Neerlandia. Jaargang 38

De beteekenis der Grootnederlandsche Beweging in de Nationale opleving onzer dagen.

Er wordt in dezen kritieken tijd in Nederland nogal eens over een nationale opleving gesproken. Er schijnt een tegenstelling te liggen tusschen het begrip opleving en de donkere omstandigheden, waarin we verkeeren. Het is echter onmiskenbaar, dat juist de druk dier omstandigheden een opleving van het nationale besef meer merkbaar heeft gemaakt. Deze opleving gaat ongetwijfeld niet bij alle betrokkenen even diep. Een element van krisisinvloed, die lotgenooten tot elkaar drijft, is stellig niet te ontkennen. Toch komt het me voor dat we ook meer blijvende faktoren in deze strooming kunnen zien. Immers zij nam haar aanloop reeds vóór de krisis.

In verband met deze zich wijzigende geestesgesteldheid is er voor een Verbond als het onze ongetwijfeld alle reden om zich eens te bezinnen op zijn plaats in het volksgeheel, teneinde te overwegen, op welke wijze het de nationale herleving dienen kan en in hoeverre zij deze kan trachten te stuwen in de door hem gewenschte richting. Het is daartoe noodig de verschijnselen dier nationale herleving nader te beschouwen.

De toegenomen kracht der nationale gedachte in Nederland blijkt, hetgeen in lange jaren feitelijk niet het geval is geweest, vooral sterk in de politiek. We zijn er bij voortduring getuige van, dat alle partijen een beroep doen op het saamhoorigheidsbesef van alle Nederlanders. Zelfs van socialistische zijde klinken ongewoon talrijk stemmen met nationalen klank. We hebben voorts groepen en zelfs partijen zien ontstaan, waarvan de hoofdinhoud van het programma de nationale gedachte is. Of bij deze groepen en partijen buitenlandsche voorbeelden een meer of minder groote rol hebben gespeeld, kunnen wij buiten beschouwing laten. Het voornaamste is, dat hun nationale geestdrift ongetwijfeld over het algemeen echt is. Het feit van hun bestaan en van hun sterken groei dient het A.N.V. dan ook terdege te zien en het moet er zijn leering uit trekken.

Een voor ons zeer belangrijk element in deze nieuwe stroomingen is, dat zij de nationale gedachte zoozeer in het middelpunt hunner belangstelling plaatsen, dat zij deze gedachte nemen als het uitgangspunt der door hen ontworpen wijzigingen van staat en maatschappij. Dit staat wel in felle tegenstelling tot de geesteshouding, die zich voor alles richt naar de bevordering eener internationale gemeenschap.

Hoe sterker nu het nationale element op den voorgrond wordt gebracht, hoe gewichtiger dat dit op een gezonde wijze geschiedt. De afgeloopen jaren hebben ons vaak van een ziekelijk internationalisme getuigen doen zijn, een internationalisme dat zich in uiterste en allergevaarlijkste konsekwentie stelde op het standpunt van de nietswaardigheid en verouderdheid van het vaderlandsche gevoel. Waarschijnlijk kunnen wij zeggen, dat dit tijdvak van afbraak een einde heeft genomen en dat een nieuwe opbouw moet beginnen.

Juist thans is daarom het oogenblik zeer gewichtig. Waardoor ontstond een zóó fel en eenzijdig internationalisme, dat het volksbelang verbond aan den z.g. ‘wil’ eener tot het uiterste verdeelde menschheid?

Veelal is tevoren misbruik gemaakt van het natuurlijke nationale gevoel. In anti-nationale stroomingen smeult nog het verzet tegen het gebruik van menschenmateriaal, zooals het dan heet, voor zelfzuchtige be-

[p. 60]

langen van dynastie of kapitaal. Het inzicht heeft zich thans echter weer baan gebroken dat een gezond nationaal streven met zulke zelfzuchtige belangen niets te maken heeft, dat het slechts zorg moet dragen niet opnieuw tot speelbal van die belangen te worden. De overtuiging is gewonnen, dat een natuurlijke band alle vaderlanders dient te vereenigen in een streven om met en voor elkaar het eigen volk op te stuwen tot de grootst mogelijke geestelijke en stoffelijke welvaart, dat daarin aller belang gelegen is.

In deze richting zal de nieuwe opbouw van ons volksleven dan ook ongetwijfeld dienen te gebeuren. Wil die opbouw slagen, dan zal alleen het algemeen belang in den hoogsten zin richtsnoer mogen zijn.

Wij moeten ons afvragen of het thans opkomende nationalisme, hoe eerlijk en hoe spontaan het moge zijn, in elk opzicht gezond van aanleg is, ook in het belang der stabiliteit van de nieuw groeiende verhoudingen, en zoo neen, wat het A.N.V. in deze heeft te brengen.

Wij vernemen den roep om een sterken staat, om een sterk of althans versterkt gezag. Voor wien dezen roep tot den zijne maakt, dient nog meer dan voor anderen op den voorgrond te blijven staan, dat deze roep weerklinkt ten bate van het volk, van de volksgemeenschap, en niet terwille van een groep of van de heerschzucht van enkelen. Hoe sterker het gezag, hoe grooter de kans op misbruik.

Ik wil daarom vooral den nadruk erop leggen dat het welzijn der volksgemeenschap bij elk streven voorop moet staan.

Het woord volksgemeenschap dringt zich in dezen tijd met kracht naar voren. Dit is geen toeval. Wij leven in een zeer verdeelde en versnipperde maatschappij. De eene groep leidt naast de andere een eigen bestaan en werkt voor eigen voordeel. Groot is het aantal enkelingen dat zelfs los staat van elk groepsverband en slechts worstelt ten bate van eigen voordeel of gerief. Ons volk wordt niet gezamenlijk bewogen, tenzij bij enkele gelegenheden en dan vaak zeer oppervlakkig. Het kent nog slechts zeer gering verband.

Er is in dit alles een kentering, die ten nauwste samenhangt met het thans geliefde gebruik van het woord volksgemeenschap. Men wil weer brengen wat verloren was gegaan: den gemeenschapszin.

Het kan niet anders of ons, die bezield worden door een nationalen geest en die elkaar, onafhankelijk van partij of richting, hebben gezocht teneinde tezamen dien geest aan te wakkeren en uit te dragen, moet deze kentering verheugen. Wat kan ons liever zijn dan te zien gebeuren, dat deze duistere tijd ons wederom een volksgemeenschap schenkt.

Er is echter bij deze dingen één ‘maar’. Het zich in Nederland openbarend nationaal gevoel kenmerkt zich over het algemeen door een wat ik zou willen noemen uitgesproken staatsche gezindheid. Men aanvaardt zonder meer dat het Nederlandsche volk hetzelfde is als de zich binnen onze landpalen bevindende bevolking, men kent en bemint geen andere geschiedenis als die dezer staatsbevolking en geen andere zinnebeelden als die welke met deze geschiedenis groot zijn geworden.

Het is waar: er zijn ook teekenen bij nieuw ontstane groepeeringen van een andere gezindheid, die ik in tegenstelling tot de staatsche de volksche zou willen noemen. Deze gezindheid vraagt niet in de eerste plaats naar de staats-, maar naar de volksgrenzen; zij ziet voor alles de menschen en niet den staatkundigen organisatievorm waarin zij vereenigd zijn.

Het is deze gezindheid die, na de Ned. Taal- en Letterkundige Kongressen in de Nederlanden haar eerste vaste groepeering vond in het Algemeen Nederlandsch Verbond. De gedachte der stamverwantschap, zooals zij in onzen kring steeds is genoemd, is in den grond een volksche gedachte. Zij steunt op de waarheid, dat in andere staatsverbanden menschen leven, die zoo na aan ons zijn verwant, dat wij reden hebben te trachten tenminste met hen in cultureele saamhoorigheid te staan tegenover en tusschen andere volken of stammen.

Deze gedachte heeft voor wat het Nederlandsche volk betreft beteekenis ten aanzien van Vlamingen en Zuid-Afrikaners. In den vrijheidsstrijd der Boeren tegen Engeland sprak in ons volk het stamgevoel zoo luide, dat menig Nederlander mee ten strijde trok en zijn liefde voor de Afrikaansche zaak met den doods bezegelde.

Ook ten aanzien der Vlamingen speelde deze gedachte in den loop der jaren een steeds grooter rol. De behoefte om de Vlaamsche broeders behulpzaam: te zijn in hun strijd voor de eigen, Nederlandsche cultuur, nam toe. Verscheidene, 'n groeiend aantal Noord-Nederlanders houdt zich bezig met hun strijd. Omgekeend stond Vlaanderen aan onze zijde, toen in 1919 Brussel een aanslag wilde doen op enkele noordelijke provincies. Zelfs ging van Vlaanderen een krachtige aandrang uit tegen de aanvaarding van het beruchte verdrag van 1925, ofschoon dit tegen het schijnbare belang van Antwerpen indruischte.

Wij kunnen zeggen dat de geschiedenis van Noord en Zuid de laatste jaren duidelijk naar elkaar is toegegroeid.

Voor hen nu die deze gedachte van verwantschap in zich hebben opgenomen, is een nationale herleving die haar verwaarloost of negeert bij voorbaat verminkt. Het is een volkomen onmogelijkheid ons volk op te stuwen tot de hoogte die het bereiken kan, wanneer men zoo belangrijke bronnen van kracht ongebruikt zou laten, en zelfs tot ontwikkeling zou laten komen tegen Noord-Nederland zelf.

Ik laat Zuid-Afrika thans even buiten beschouwing, omdat zijn beteekenis voor het Noorden niet zoo diep ingrijpend is als die van Vlaanderen.

Noord-Nederland heeft er zich rekenschap van te geven, dat zich in Vlaanderen wijzigingen aan het voltrekken zijn, die voor het Noorden van de grootste beteekenis zijn.

Het van nature zoo begaafde Vlaanderen komt, dank zij een wel langzaam, maar toch gedurig voortschrijdend genezingsproces steeds meer tot geestelijk zelfbewustzijn. In den Belgischen staat en zijn leiding speelt het Vlaamsche element een steeds grootere rol. Het moet met nadruk gezegd worden, dat het gevaar niet denkbeeldig is, dat dit element door het noodlot der omstandigheden voortdurend meer gebruikt zou kunnen worden tegen Noord-Nederland, tegen den staat van het Nederlandsche volk, van welk volk dit element zelf feitelijk een deel uitmaakt.

Er is voorwaar, gegeven de doorgaans blijkende noordelijke onverschilligheid voor de Vlaamsche nooden, voor een Vlaming wel een een zeer sterke Dietsche gezindheid noodig om desalniettemin naar het Noorden te blijven zien. Hier ligt juist onze taak: die van telkens en telkens weer aan Vlaanderen te laten voelen dat wij niet onverschillig zijn, integendeel dat ons hart ons ten zeerste

[p. 61]

bindt aan den in het Zuiden gevoerden strijd. Voor de toekomst van ons volk kunnen wij, nu officieel zooveel vervreemding bestaat, onze eigen rol nauwelijks in beteekenis overschatten.

Het is gelukkig een feit dat, al zijn door de Brusselsche politiek uit de leiding der groote Belgische partijen verschillende Vlamingen van naam op sleeptouw genomen, daarentegen allerwegen niet-officieele stroomingen bestaan, die lijnrecht tegen deze politiek in een zoo radikaal mogelijke Nederlandsche gezindheid koesteren.

Deze radikale stroomingen zijn ook onderling weer gescheiden en staan, voor zoover zij zijn georganiseerd, ten deele zelfs fel tegenover elkaar. Ik noem hier slechts het z.g. Verdinaso (Verbond van Dietsche Nationaalsolidaristen), de Jongnederlandsche Gemeenschap, het Algemeen Nederlandsch Arbeidersverbond (tijdschrift ‘Schakels’) en het Vlaamsch Nationaal Verbond (de hervormde Frontpartij).

Afgescheiden van de in deze en in de Belgisch gerichte groepeeringen tot uiting komende maatschappelijke, ekonomische en binnenlandsch-politieke verschillen, ziet men zich in Vlaanderen vooral twee hoofdstroomen afteekenen: een min of meer officieele, Belgisch gerichte, en een meer dan Vlaamsche, een Dietsch gezinde.

De onderlinge tegenstelling dezer hoofdstroomen is scherp. Samenwerking tusschen hen is feitelijk onmogelijk, daar het veelal gaat eenerzijds om in hun Vlaamschnationale verwachtingen teleurgestelde en daardoor naar België gewende, anderzijds om onverzoenlijke Vlaamsche elementen. Zij die uit teleurstelling, gebrek aan ekonomische zelfstandigheid of aan zedelijken moed den Belgischen weg hebben gekozen en daarmee de bruggen naar de ziel van 't Vlaamsche volk achter zich hebben verbrand, worden echter op den duur door eenvoudige redenen van zelfbehoud gedreven tot fellen strijd tegen de zuivere vertegenwoordigers van het eigen volk. In het spelen met Vlaamschgezinde woorden raken zij steeds meer bedreven en in hun stelling nemen tegenover Nederland; onderscheiden zij zich in niets van Franskiljons.

Troffen wij in Vlaanderen bij ons overzicht tal van sterk naar Nederland gerichte stroomingen aan, bij onderzoek in het Noorden vinden wij lang niet zoo sterke neiging naar het Zuiden. Dit behoeft niet te verwonderen. Immers leeft het Noorden niet onder een vreemden druk; het ligt voor de hand dat het Zuiden met verlangen uitziet naar de in zijn oog schitterende ontwikkeling van het vrije Noorden, terwijl het Noorden, naar het Zuiden blikkend, het oog moet wapenen om onder het vreemde stof het nauw verwante te ontdekken.

Behalve de zeer zwaar wegende staatkundige scheiding in twee staten met een onderling weinig vriendschappelijke verhouding, zijn er nog andere, niet veel minder gewichtige faktoren die een hinderpaal vormen voor een verder gaande toenadering tusschen Noord-Nederlanders en Vlamingen. Eenerzijds vindt men een onmiskenbare en zeer verbreide bovenmoerdijksche hooghartigheid, anderzijds een Vlaamsch minderwaardigheidsgevoel. Zulke onberedeneerde, algemeen gangbare gevoelens zijn welhaast zwaarder slagboomen voor een wederzijdsch begrip dan de grootste ekonomische of politieke tegenstellingen.

H.C.S.
(Slot volgt.)