Neerlandia. Jaargang 33

Zuid-Afrika

De stichting van Stellenbosch voor 250 jaren herdacht.
1679-6 Nov.-1929.

Stellenbosch, na Kaapstad de oudste stad in Zuid-Afrika, zal op 6 November 1929 den dag herdenken, waarop het vóór 250 jaren werd gesticht.

Dankbaar wil men dien dag vieren en daarbij op den Papagaaiberg een gedenkteeken onthullen voor

Groot-Constantia. Woonhuis van Gouverneur Simon van der Stel.

den man, die zooveel heeft beteekend voor de uitbreiding van het Nederlandsche gezag in Zuid-Afrika, waarvan Jan van Riebeeck de grondlegger was.

De Kaapsche nederzetting in ‘de Uithoeck’, aanvankelijk als ververschingsplaats voor de retourvloten van de O.I. Compagnie aangelegd, toen de chirurgijn Jan van Riebeeck daar 6 April 1652 landde, en die haar eerste commandeur werd, ontwikkelde zich tengevolge van allerlei wijze maatregelen. Veeposten werden gevestigd, beschut door militairen, om niet afhankelijk te zijn van den handel met de Hottentotten en zoodoende te Kaapstad landende schepen van versch vleesch te voorzien. Land- en tuinbouw werden aangemoedigd, vruchtboomen geplant en toen Simon van der Stel op 12 October 1679 aan de ‘Cabo de Bona Esperance’ met zijn vier zonen landde als de bestuurder van de veelbelovende volksplanting, heeft deze Nederlander weinig kunnen vermoeden, dat hij in het nieuwe land 20 jaren de teugels van het bestuur in handen zou houden en op 73-jarigen leeftijd in het aangenomen nieuwe Vaderland zou sterven.

Simon van der Stel was geboren op Mauritius, waar zijn vader commandeur was, en was gehuwd met Johanna Jacoba Six Willemsdochter, die hem niet naar den ‘Uythoeck’ heeft vergezeld.

Hij wordt beschreven als een man van aangename manieren en goeden smaak, gastvrij, geestig en met een opgewekt humeur, wiens ideaal is geweest op het Kaapsche schiereiland een volksplanting te stichten, die volkomen op een Nederlandsche provincie zou gelijken, aangezien slechts wat Nederlandsch was, in zijn oogen goed was.

Men mag hem een voortrekker noemen van den Nederlandschen stam, een pionier van wien grooter invloed is uitgegaan dan van een zijner voorgangers.

Zijn ondernemingsgeest bleek alras, toen hij kort na aankomst een tocht aan de andere zijde van Hottentots-Holland ondernam en een prachtige vallei ontdekte, waarvan de omringende bergen met welig gras en de kloven en ravijnen met prachtige bosschen waren bedekt. Een heldere rivier stroomde door het dal. Daar besloot hij een volksplanting te stichten, welke hij Stellenbosch noemde. 6 November 1679 moet als stichtingsdag van deze plaats, die zich alras uitbreidde en een der fraaiste in de Kaapprovincie werd, worden beschouwd.

[p. 173]

Onder dezen krachtigen, ver zienden man, nam de wijnbouw een groote vlucht. De Compagnies Tuin werd een sieraad voor het Kaapsche schiereiland. Het boomen planten nam een groote vlucht. Bij placaat van 18 Juni 1689 werd bepaald, dat ieder jaarlijks 100 eikenboomen moest planten in den grond, dien de Compagnie had gegeven. Stellenbosch werd de eikenstad.

Behalve Stellenbosch herinneren Simonsstad en Simonsbaai ons aan dezen Gouverneur.

Nog legde hij de nederzetting Drakenstein aan, genoemd naar Hendr. A. van Rheede tot Drakenstein, Heer van Mijdrecht, die als Commissaris van Heeren XVII in 1685 de Kaap bezocht en die hem den grond schonk van bijna 1000 morgen, waarop de Commandeur de later zoo vermaarde wijnboerderij Groot-Constantia aanlegde.

Van der Stel stichtte de eerste school in zijn nieuwe nederzetting in 1683. De schoolmeester-ziekentrooster nam den dienst op Zondag waar, totdat Stellenbosch in 1687 zijn eigen kerk kreeg.

Naar Nederlandsch gebruik voerde hij in 1686 een jaarmarkt of kermis in, welke van 1-14 October duurde en besloten werd met feestelijkheden op zijn verjaardag. Het was een ontspanningstijd voorde bevolking van Stellenbosch en het Kaapsche district, waarbij men zich met papegaaischieten vermaakte.

Een der belangrijkste gebeurtenissen onder Van der Stels bewind was de komst der Hugenoten in 1688 en 1689, vreemdelingen, die hij liever niet had gezien, maar hij moest zich bij de beslissing van de heeren ‘majores’ neerleggen. Een groot deel hunner vestigde zich in Drakenstein en het nu bekende Franschhoek en zij werden een groote aanwinst voor de kleine Hollandsche nederzetting, waaruit de Afrikaansche natie is gegroeid. Als belooning ontving Van der Stel in 1691 den rang van Gouverneur en in 1692 den titel van Raad Extraordinaris.

Na zijn aftreden in 1699 vestigde hij zich op zijn bouwerij Groot-Constantia, waar hij 24 Juni 1712 overleed. Zijn zoon Willem Adriaan volgde hem op.

Stellenbosch is in den loop der eeuwen het middelpunt van opvoeding en onderwijs geworden en bezit - sedert 2 April 1918 - een Universiteit.

De feestviering op 6 November a.s. zal, behalve de onthulling van het gedenkteeken voor S. van der Stel (ontworpen door Van Wouw) de Kermis en den verjaardag van haren stichter vieren, zooals die voor twee en een halve eeuw plaats had.

FRED. OUDSCHANS DENTZ.

Voor de onthulling van het gedenkteeken heeft de gemeente Stellenbosch zelve 1000 pond uitgetrokken, maar 3000 pond moet uit persoonlijke bijdragen komen. In ons Septembernummer plaatsten wij hiervoor een oproeping, want men verwacht ook geld uit Van der Stels vaderland. Tot heden kwam slechts in van C.B. te Hilversum f 2.50, A.J.S. te Arnhem f 2.50, J.C.O. f 10 - en A.K. f 1.-, beiden te Leiden; D.E.B. en M.P.B. te Haarlem f 2.- P.M.D. te Santpoort f 5.-, T. te Utrecht f 5.-, R.B. f 2.50, v.W. f 2.50, F.O.D. f 2.50 en P.d.K. f 10.- allen te 's-Gravenhage, E.K. te Amsterdam f 10.-.

Wij doen nogmaals een krachtig beroep op Nederlanders en Stamgenooten in binnen- en buitenland om voor dit doel iets af te zonderen. Ons gironummer is 38825.