Neerlandia. Jaargang 38

Cyriel Verschaeve
1874-30 April-1934.

Cyriel Verschaeve weldra zestig jaar!

Voor velen zal het niet anders dan als een verrassing komen, iets verrassends daarom, omdat Verschaeve in het Noorden van de Nederlanden bijna niet bekend is en dat zeker thans nog niet zóó, als toch op grond van zijn verdienstelijke scheppingen aangenomen zou mogen worden.

In dezen tijd moet echter een kunstenaar als Verschaeve wel veelal onbegrepen alléén staan. Hoe waar gelden voor hemzelf, zijn eigen woorden eens geuit over den vereerden dichter Albrecht Rodenbach:

‘Hij is een richting, alle beginsel is er eene; moge hij zegevieren, dan zegeviert weer de gezonde mensch, gezond tot het heldhaftige toe, en de ruimvoelende, de mensch, bewoner en koning der wereld eerder dan de bewoner en uitpluizer van zijn ikheid. De kunst zal dan weer worden wat ze was op hare groote tijdstippen: vol van algemeen geldende waarheid. Maar 't verfijnd stemmige is waar en echt gevoeld ent geldt zoo algemeen de menschheid als wat dan ook.... Och kom! Het is waar en echt gevoeld en 't stemt volmaakt overeen met een tijd van zenuwachtig en ziekelijk individualisme, maar dat het alle tijden aanbelange? Gelukkig is deze overprikkelde en zenuwzieke, zelfuitpluizerige, zelfzuchtige tijd nog niet oud, mocht hij het nooit worden!’

Die tijd is evenwel niet alleen ouder, doch ook nog wat overprikkelder geworden dan Verschaeve hoopte en Verschaeve kon veelal niet worden verstaan door het luidruchtig tegen-elkander-op geschreeuw van alle aandacht uitsluitend voor zich en hun bentgenooten opeischende eendagelingen! Langzaam aan slechts verbreidde zich zijn naam door Vlaanderen en men ging beseffen dat daar een gróót mensch leefde in dien verren, bijna vergeten uithoek. Deze rijke gaven van hart en geest werden slechts geleidelijk aan velen in Vlaanderen geopenbaard, maar zeker aan allen, die zijn huis achter de IJzerlijn bezochten tijdens de uren of dagen van verlof uit de beproevingen aan het oorlogsfront. Van dat oogenblik af wordt Verschaeve ook niet alleen meer vereerd als kunstenaar of als zieleherder, doch als een aan zijn eigen volk verbonden mensch, die het leed daarvan moedig draagt, dit dieper voelt in zijn eenzaamheid boven de anderen en het gewonnen besef daarvan verklankt in diep doorvoelde scheppingen. Zoo vindt men in den ‘Judas’ het verraad, in de ‘Maria Magdalena’ de gelouterde liefde, maar welk een schat aan levenservaring moet er vergaard zijn, voor het zóó geschreven kon worden!

Een deel van Nederland weet wat het in Verschaeve bezit, het Noorden staat thans als het ware plotseling voor een verrassing: de letterkundigen, noch de tooneelschrijvers, noch de beeldhouwers hadden Verschaeve als



een der hunnen willen herkennen.... Zijn mensch-zijn en zijn Nederlander-zijn liggen ook dieper dan dat zij zouden passen in een vooraf geëtiketteerd vakje. Noch ook werd hij als een ‘object’ ontdekt door de uitgeverswereld. Dus rust bij de ernstige verwaarloozing door de critici van het vak op ons allen de plicht, thans als Nederlandsche volksgenooten, om Verschaeve door eigen studie en belangstelling beter te leeren kennen. Misschien zullen wij dan, zooals het eens ons verging met den onbekenden en ontdekten Guido Gezelle, bij het inlossen van die eereschuld ervaren, dat er aan Verschaeve heusch kanten zijn, waard zelfs door inspanning ontdekt

[p. 50]

te worden. Zoo is het reeds sommigen vergaan. Ja, naarmate het begrijpen van zijn kunst dieper zal worden, in die mate zal ook de waardeering gaandeweg groeien tot liefdevolle bewondering voor de gaafheid en volheid van dit zichzelve in machtige schoonheid schenkende wezen.

Op velerlei terrein bewoog zich Verschaeve: maatschappelijk als leeraar aan het bisschoppelijk college te Tielt en sinds 1911 als kapelaan te Alveringhem (West-Vlaanderen), doch voor een ruimer kring is hij de kunstenaar: de dichter van de Zeesymfonieën, de kunstzinnige beschouwer in het proza van de Uren bewondering voor groote kunstwerken, de dramaschrijver van Judas, Maria Magdalena, Jacob en Philips van Artevelde en Ferdinand Verbiest, de schrijver van studies over Michel Angelo, Rubens, Rembrandt, den Zuidafrikaanschen dichter Louis Leipoldt en den Vlaamschen schilderteekenaar Joe English enz., de redenaar op zoo menig Vlaamsch congres. En dat wij daarvan - er werd slechts een greep gedaan - eigenlijk zoo weinig kennen zouden! Naast de scheppende literaire kunst en zijn werk als beeldhouwer, is Verschaeve thans in Vlaanderen niet ten onrechte ook zeer bekend als de breede schouwer van groote kunstwerken. Hoeveler inzicht zal hij niet hebben verdiept, tot de opvoeding en bewustwording van hoevelen zal hij niet reeds een beslissend steentje hebben bijgedragen?

Zoo, opwiekend in stormtij, wees Verschaeve door de door hem gedichte eed van trouw aan Willem van Oranje, gezworen op dien gedenkwaardigen Volkshuldedag te Delft, weer velen door het zich Nederlander voelen tot het Nederlander willen zijn.

Is het dan niet begrijpelijk dat de gedachte in Vlaanderen opgekomen is om Verschaeve te huldigen en dat daarvoor de gelegenheid werd aangegrepen om dit te doen bij het bereiken van den zestigjarigen leeftijd? Maar naar den aard van den man, die van zichzelf eens getuigde ‘koud en koele ben ik gebouwd naar Vlaamschen trant’, moest ook dit bewijs van erkentelijkheid natuurlijk eenvoudig en bescheiden gebracht worden. Zoo zal dan ook door veler goede zorgen en medewerking een uitgave tot stand komen zoowel van het reeds afzonderlijk verschenen als van het nog over zoo menig tijdschrift verspreide werk van Verschaeve, een uitgave die dus met recht mag heeten ‘Verzameld Werk’.

Laat ons hopen dat de arbeid van het comité in goede aarde mag vallen. Reeds vond het Mevrouw Henriette Roland Holst, Prof. B.H. Molkenboer O.P. en Jozef Muls bereid in deze uitgave inleidingen te schrijven over bijzondere gedeelten van Verschaeves kunst, achtereenvolgens de Lyriek, de Vondelstudie en de Kunstbeschouwing. Het doel dezer uitgave is: meer bekendheid te kunnen geven aan het werk van den bescheiden en teruggetrokken Verschaeve, een doel waaraan dus ieder, die Verschaeve kent en is gaan waardeeren, kan medewerken. Zoo zal dus ook de inteekening op dit ‘Verzameld Werk’ de zelf in geen anderen vorm gewilde hulde zijn, die zijn bewonderaars hem brengen kunnen, een hulde, waarin Nederland zeker wat inteekenaren betreft, niet bij Vlaanderen zal willen achterblijven!

Amsterdam, Maart '34.

J.H.B.