigheid te beschouwen en zich tevreden te stellen met de grovere omtrekken van het filmverhaal.

Het was alles met elkaar genomen, geen aangename toestand, want het gevolg was een soort van afstomping ten onzichte van de fijnere deelen, die ook een juiste waardeering van het filmwerk, ev. film-kunstwerk, onmogelijk maken. Het aloude feit, dat men ‘niet beter wist’, gaf hier waarschijnlijk den doorslag. Het staat inderdaad zeer te bezien, of het publiek dezelfde gelatenheid had betoond, wanneer het reeds met Nederlandsch sprekende films had kennis gemaakt. De hardnekkige voorkeur der Franschen voor cinegrafisch werk in eigen taal kan hierbij als vingerwijzing dienen.

Intusschen was het voorbeeld van de practijk noodig, om deze veronderstelling in ongedacht sterke mate te bevestigen. De eerste twee belangrijke Nederlandschsprekende geluidsfilms gaven te dezen aanzien verrassende resultaten - in de eerste plaats voor de breede massa, doch niet minder voor het publiek, dat zich met meer of minder recht voor polyglottisch versleet. Laten wij het maar allen bekennen, dat ons na het aanschouwen van ‘Willem van Oranje’ en ‘De Jantjes’ de schellen van de oogen - beter gezegd: van de ooren vielen. Het feit opzichzelf, dat men zijn gedachten-motor niet behoefde in te schakelen op de toch altijd onwennige vreemde taal - werkte als een opluchting. Het was een ongekend (en onvermoed!) genot, niet onder-de-hand vlijtig en in het zweet zijns aanschijns ieder woord te hoeven vertalen, uit vrees dat een belangrijk of vermakelijk onderdeel der handeling verloren zou gaan. Het was een ongedachte verrijking der emoties, iedere uitdrukking, iedere zinswending op zijn beteekenis te kunnen proeven.... het spel van zegging en uitdrukking tot in bijzonderheden te kunnen volgen. In het bijzonder ‘De Jantjes’ werkten in dat opzicht uiterst verhelderend. Niemand zal dit knappe amusementswerk voor een letterkundig unicum willen verklaren - het beschikte daarvoor noch over de geschikte handeling, noch over de aanmatiging. En toch - hoeveel rijker, hoeveel fonkelender werd iedere scène, ieder gesprek door het eenvoudige feit, dat het in de eigen taal was gedacht. Een liedje, een kwinkslag, een gevoelig woord.... hoe simpel en bescheiden ook op zichzelf, kreeg door het vertrouwde idioom een tienvoudige beteekenis.

Natuurlijk wil deze overweging in niets te kort doen aan het axioma, dat de geluidsfilm geen ‘gefotografeerd tooneel’ mag wezen - dat het beeld hoofdzaak blijft en het gesproken woord ondergeschikt. Maar dat gesproken woord is er dan toch maar en het wil evengoed tot zijn volle recht komen als de fotografie, de tooneelschikking en de montage. Dit besefte zoowel de filmfijnproever als de onverschillige amusementsklant, nadat de eerste Nederlandsche geluidsfilms waren gelanceerd en het is zeker niet te boud gesproken, hierin een scherpe prikkel te zien voor de belangstelling van het Nederlandsch publiek ten opzichte van de Nederlandsche geluidsfilm.

* * *

Het spreekt vanzelf dat men voorzichtigheidshalve in het groote succes van ‘De Jantjes’ wel degelijk het nieuwe van het geval dient te verdisconteer en. De vraag of deze sterk gebleken belangstelling voor de Nederlandsch-sprekende film zich ook in de toekomst zal handhaven, hangt nog van andere factoren af. In de eerste en voornaamste plaats van de kwaliteit.

Iedereen, die het goed meent met een Nederlandsche filmindustrie (en wie zou dit niet?) kan niet hartgrondig genoeg wenschen, dat de kwalitatieve waarde der Nederlandsche productie in de eerste plaats door de vervaardigers zeiven zal worden ingezien. ‘De Jantjes’ was een onbestreden succes - niet alleen omdat het werk een populairen inslag toonde, doch ook wel degelijk wijl het daarnaast onloochenbare hoedanigheden bezat. Wij behoeven hier volstrekt nog niet aan filmkunst in hoogeren zin te denken, wanneer wij dit volmondig erkennen. Er is een vakmanschap - een fantasie en een vinding, die zoomin het eenvoudige amusementsproduct als het artistieke werk missen kunnen. Een oorspronkelijke gedachte, een amusante handeling, een goedgeplaatste geestigheid.... ziedaar elementen, welke het bioscooppubliek, dank zij een langdurige en gevaarlijke buitenlandsche mededinging, heeft leeren eischen. En niets kan noodlottiger blijken dan de meening, dat ook het minder goede goed genoeg is - mits het maar voldoende populair, öf grappig of sentimenteel wordt opgediend. Het is een noodlottige vergissing te veronderstellen, dat ‘alleen slechte films het doen’ gelijk in sommige filmkringen nog maar al te zeer gebruikelijk is. Een productie, die zich blind zou staren op de populaire deelen van een film als ‘De Jantjes’ en voortaan haar heil zou zoeken in het Justus-van-Maurikachtige gegeven, de cabaret-liedjes en de revue-grappen, zou aan de mogelijkheid tot een duurzame Nederlandsche filmnijverheid den nekslag geven.

Daarom geldt voor Nederland - in nog veel sterker mate dan voor de buitenlandsche film - de vraag naar de oorspronkelijke gedachte, d.i.: naar het scenario. Een nieuwe gedachte in pakkenden vorm is voor de Nederlandsche filmindustrie goud waard. Voorloopig stelt men het met routinierswerk: pasklaar gemaakte scenario's meerendeels vervaardigd naar populaire tooneelstukken of bekenden letterkundigen arbeid. Dit gaat zeer zeker goed, zoolang als het duurt.... d.w.z. voor één, twee, misschien drie films. Wanneer echter het nieuwtje van eigen

[p. 143]

menschen en eigen taal bekeken is, komen de bezwaren van iedere filmindustrie: vraag naar de idee. En dreigt het altijd op den loer liggende misverstand, dat men op een koopje en met ordinair cliché-werk een filmnijverheid kan gaande houden. Wij behoeven niet verder te gaan dan een ernstige waarschuwing tegen zulk een standpunt - een kort, pijnloos zieltogen zal in een minimum van tijd aan alle filmillusies van Nederland een eind maken.

* * *

Hoe staat het nu met de technische inrichting der Nederlandsche studio's? Het komt mij voor dat gebrek aan technische aanpassing nooit een verontschuldiging zal kunnen wezen voor een mogelijke mislukking van een Nederlandsche filmonderneming. In het bijzonder de Cinetone-studio's bij Amsterdam kunnen het wat inrichting en uitrusting betreft tegen de beste buitenlandsche filmateliers opnemen. Er is ook geen enkel bezwaar tegen om te verwachten dat de technische bediening - voor zoover thans nog in buitenlandsche handen - binnen korten tijd geheel uit Nederlanders zal kunnen worden samengesteld.

Een allergewichtigst punt vormt echter het aan het groote publiek weinig bekende element: de productieleiding. De productieleider is het eigenlijke veldheersgenie, dat den grooten filmslag wint of verliest. Hij houdt het oog op de finantiën - hij weegt tegen elkaar af de hoedanigheden van het filmwerk als zoodanig en de kansen, welke het bij het publiek maakt - hij stelt den staf samen, den regisseur inbegrepen.... kortom zijner is het wakend, alziend oog, dat er voor waakt het schip der onderneming drijvende te houden. Het is in het wonderlijk en dikwijls uiterst ingewikkelde samenstel der filmscheppenden moeilijk uit te maken hoever het aandeel van den productieleider in het uit te brengen werk gaat. Maar vast staat, dat mannen als B.P. Schulberg en vooral Erich Pommer hun namen onverbrekelijk verbonden zien aan de tijdperken van grooten artistieken en comimercieelen bloei, welke hun ondernemingen hebben gekend.

Het zal allicht duidelijk zijn, dat ook voor Nederland het vraagstuk eener goede productieleiding een levensvraag vormt. Hebben wij de mannen, beschikkende over voldoenden commercieelen zin en daarbij voorzien van zooveel smaak, organisatievermogen en artistiek oordeel, dat een Nederlandsche industrie zich ook op den duur aan hun leiding zal kunnen toevertrouwen? Ziehier een van de open vragen, waarvan wij alleen het antwoord aan de toekomst kunnen laten. Het geldt hier een geheel nieuwen werkkring, waarbij alle antecedenten (ook die uit het vroegere tijdperk der zwijgende film overgebleven) van betrekkelijk geringe waarde zijn.

Zoo wonderlijk als het misschien klinken mag, geloof ik meer en meer, dat wij ons over de kunstzinnige zijde van het nationale filmvraagstuk de minste zorg behoeven te maken. Dit geldt zoowel voor regie als spelers. In ieder land en bij iedere nationaliteit leeft een bepaald procent kunstgevoelige en met scheppenden zin toegeruste menschen - hetzij op muzikaal, letterkundig, schilderkunstig of ander gebied.... ook op dat der film. Er bestaat geen enkele reden om aan te nemen, dat Holland nu toevallig op dit laatste terrein misdeeld zou wezen.... temeer waar op het gebied der zwijgende film onze landgenooten reeds een opmerkelijk goed figuur sloegen, ook zonder dat nog van een georganiseerde voortbrenging zelfs sprake was. De geschiktheid van den speler voor het filmdoek berust veel minder op talent en bekwaamheden dan de buitenstaander denkt. Het is veeleer een zaak van een nog niet nauwkeurig vastgesteld complex van eigenschappen, waarbij het bezit van een sprekend uiterlijk en dat van een sterk-inwerkende persoonlijkheid overheerschen. Het zou al erg gek moeten loopen, wanneer wij onder onze eigen, àl dan niet tooneelspelende landgenooten, niet de noodige persoonlijkheden zouden aantreffen.

Het minste gevaar loopen wij stellig met het architectonische, decoratieve en muzikale deel der filmschepping, het betreft hier de toepassing van kunsten, op wier gebied Nederland reeds zijn sporen verdiend heeft.

* * *

Het is binnen het kader van dit artikel niet mogelijk uitvoerig in te gaan op het zoozeer ingewikkelde vraagstuk òf - en zoo ja - wèlke kans van slagen een nationale filmnijverheid ten onzent mag hebben. Ik heb enkele belangrijke punten aangeroerd en aan een korte beschouwing onderworpen - meer om een persoonlijk eindoordeel toe te lichten dan om de zaak zelve volledig te behandelen.

Samenvattend komen wij dan tot het volgende: In den strijd om de internationale markt, die een op behoorlijke leest geschoeid, voortgezet filmbedrijf zeker niet zal kunnen missen, maken wij naar ik geloof zeker een kans. Voorzoover die kans afhankelijk is van de artistieke verzorging der films, staan wij er stellig niet slecht voor. Ook de factor van een durende nationale belangstelling t.o.v. de Nederlandsche geluidsfilm - de onmisbare basis, gelijk wij zagen, voor mogelijkheden op de buitenlandsche markt - is naar ik meen, gezond en betrouwbaar. Mits - en deze ‘mits’ is de groote onbekende in onze kansberekening! - mits een behoorlijke toevoer van oorspronkelijke en belangwekkende ideeën (scenario's) voldoende keus biedt en een oordeelkundige productieleiding het roer in handen neemt. Van deze laatste twee posten zal het - naar mijn overtuiging - hoofdzakelijk afhangen of een Nederlandsch Hollywood binnen onze grenzen zal kunnen verrijzen. Van deze twee posten kunnen wij tenslotte niet anders zeggen, dan dat wij van ganscher harte de gunst van Apollo en Mercurius afsmeeken en met vertrouwen de toekomst tegemoet zien van een bedrijf, dat zoowel zedelijk als stoffelijk het aanzien van Nederland slechts zal kunnen bevorderen.

L.J. JORDAAN.

DE KALENDER GROOT NEDERLAND 1935.
Het kan onzen leden bekend zijn, dat de nieuwe jaargang van onzen kalender de vorige maand verschenen is en zij, die hem reeds bestelden, zullen moeten erkennen, dat hij voor zijn voorgangers niet onderdoet.
Wederom geeft hij op elk der 53 bladen mooie afbeeldingen uit het verleden en heden van onzen stam: portretten, landschappen, stadsgezichten, gedenkteekenen enz., ook vaak op de achterzijden, die bedrukt zijn met zeer afwisselenden tekst: proza en poëzie, humor en ernst, wetenswaardigheden uit alle oorden van het Nederlandsch stamgebied.
De Kalender Groot-Nederland, die elken dag propaganda voor onze beginselen maakt in de kamers, waar hij den wand siert, behoort ten minste in het gezin van elk goed Verbondslid.
Bestelt hem nog heden en werkt mede aan zijn verspreiding in geheel ons taalgebied.